Postanowienie z dnia 20 maja 2004 r.
I PZ 6/04

Radca prawny będący przedstawicielem związku zawodowego może re-
prezentować pracownika w sprawie z zakresu prawa pracy i wnieść w jego
imieniu kasację (art. 465 § 1 k.p.c.), jeżeli pracownik udzielił mu pełnomocnic-
twa procesowego.

Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 maja
2004 r. sprawy z powództwa Danuty W. przeciwko Zespołowi Szkół Techniczno -
Usługowych w T.G. o wynagrodzenie za pracę, na skutek zażalenia powódki na po-
stanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach
z dnia 2 grudnia 2003 r. [...]

o d d a l i ł zażalenie.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Okręgowy w Gliwicach-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z 23 lipca 2003 r. [...] zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Tarnowskich
Górach z 4 listopada 2002 r. [...], w ten sposób, że oddalił powództwo Danuty W.
przeciwko Zespołowi Szkół Techniczno - Usługowych w T.G. o wynagrodzenie za
pracę.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł w imieniu powódki radca prawny
Związku Nauczycielstwa Polskiego - Oddziału w B. i R., zaskarżając wyrok ten w ca-
łości. Do kasacji zostało dołączone pełnomocnictwo procesowe udzielone przez
Związek Nauczycielstwa Polskiego Zarząd Oddziału w B. i R. radcy prawnemu tego
Związku oraz pełnomocnictwo powódki dla Zarządu Oddziału Związku Nauczyciel-
stwa Polskiego w B. i R.
Postanowieniem z 2 grudnia 2003 r. Sąd Okręgowy odrzucił kasację powódki.
Sąd wskazał, że kasacja sporządzona została przez radcę prawnego Czesława M.
Do kasacji zostało dołączone pełnomocnictwo udzielone przez powódkę Zarządowi
Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w B. i R. do reprezentowania jej intere-
sów w sprawie. Ponadto Związek Nauczycielstwa Polskiego Zarząd Oddziału B. i R.
udzielił pełnomocnictwa procesowego radcy prawnemu Czesławowi M. do wniesienia
kasacji od wyroku Sądu Okręgowego z 23 lipca 2003 r. na rzecz powódki.
Sąd wezwał radcę prawnego Czesława M. do uzupełnienia braków formalnych
kasacji poprzez złożenie pełnomocnictwa udzielonego mu bezpośrednio przez po-
wódkę. Żądane pełnomocnictwo nie zostało jednak przedłożone.
Sąd uznał, że w takiej sytuacji kasacja musiała ulec odrzuceniu. Zgodnie bo-
wiem z art. 3932 § 1 k.p.c. kasacja powinna być wniesiona przez pełnomocnika będą-
cego adwokatem lub radcą prawnym. Przepis ten wprowadza tzw. przymus radcow-
sko-adwokacki. Zgodnie z art. 465 § 1 k.p.c., w sprawach z zakresu prawa pracy ka-
sację może wnieść w imieniu pracownika jedynie adwokat, a także radca prawny
związku zawodowego. Co to oznacza, wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27
sierpnia 1996 r., I PKN 6/96 (OSNAPiUS 1996 nr 24, poz. 378). Ponadto Sąd Okrę-
gowy wskazał, że aby dany radca prawny lub adwokat mógł reprezentować pracow-
nika, powinien być upoważniony do działania w imieniu danego związku zawodowe-
go na podstawie statutu lub odrębnego upoważnienia, a ponadto powinien posiadać
pełnomocnictwo udzielone mu przez zainteresowanego pracownika (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 28 czerwca 1966 r., II PR 230/66, OSNCP 1967 nr 3, poz. 56 z glosą
T.Misiuk, Nowe Prawo 1968 nr 11, s. 1706, postanowienie Sądu Najwyższego z 23
kwietnia 1997 r., II UKN 68/97, OSNAPiUS 1998 nr 2, poz. 68). W konsekwencji peł-
nomocnik związku zawodowego wnoszący kasację w imieniu powódki nie był prawi-
dłowo w niniejszej sprawie umocowany, co skutkowało uznaniem, że kasacja została
wniesiona przez osobę nieuprawnioną do dokonania czynności procesowej, i jej od-
rzuceniem na podstawie art. 3935 k.p.c.
W zażaleniu na powyższe postanowienie pełnomocnik powódki radca prawny
Czesław M. podniósł, że stanowisko Sądu w kwestii konieczności przedłożenia peł-
nomocnictwa powódki udzielonego wprost radcy prawnemu związku zawodowego
nie ma uzasadnienia prawnego. Z mocy art. 465 § 1 k.p.c. pełnomocnikiem pracow-
nika może być również przedstawiciel związku zawodowego. Działanie przedstawi-
ciela związku zawodowego musi być niewątpliwie oparte o pełnomocnictwo udzielo-
ne przez właściwy organ organizacji związkowej. W ocenie skarżącego, wykładnia
gramatyczna tego przepisu, tym bardziej że dotyczy on spraw ze stosunku pracy,
jednoznacznie przemawia za tym, że takie pełnomocnictwo udzielone przez organi-
zację związkową osobie, która jest radcą prawnym, upoważnia ją do wniesienia ka-
sacji. Według skarżącego, każda inna wykładnia art. 465 § 1 k.p.c. pozostawałaby w
rażącej sprzeczności z istotą i celem tego przepisu, a także z zasadami wykładni lo-
gicznej. W konsekwencji bowiem o ,,doborze" pełnomocnika decydowałaby zawsze
strona postępowania, a nie organizacja związkowa, a taka teza wydaje się być
sprzeczna z intencją ustawodawcy określoną w art. 465 § 1 k.p.c. Skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Problem możliwości wnoszenia ka-
sacji w sprawach z zakresu prawa pracy przez radcę prawnego związku zawodowe-
go był przedmiotem analizy Sądu Najwyższego w kilku wcześniejszych orzecze-
niach.
Przede wszystkim należy się w tym zakresie odwołać do postanowienia z 27
sierpnia 1996 r., I PKN 6/96 (OSNAPiUS 1996 nr 24, poz. 378), na które powołał się
także Sąd Okręgowy. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy stwierdził, że radca
prawny może być pełnomocnikiem pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy,
jeżeli działa jako przedstawiciel związku zawodowego (art. 465 § 1 zdanie pierwsze
k.p.c.), a jeżeli jest radcą prawnym związku zawodowego, to może w imieniu pra-
cownika wnieść także kasację (art. 465 § 1 zdanie drugie k.p.c.). W uzasadnieniu
tego orzeczenia Sąd Najwyższy podkreślił, że zgodnie z art. 3932 § 1 k.p.c. kasacja
powinna być wniesiona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą praw-
nym. Przepis ten dotyczy tzw. zdolności postulacyjnej jako cechy przysługującej stro-
nie postępowania, rozumianej jako zdolność do samodzielnego działania w postępo-
waniu, tj. do podejmowania czynności procesowych bez potrzeby ustanowienia peł-
nomocnika. Wprowadza on tzw. przymus adwokacko-radcowski, co oznacza, że
wniesienie kasacji osobiście przez stronę (niewymienioną w art. 3932 § 2 k.p.c.) jest
niedopuszczalne. To samo dotyczy także wniesienia kasacji przez pełnomocnika
niebędącego adwokatem lub radcą prawnym uprawnionym do wniesienia kasacji w
rozumieniu art. 3932 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy dokonał także analizy art. 465 § 1
k.p.c. i jego stosunku do ogólnych przepisów dotyczących udzielania pełnomocnictw.
Stwierdził, że zgodnie z art. 465 § 1 zdanie drugie k.p.c., dotyczącym spraw z zakre-
su prawa pracy, a ściślej mówiąc, powództw pracownika w tych sprawach, kasację
może wnieść jedynie adwokat, a także radca prawny związku zawodowego. Z do-
słownego brzmienia tego przepisu wynika więc, prima facie, że w tych sprawach ka-
sacji nie może wnieść skutecznie radca prawny niebędący radcą prawnym związku
zawodowego. Gdyby uznać, że każdy radca prawny na podstawie art. 3932 § 1 k.p.c.
może wnieść kasację w imieniu osoby fizycznej, bez względu na rodzaj sprawy, to
należałoby uznać - dość paradoksalnie - że przepis art. 465 § 1 zdanie drugie k.p.c.
oznacza ograniczenie pracownika w możliwościach wniesienia kasacji. Byłoby to
sprzeczne z funkcją przepisów regulujących postępowanie odrębne w sprawach z
zakresu prawa pracy. W postępowaniu tym pracownik ma większe możliwości dzia-
łania, a postępowanie jest bardziej odformalizowane w stosunku do postępowania
zwykłego. Dlatego nie można poprzestać na prostej wykładni językowej przepisu art.
465 § 1 zdanie drugie k.p.c., zwłaszcza że w sposób wyraźny przepis ten nie jest
normą samodzielną. Sąd Najwyższy podkreślił, że treść art. 465 § 1 zdanie drugie
k.p.c. należy interpretować w powiązaniu ze zdaniem pierwszym art. 465 § 1 k.p.c., a
także z przepisami art. 3932 § 1 k.p.c. i 87 k.p.c. Z treści art. 465 § 1 zdanie pierwsze
k.p.c. wynika, że pełnomocnikiem pracownika może być również przedstawiciel
związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym
mocodawca jest lub był zatrudniony. W powiązaniu z art. 3932 § 1 k.p.c. oznacza to,
że kasacji w imieniu pracownika nie może wnieść adwokat czy radca prawny związku
zawodowego niebędący pełnomocnikiem pracownika. Aby więc kasację w imieniu
pracownika mógł wnieść radca prawny związku zawodowego, to w pierwszej kolej-
ności musi on być ustanowiony pełnomocnikiem pracownika jako przedstawiciel
związku zawodowego (art. 465 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.).
Przedstawione powyżej wywody należy w pełni podzielić i stwierdzić ich aktu-
alność, pomimo zmiany treści art. 465 § 1 k.p.c. począwszy od 1 lipca 2000 r. w na-
stępstwie nowelizacji tego przepisu wynikającej z ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o
zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i
rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48, poz. 554). W wyniku tej noweliza-
cji usunięto z treści art. 465 § 1 k.p.c. zdanie drugie o treści: ,,Kasację może wnieść
jedynie adwokat, a także radca prawny związku zawodowego lub organizacji zrze-
szającej emerytów lub rencistów." Obecnie zdanie pierwsze tego przepisu ma treść:
,,Pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego może być również przedstawiciel
związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym
mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego - także przedstawiciel orga-
nizacji zrzeszającej emerytów i rencistów."
Jak należało odczytywać normę art. 465 § 1 zdanie drugie k.p.c. po zmianach
Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzonych od 1 lipca 1996 r. ustawą z dnia 1
marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezy-
denta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym,
Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) oraz po zmia-
nach ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. Nr 19, poz. 145 ze
zm.), dokonanej ustawą z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwoka-
turze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 75, poz.
471), dotyczących reprezentowania strony będącej osobą fizyczną w procesie cywil-
nym przez radcę prawnego, przedstawił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 lipca
1998 r., I PZ 32/98 (OSNAPiUS 1999 nr 16, poz. 519), przyjmując, że kasację w
imieniu pracownika w sprawie z zakresu prawa pracy może wnieść radca prawny
będący jego pełnomocnikiem na zasadach ogólnych, a nadto radca prawny związku
zawodowego (upoważniony do działania przez związek zawodowy), choćby nie speł-
niał warunków określonych w art. 4 i 8 ustawy o radcach prawnych; dotyczyć to może
przykładowo radcy prawnego nieprowadzącego kancelarii lub pozostającego ze
związkiem zawodowym w stosunku pracy. Zdaniem Sądu Najwyższego, błędna by-
łaby wykładnia art. 465 § 1 k.p.c., zgodnie z którą w sprawach z zakresu prawa pracy
nie każdy radca prawny będący pełnomocnikiem pracownika może wnieść kasację, a
tylko wtedy, gdy jest radcą prawnym związku zawodowego (organizacji zrzeszającej
emerytów bądź rencistów). Wykładnia taka byłaby sprzeczna z funkcją tego przepisu,
który należy odczytywać jako rozszerzający możliwości zastępowania pracowników
w sprawach z zakresu prawa pracy, a nie odwrotnie. Kasację w imieniu pracownika
w sprawach z zakresu prawa pracy może wnieść zatem każdy radca prawny będący
jego pełnomocnikiem na zasadach ogólnych, a nadto radca prawny związku zawo-
dowego, choćby nie spełniał warunków określonych w art. 4 i 8 ustawy o radcach
prawnych. Pełnomocnikiem pracownika może więc być przykładowo radca prawny
związku zawodowego (upoważniony do działania przez ten związek), choćby nie
prowadził kancelarii radcy prawnego i pozostawał z tym związkiem zawodowym w
stosunku pracy. Nie oznacza to jednak, że radca prawny jako przedstawiciel związku
zawodowego nie powinien się legitymować pełnomocnictwem samego pracownika
jako strony postępowania.
Argumentacja zawarta w uzasadnieniu powyższego postanowienia straciła
aktualność w związku ze zmianą treści art. 465 § 1 k.p.c., jednakże zmiana norma-
tywna nie powinna pozostawiać wątpliwości, że z ogólnych reguł wynika, iż radca
prawny będący przedstawicielem związku zawodowego może reprezentować pra-
cownika pod warunkiem udzielenia mu bezpośrednio przez samego pracownika peł-
nomocnictwa do występowania w jego w imieniu. W postanowieniu tym Sąd Najwyż-
szy nie zakwestionował wcześniejszych poglądów wyrażonych w orzecznictwie,
zgodnie z którymi radca prawny występujący w sprawie jako przedstawiciel związku
zawodowego lub organizacji zrzeszającej emerytów lub rencistów powinien być także
umocowany przez samą stronę postępowania, w imieniu której wnoszona jest kasa-
cja (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 1997 r., II UKN 68/97,
OSNAPiUS 1998 nr 2, poz. 68), a ponadto pełnomocnikiem pracownika w sprawie z
zakresu prawa pracy może być przedstawiciel związku zawodowego, jeżeli pracow-
nik udzielił temu przedstawicielowi (a nie tylko związkowi zawodowemu) pełnomoc-
nictwa - nie może bowiem pełnomocnictwo udzielone radcy prawnemu przez związek
zawodowy zastąpić pełnomocnictwa udzielonego przez samego pracownika, gdyż
przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie upoważniają do tego związku zawo-
dowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 czerwca 1966 r., II PR 230/66, OSNCP
1967 nr 3, poz. 56).
Z powyższych rozważań wynika, że zawarte w zaskarżonym postanowieniu
stanowisko Sądu Okręgowego w kwestii konieczności przedstawienia przez radcę
prawnego będącego przedstawicielem związku zawodowego także pełnomocnictwa
samego pracownika jest prawidłowe.
Argument skarżącego odwołujący się do ,,intencji ustawodawcy" jest zawodny,
ponieważ wykładnia przepisów prawa opierająca się na hipotetycznym założeniu o
zamiarze realizacji przez ustawodawcę określonego celu, musi ustąpić przed wy-
kładnią językową i systemową. Jeśli natomiast chodzi o decydowanie o ,,doborze"
osoby pełnomocnika, które - według argumentacji skarżącego - powinno być pozo-
stawione związkowi zawodowemu, a nie samej stronie postępowania, to podkreśle-
nia wymaga, że ze względu na szczególną więź łączącą mocodawcę z pełnomocni-
kiem (opierającą się na wzajemnym zaufaniu) wysoce pożądane jest, aby o osobie
pełnomocnika (jego ,,doborze") decydował bezpośrednio zainteresowany pracownik,
w którego imieniu ma działać radca prawny jako przedstawiciel związku zawodo-
wego.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że stanowisko Sądu Okręgowe-
go w kwestii udzielenia pełnomocnictwa radcy prawnemu będącemu przedstawicie-
lem związku zawodowego do reprezentowania pracownika w sprawie z zakresu
prawa pracy - zgodne z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego - nie
zawiera w sobie takich błędów, które uniemożliwiałyby jego zaakceptowanie.
W rozpoznawanej sprawie Zarząd Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskie-
go w B. i R. udzielił pełnomocnictwa do wniesienia kasacji na rzecz powódki radcy
prawnemu Czesławowi M. W aktach sprawy nie było pełnomocnictwa udzielonego
temu radcy prawnemu bezpośrednio przez powódkę, zaś po wezwaniu do przedło-
żenia takiego pełnomocnictwa pełnomocnik powódki nie wykonał tego zobowiązania.
Zgodnie z przestawionym powyżej wywodami, kasacja powinna być wniesiona przez
radcę prawnego będącego pełnomocnikiem powódki, a nie przez radcę prawnego
związku zawodowego. Niezależnie zatem od pełnomocnictwa udzielonego radcy
prawnemu przez Zarząd Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego radca prawny -
jako przedstawiciel tej organizacji - powinien być także umocowany przez samą
stronę.
Z wyżej wskazanych względów na podstawie art. 39318 § 2 k.p.c. w związku z
art. 397 § 2 k.p.c. w związku z art. 385 k.p.c. orzeczono jak w sentencji postanowie-
nia.
========================================