Postanowienie z dnia 11 lipca 2000 r.
I PZ 45/00

Postanowienie oddalające wniosek o ustanowienie pełnomocnika z
urzędu celem wniesienia kasacji podlega na żądanie strony kontroli Sądu Naj-
wyższego rozpoznającego zażalenie na postanowienie o odrzuceniu kasacji
(art. 39318 i art. 39319 w związku z art. 380 KPC).


Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lipca
2000 r. sprawy z powództwa Katarzyny J. przeciwko Prokuraturze Okręgowej w Z.G.
o przywrócenie do pracy, na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze
z dnia 13 kwietnia 2000 r. [...]

p o s t a n o w i ł :


o d d a l i ć zażalenie.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze pos-
tanowieniem z dnia 13 kwietnia 2000 r. odrzucił kasację, którą Katarzyna J. wniosła
od orzeczenia tegoż Sądu z dnia 18 lutego 2000 r. [...], oddalającego jej skargę o
wznowienie postępowania zakończonego przed tym Sądem prawomocnym wyrokiem
z dnia 18 maja 1998 r. [...] w sprawie przeciwko Prokuraturze Wojewódzkiej w Z.G. o
przywrócenie do pracy na stanowisku inspektora do spraw płacowych. W motywach
postanowienia odrzucającego kasację Sąd Okręgowy wskazał, że została ona wnie-
siona bez zachowania przymusu adwokacko-radcowskiego z art. 3932 § 1 KPC, a
poza tym z naruszeniem miesięcznego terminu z art. 3934 KPC, gdyż odpis wyroku z
uzasadnieniem otrzymała strona w dniu 9 marca 2000 r., a przedmiotową skargę zło-
żyła w dniu 10 kwietnia 2000 r. Kasacja podlegała zatem odrzuceniu z mocy art. 3935
KPC.

Na powyższe postanowienie zażaliła się powódka, zarzucając w szczególno-
ści ,,rażące naruszenie art. 8 KP, a w związku z art. 300 KP art. 5 KC, art. 115 KC,
art. 3955 KPC oraz art. 36 i 176.1. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej" oraz doma-
gając się na tej podstawie uchylenia zarówno orzeczenia odrzucającego kasację, jak
też orzeczeń oddalających wnioski o ustanowienie adwokata z urzędu. W uzasad-
nieniu zażalenia podniesiono, że dzień 9 kwietnia 2000 r. był niedzielą, więc zgodnie
z art. 165 § 1 KPC w związku z art. 115 KC termin do złożenia kasacji upływał w dniu
następnym. Naruszenie wymogu z art. 3932 § 1 KPC nastąpiło natomiast wskutek
odmowy ustanowienia pełnomocnika z urzędu, mimo iż skarżąca korzysta z ustawo-
wego zwolnienia od kosztów sądowych, a stosownymi oświadczeniami wykazała, że
bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny nie jest w stanie ponieść
kosztów zastępstwa procesowego z wyboru (art. 117 § 2 w związku z art. 113 § 1
KPC).


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zażalenie podlega oddaleniu, nawet jeśli skarżąca trafnie skądinąd wywodzi,
że kasacja wniesiona została z zachowaniem miesięcznego terminu określonego w
art. 3934 KPC. Co prawda wyrok oddalający skargę o wznowienie postępowania zo-
stał stronie wraz z uzasadnieniem doręczony w dniu 9 marca 2000 r., lecz koniec
miesięcznego terminu do wniesienia kasacji przypadł na niedzielę, czyli na dzień
ustawowo wolny od pracy, więc wspomniany termin upływał dopiero w dniu następ-
nym, w którym skarga została rzeczywiście złożona w Biurze Podawczym Sądu
Okręgowego. Mimo to kasacja jest niedopuszczalna z powodu wniesienia jej osobi-
ście przez skarżącą, która nie posiada kwalifikacji prawniczych określonych w art.
3932 § 2 KPC, więc powinna respektować przymus zastępstwa adwokacko-radcows-
kiego, przewidziany dla tej czynności przez art. 3932 § 1 KPC. Przymusu tego nie
uchyla również odmowa uwzględnienia wniosku strony o ustanowienie dla niej peł-
nomocnika z urzędu, co w niniejszej sprawie nastąpiło postanowieniami Sądu Okrę-
gowego z dnia 18 i 24 lutego oraz z dnia 14 marca 2000 r. Trzecie z tych postano-
wień zapadło więc już po otrzymaniu przez powódkę odpisu wyroku z dnia 18 lutego
2000 r. wraz z uzasadnieniem, które na jej wniosek doręczono w związku z zapowie-
dzią wniesienia kasacji. Mimo to Sąd nie uznał, iżby majątkowa i osobista sytuacja
powódki uzasadniała ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu.

Powyższa ocena została wyrażona w postanowieniu, na które nie przysługi-
wało zażalenie, chociaż orzeczenie to miało bezpośredni wpływ na kwestionowane
rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego. Postanowienie oddalające wniosek o ustanowie-
nie pełnomocnika z urzędu celem wniesienia kasacji podlega jednak na żądanie
strony kontroli Sądu Najwyższego ,,przy okazji" rozpatrywania zażalenia na posta-
nowienie odrzucające kasację (art. 39318 i art. 39319 w związku z art. 380 KPC). W
odniesieniu do tej kwestii należy zauważyć, że wbrew sugestiom skarżącej nie ma w
Kodeksie postępowania cywilnego normy nakazującej sądowi czy choćby upoważ-
niającej go do ustanowienia pełnomocnika z urzędu tylko dlatego, że strony nie stać
na opłacenie należnego mu honorarium. Ustanowienie pełnomocnika z urzędu zale-
ży od uprzedniego zwolnienia strony od kosztów sądowych (art. 113 i 117 KPC),
które nie obejmują jednak wspomnianego honorarium i ograniczają się do opłat są-
dowych oraz zwrotu wydatków. Taki sam zakres mają ustawowe zwolnienia od
kosztów, obejmujące między innymi dochodzenie pracowniczych roszczeń ze sto-
sunku pracy (art. 463 KPC i art. 263 KP). Wynagrodzenie adwokata lub radcy praw-
nego mieści się natomiast w szerszym pojęciu kosztów procesu (art. 98 § 3 i art. 99
KPC).

Jeżeli więc osoba korzystająca z ustawowego zwolnienia od kosztów sądo-
wych chce się ponadto ubiegać o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, to musi wy-
kazać, że bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny nie może ponieść kosz-
tów wynagrodzenia swobodnie wybranego adwokata lub radcy prawnego. Zasad-
ność podobnego oświadczenia podlega jednak ocenie sądu, który rzeczony
,,uszczerbek" powinien widzieć przez pryzmat założenia, że konieczność ewentual-
nego korzystania z pomocy prawnej należy do normalnych zdarzeń w ludzkim życiu,
więc rozsądny obywatel powinien się ubezpieczyć od ponoszenia związanych z tym
kosztów, wziąć potrzebny kredyt, zgromadzić stosowne oszczędności, a gdy chodzi
o pracowników - to korzystać również z zastępstwa oferowanego przez radców
prawnych związków zawodowych (art. 465 § 1 KPC) i niejako w ostatniej kolejności
oraz w sytuacji prawdziwie bez wyjścia ,,wyciągać ręce" po pomoc prawną finanso-
waną ze środków budżetu państwowego. W tym kontekście odmówienie powódce
ustanowienia pełnomocnika z urzędu, motywowane jej sytuacją materialną i osobi-
sto-rodzinną nie budzi zastrzeżeń, gdyż oznacza, że zainteresowana mogła liczyć na
wsparcie, w tym pomoc finansową, zarówno ze strony męża, jak też dwojga doro-
słych dzieci.

Pogląd Sądu Okręgowego ma poza tym dodatkowe uzasadnienie w treści art.
117 § 2 zdanie 2 KPC. Przepis ten stanowi bowiem, że choćby nawet strona wyka-
zała swe ubóstwo, to sąd ,,odmówi" ustanowienia adwokata lub radcy prawnego w
razie ,,oczywistej bezzasadności" jej powództwa lub obrony. Pojęcie ,,oczywistej bez-
zasadności" ma odpowiednie zastosowanie również wobec kasacji i zgodnie z
orzecznictwem wywodzącym się jeszcze z okresu międzywojennego dwudziestolecia
powinno być rozumiane jako sytuacja, w której dla każdego prawnika jest bez po-
trzeby bliższego analizowania orzeczenia sądu drugiej instancji oczywiste, że nie
sposób pod jego adresem przytoczyć i uzasadnić racjonalne podstawy kasacyjne.
Takie były też okoliczności przedmiotowej sprawy. Powódka domagała się bowiem
wznowienia postępowania w związku z jego nieważnością spowodowaną rzekomym
faktem orzekania ,,przez sędziego wyłączonego z mocy ustawy" (art. 401 pkt 1 KPC),
lecz nie przyjmowała do wiadomości, że przesłanki takiego wyłączenia określa tak-
satywnie przepis art. 48 KPC i domagała się rozszerzenia zakresu zastosowania art.
401 pkt 1 KPC na sytuacje określone w art. 49 KPC, czyli w istocie oczekiwała od
sądu ustanowienia nowego prawa.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================