Postanowienie z dnia 9 lutego 2007 r.
I PZ 33/06

W razie oddalenia, odrzucenia lub zwrotu wniosku o zwolnienie od kosz-
tów sądowych strony reprezentowanej przez adwokata, radcę prawnego lub
rzecznika patentowego w zakresie należnej opłaty w wysokości stałej lub sto-
sunkowej, przewodniczący powinien wezwać pełnomocnika do opłacenia
środka odwoławczego lub środka zaskarżenia w terminie tygodniowym pod
rygorem jego odrzucenia.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Józef Iwulski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 lutego
2007 r. sprawy z powództwa Krystyny K. przeciwko Urzędowi Kontroli Skarbowej w
K. Ośrodkowi Zamiejscowemu w B.-B. o przywrócenie do pracy i zapłatę, na skutek
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 5 lipca 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej wyro-
kiem z 23 marca 2006 r. [...] oddalił apelację powódki Krystyny K. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej z 22 grudnia
2005 r. [...]. Pełnomocnik powódki otrzymał odpis powyższego wyroku z uzasadnie-
niem 21 kwietnia 2006 r., zaś 21 czerwca 2006 r. wniósł skargę kasacyjną. W skar-
dze kasacyjnej, określając wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 33.530 zł, za-
mieścił wniosek o zwolnienie powódki ,,od ponoszenia kosztów postępowania rozpo-
znania skargi kasacyjnej, gdyż powódka nie jest w stanie ponieść, bez uszczerbku
dla swego utrzymania, żadnych kosztów związanych z tym postępowaniem". Do
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych nie zostało dołączone oświadczenie
obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku Białej posta-
nowieniem z 5 lipca 2006 r. odrzucił wniosek w przedmiocie zwolnienia powódki od
ponoszenia kosztów postępowania oraz odrzucił skargę kasacyjną. W uzasadnieniu
postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że skarga kasacyjna powódki została spo-
rządzona przez profesjonalnego pełnomocnika, na którym, od dnia wejścia w życie
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr
167, poz. 1398 ze zm.) i stosownych zmian w Kodeksie postępowania cywilnego, tj.
od dnia 2 marca 2006 r., ciąży obowiązek opłacania - bez wezwania - środków za-
skarżenia. Jak wynika z art. 35 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych,
w sprawach z zakresu prawa pracy od skargi kasacyjnej wniesionej przez pracowni-
ka pobiera się opłatę podstawową w wysokości 30 zł. Jest to minimalna opłata, którą
z mocy tego przepisu uiszcza także pracownik, który korzysta z ustawowego zwol-
nienia od kosztów sądowych (art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy). Sąd nie ma zatem możli-
wości zwolnienia powódki od opłacenia skargi kasacyjnej.

Zgodnie z art. 3985 § 2 k.p.c., sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu
niejawnym skargę kasacyjną, która nie została opłacona. Z kolei stosownie do art.
1302 § 3 k.p.c. sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty środek zaskarżenia w
postaci skargi kasacyjnej podlegający opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej.
Opłata podstawowa, jaką w niniejszej sprawie zgodnie z art. 35 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych zobowiązana była uiścić powódka, jest opłatą w
wysokości stałej i wynosi 30 zł. Z tego względu do opłaty tej mają także zastosowa-
nie rygory wynikające z art. 1302 § 3 k.p.c.

Sąd Okręgowy podniósł ponadto, że art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych stanowi, iż opłatę podstawową pobiera się także od
podlegających opłacie pism, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy, wnoszonych
przez strony zwolnione od kosztów sądowych przez sąd, chyba że ustawa stanowi
inaczej. Z tych względów powódka nie mogła być, zdaniem Sądu, zwolniona od uisz-
czenia opłaty podstawowej, natomiast wniosek o takie zwolnienie podlegał odrzuce-
niu.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik powódki, zaskar-
żając je w całości i domagając się jego uchylenia. Skarżący zarzucił naruszenie
przepisów postępowania, a mianowicie ,,art. 102 pkt" i art. 35 ustawy z o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, przez to, że Sąd odrzucając złożony w postępowa-
niu kasacyjnym wniosek powódki o zwolnienie od kosztów sądowych, bez postępo-
wania przewidzianego w ,,art. 102 § 1 k.p.c.", nie zwolnił powódki od ponoszenia tych
kosztów, w tym od opłaty stałej przewidzianej w art. 35 ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych, i zastosował ,,art. 398 § 2" k.p.c. w związku z art. 1302 § 3
k.p.c.

W uzasadnieniu zażalenia pełnomocnik powódki podniósł, że ,,art. 102 pkt 1"
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych dopuszcza możliwość złożenia
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym. Zwolnienie
to, zdaniem pełnomocnika powódki, dotyczy także minimalnej opłaty podstawowej
przewidzianej w art. 35 ustawy o kosztach sądowych. Wynika to nie tylko z wykładni
gramatycznej tych przepisów, ale i z podstawowych zasad ,,dostępności do sądu".
Powódka w chwili wnoszenia skargi kasacyjnej była w takiej sytuacji materialnej, że
nie była w stanie uiścić tej opłaty. Na skutek zwolnienia z pracy i przyznania jej renty
z ponad półrocznym opóźnieniem popadła w zadłużenie niedające jej możliwości
zapłaty nawet tej minimalnej opłaty podstawowej. Pełnomocnik powódki ujawnił, że
działał bez możliwości skontaktowania się z powódką, gdyż nie miała ona możliwości
finansowych, aby się nim skontaktować osobiście w jego kancelarii, nie mogła nawet
zatelefonować. W tej sytuacji nie mogła wypełnić oświadczenia wymaganego w art.
102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zdaniem skarżącego,
gdyby Sąd Okręgowy postąpił zgodnie z art. 102 tej ustawy i doprowadził do postę-
powania w sprawie zwolnienia od kosztów, które to postępowanie jest podstawowym
prawem każdego obywatela w realizacji ,,dostępności do sądu", to wniosek o zwol-
nienie zostałby rozpatrzony pozytywnie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie, chociaż z innych przyczyn niż przed-
stawione w jego uzasadnieniu. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (zwana dalej ustawą) dzieli opłaty na stałą, stosunkową albo
podstawową (art. 11). Opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe
oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysoko-
ści jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu
zaskarżenia (art. 12), opłatę stosunkową - w sprawach o prawa majątkowe, przy
czym wynosi ona 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia (art.
13), natomiast opłatę podstawową - w sprawach, w których przepisy nie przewidują
pobrania opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej (art. 14 ust. 1). Opłata podsta-
wowa wynosi 30 zł i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od
pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 14 ust. 3).
Opłatę podstawową pobiera się także od podlegających opłacie pism, o których
mowa w art. 3 ust. 2 ustawy, wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów sądo-
wych przez sąd, chyba że ustawa stanowi inaczej. Strona, której sąd przyznał całko-
wite zwolnienie od kosztów sądowych, ma obowiązek uiścić opłatę podstawową, o
której mowa w art. 14, od wszystkich pism podlegających opłacie, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej (art. 100 ust. 2). Ustawowe zwolnienie od kosztów sądo-
wych reguluje art. 96 ustawy, który w ust. 1 pkt 4 stanowi, że pracownik wnoszący
powództwo nie ma obowiązku uiszczania opłat sądowych, z zastrzeżeniem art. 35.
Zgodnie z art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy, w sprawach z zakresu prawa pracy
pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia,
skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia.
Przypomnienie treści niektórych przepisów ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych było potrzebne, aby wykazać, że rację miał Sąd Okręgowy
przyjmując, iż w chwili wydawania zaskarżonego postanowienia nie było możliwe
zwolnienie powódki przez sąd od opłaty podstawowej w kwocie 30 zł, którą miała
obowiązek uiścić na podstawie art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy od wniesionej w
jej imieniu skargi kasacyjnej. Stan prawny zmienił się w związku z wejściem w życie
ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123), która - uchylając w art. 14 ust. 2 oraz
zmieniając treść ust. 2 w art. 100 - wprowadza możliwość całkowitego zwolnienia
przez sąd strony ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych od obowiązku
ponoszenia opłat sądowych (także w zakresie dotychczasowego obowiązku uiszcze-
nia opłaty podstawowej) oraz możliwość całkowitego zwolnienia przez sąd od opłat
sądowych pracowników i ubezpieczonych, których w obecnym stanie prawnym nie
można zwolnić od obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej, o której mowa w art.
35 i 36 ustawy. Do chwili wejścia w życie nowelizacji ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych - czyli do 10 marca 2007 r. - nie było i nie jest możliwe zwolnie-
nie przez sąd pracownika wnoszącego skargę kasacyjną od opłaty podstawowej
przewidzianej w art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy.
Nie ma racji skarżący kwestionując zastosowanie przez Sąd Okręgowy art.
1302 § 3 k.p.c. w odniesieniu do opłaty podstawowej. Użyte w tym ostatnim przepisie
pojęcie opłaty ,,w wysokości stałej" obejmuje nie tylko opłatę stałą, o której mowa w
art. 11 ustawy o kosztach sadowych, ale również opłatę podstawową. W wielu orze-
czeniach Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że strona, która uzyskała całkowite zwolnie-
nie od kosztów sądowych przyznane na podstawie orzeczenia sądu, zobowiązana
jest wnieść bez wzywania opłatę podstawową w wysokości 30 zł, pod rygorem od-
rzucenia pisma, przewidzianym w art. 1302 § 3 k.p.c., jeżeli reprezentuje ją profe-
sjonalny pełnomocnik (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 2 czerwca 2006 r., II
UZ 14/06, niepublikowane, z 11 lipca 2006 r., l CSK 146/06, niepublikowane, z 26
lipca 2006 r., IV CZ 59/06, niepublikowane, z 8 sierpnia 2006 r., l CSK 170/06, nie-
publikowane, z 28 sierpnia 2006 r., IV CSK 166/06, niepublikowane, uchwały Sądu
Najwyższego: z 26 września 2006 r., II UZP 11/06, Biuletyn SN 2006 nr 9, s. 15, LEX
nr 193146 i z 13 października 2006 r., III CZP 75/06, LEX nr 194332). Kwestię moż-
liwości stosowania art. 1302 § 3 k.p.c. do opłaty podstawowej należy uznać za prze-
sądzoną.
Nie oznacza to jednak, że zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego jest
prawidłowe. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, że wniosek o zwolnienie
powódki od kosztów sądowych podlegał zwrotowi na podstawie art. 102 ust. 4
ustawy o kosztach sądowych. Zgodnie z tym przepisem, wniosek o zwolnienie od
kosztów strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez
dołączenia oświadczenia obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, ma-
jątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosz-
tów (o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy), przewodniczący zwraca bez wzywania
o uzupełnienie braków formalnych wniosku. W rozpoznawanej sprawie w chwili zgła-
szania (w skardze kasacyjnej) wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powódka
była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika będącego adwokatem. Do
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie
powódki obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i
źródłach utrzymania, o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy. Oświadczenie takie
nie zostało jednak dołączone. Niezależnie od przyczyn takiego stanu rzeczy (pełno-
mocnik powódki akcentuje i eksponuje w uzasadnieniu zażalenia, że obecny stan
majątkowy powódki uniemożliwiał jej choćby tylko telefoniczne skontaktowanie się z
pełnomocnikiem, w związku z tym nie było możliwe uzyskanie od niej stosownego
oświadczenia), wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych podlegał zwrotowi bez
wzywania o uzupełnienie jego braków formalnych.
Uwzględnienie zażalenia nie ma jednak swojego źródła w wadliwym sposobie
,,załatwienia" wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (w postaci jego odrzucenia
postanowieniem sądu zamiast dokonania zwrotu zarządzeniem przewodniczącego).
Niezależnie bowiem od sposobu ,,załatwienia" wniosku o zwolnienie od kosztów są-
dowych (jego oddalenia, odrzucenia lub zwrotu), po jego merytorycznym negatyw-
nym rozpoznaniu albo po odmowie jego rozpoznania (odrzuceniu lub zwrocie) po-
winno nastąpić wezwanie strony (jej pełnomocnika) do uiszczenia należnej opłaty na
podstawie art. 130 § 1 k.p.c.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że - pomimo istotnej
zmiany przepisów o kosztach sądowych - nie stracił aktualności pogląd, zgodnie z
którym obowiązek uiszczenia opłaty przy wniesieniu do sądu pisma jej podlegają-
cego nie ogranicza prawa strony do żądania zwolnienia od kosztów sądowych. Hi-
poteza art. 1302 § 3 k.p.c. obejmuje jedynie wypadki wniesienia przez profesjonal-
nych pełnomocników nienależycie opłaconych środków zaskarżenia i środków od-
woławczych. O nienależytym opłaceniu takiego środka można mówić jedynie wów-
czas, gdy w chwili jego wniesienia istnieje obowiązek uiszczenia opłaty, przy czym
miarodajny jest tu moment wniesienia pisma podlegającego opłacie. Złożenie wnio-
sku o zwolnienie od kosztów sądowych wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty od pi-
sma objętego wnioskiem w chwili wnoszenia pisma. Nie ma podstaw do uzależnienia
skutku w postaci odrzucenia pisma procesowego obejmującego środek odwoławczy
lub środek zaskarżenia od dalszych losów procesowych wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych. Stanowiłoby to bowiem w istocie rozszerzenie hipotezy art. 1302
§ 3 k.p.c., co jest niedopuszczalne ze względu na jego wyjątkowy i szczególnie re-
strykcyjny charakter. W konsekwencji, za nietrafne należy uznać założenie przyjęte
przez Sąd Okręgowy, że odrzuceniu na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c. podlega nie-
opłacona skarga kasacyjna, od której należało uiścić opłatę podstawową, wniesiona
przez profesjonalnego pełnomocnika, do której dołączono (w której zawarto) wniosek
o zwolnienie strony od kosztów sądowych, nawet jeżeli niemożliwe było zwolnienie
strony przez sąd od opłaty podstawowej przewidzianej w art. 35 ust. 1 zdanie pierw-
sze ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (z uwagi na treść art. 14 ust.
2 i art. 100 ust. 2 tej ustawy).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto już, że niedopuszczalne jest od-
rzucenie nieopłaconego środka odwoławczego lub środka zaskarżenia (np. skargi
kasacyjnej) wniesionego przez profesjonalnego pełnomocnika, jeżeli wnosząc ten
środek domagał się on jednocześnie - w imieniu strony - zwolnienia jej od kosztów
sądowych w zakresie obejmującym ten środek.
Według stanowiska utrwalonego w orzecznictwie i praktyce sądowej na grun-
cie dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych (ustawy z dnia 13 czerwca
1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), zgłoszenie wniosku o zwolnie-
nie od kosztów sądowych w sprawie, w której pismo wniesione przez profesjonal-
nego pełnomocnika strony podlegało opłacie sądowej w postaci wpisu stałego, zo-
bowiązywało sąd - w razie odmownego załatwienia tego wniosku - do wezwania o
uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 26 lute-
go 1976 r., III CZP 11/76, OSNCP 1976 nr 7-8, poz. 162, oraz postanowienia Sądu
Najwyższego: z 21 kwietnia 1999 r., I CKN 1461/98, OSNC 1999 nr 11, poz. 196, i z
31 maja 2006 r., IV CZ 40/06, niepublikowane). Stanowisko to zachowało aktualność
na gruncie nowych przepisów o kosztach sądowych. W postanowieniu z 4 paździer-
nika 2006 r., I CZ 81/06, LEX nr 201191, Sąd Najwyższy przyjął, że w razie oddale-
nia zgłoszonego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka odwo-
ławczego (środka zaskarżenia) opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewod-
niczący wzywa pełnomocnika do opłacenia tego środka w terminie tygodniowym. W
uchwale z 13 października 2006 r., III CZP 75/06, LEX nr 194332, Sąd Najwyższy
stwierdził, że nie pobiera się opłaty podstawowej od zarzutów od nakazu zapłaty
podlegających opłacie stosunkowej, w których zgłoszono wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych. W uchwale z 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06, LEX nr 198917,
Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie oddalenia zawartego w apelacji wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący wzywa do uiszczenia opłaty na-
leżnej od apelacji także wtedy, gdy wniósł ją adwokat. Podobnie w uchwale z 7 grud-
nia 2006 r., III CZP 110/06, LEX nr 203865, Sąd Najwyższy przyjął, że obowiązek
uiszczenia opłaty podstawowej od apelacji, w której zawarto wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych, powstaje po uwzględnieniu tego wniosku.
Przytoczone orzeczenia Sądu Najwyższego, wydane już w odniesieniu do no-
wego, aktualnie obowiązującego stanu prawnego, pozwalają na stwierdzenie, że
nadal trafne jest dotychczasowe zapatrywanie, iż w razie oddalenia zgłoszonego
przez pełnomocnika będącego radcą prawnym lub adwokatem wniosku o zwolnienie
strony od kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka odwoław-
czego lub środka zaskarżenia opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej, przewodni-
czący wzywa pełnomocnika do opłacenia tego środka w terminie tygodniowym pod
rygorem odrzucenia pisma procesowego obejmującego środek (zob. postanowienie
Sądu Najwyższego z 4 października 2006 r., I CZ 81/06, LEX nr 201191). Odniesie-
nie przedstawionego poglądu do rozpoznawanej sprawy oznacza, że po rozpoznaniu
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych przewodniczący powinien był wezwać
pełnomocnika powódki do opłacenia skargi kasacyjnej w terminie tygodniowym. Od-
rzucenie skargi kasacyjnej powódki bez uprzedniego wezwania jej profesjonalnego
pełnomocnika do uiszczenia wymaganej opłaty naruszało art. 1302 § 3 k.p.c. przez
jego błędne zastosowanie, ponieważ przepis ten w ogóle nie reguluje sytuacji proce-
sowej, jaka powstała w rozpoznawanej sprawie w związku ze zgłoszeniem w skardze
kasacyjnej wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Z powodu naruszenia tego
przepisu Sąd Najwyższy uwzględnił zażalenie.

Złożenie wraz z pismem podlegającym opłacie wniosku o zwolnienie od kosz-
tów sądowych uchyla (przerywa, wstrzymuje) obowiązek uiszczenia opłaty sądowej
od tego pisma do czasu rozstrzygnięcia wniosku. Na tle art. 15 ustawy z dnia 13
czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, przewidującego - tak
samo jak art. 10 ustawy o kosztach sądowych obecnie obowiązującej - że opłatę na-
leży uiścić ,,przy wniesieniu do sądu pisma podlegającego opłacie", w orzecznictwie
Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, że zgłoszenie wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych powoduje odsunięcie w czasie obowiązku uiszczenia opłaty (por.
między innymi uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z 26 lutego 1976 r., III CZP
11/76, OSNCP 1976 nr 7-8, poz. 162 oraz postanowień z 21 kwietnia 1999 r., I CKN
1461/98, OSNC 1999 nr 11, poz. 196 i z 24 sierpnia 2005 r., II CZ 75/05, niepubliko-
wane). Stanowisko to zostało podtrzymane w nowym stanie prawnym w odniesieniu
do art. 10 ustawy o kosztach sądowych (por. uzasadnienia postanowień z 26 lipca
2006 r., IV CZ 57/06, z 4 października 2006 r., I CZ 81/06 i uchwał z 13 października
2006 r., III CZP 75/06, z 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06 i z 7 grudnia 110/06, III
CZP 110/06), co należy zaaprobować, zważywszy, że w zakresie istotnym dla tej
kwestii nie nastąpiły zmiany przepisów, a dotychczasowe argumenty nie straciły
wartości.
Zasadą ogólną pozostało uiszczanie należnych opłat na wezwanie, w terminie
tygodniowym od dnia jego doręczenia (art. 130 § 1 k.p.c.). Obowiązek uiszczania
opłat bez wezwania, chociaż obecnie rozszerzony pod względem podmiotowym
(obejmuje adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych i przedsiębiorców
w sprawach gospodarczych) i przedmiotowym (obejmuje opłaty stosunkowe i opłaty
w wysokości stałej), jest nadal wyjątkiem od reguły. Rozszerzenie zakresu wyjątków
nie zmienia wzajemnego stosunku przepisów ogólnego i szczególnych. Z tego
względu, art. 1302 § 3 k.p.c. nie może być wykładany rozszerzająco i stosowany do
sytuacji, które nie są w nim wyraźnie opisane. Przepis art. 1302 § 3 k.p.c. traktuje o
,,podlegających opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej" środkach odwoławczych
i zaskarżenia ,,wniesionych" przez adwokata lub radcę prawnego. Reguluje on więc
sytuacje, w których w chwili wnoszenia danego środka istnieje (zgodnie z art. 10
ustawy o kosztach sądowych) obowiązek uiszczenia opłaty. Taki stan rzeczy nie ma
miejsca wtedy, kiedy wraz z pismem zostaje złożony wniosek o zwolnienie od kosz-
tów sądowych, odsuwający w czasie obowiązek uiszczenia opłaty. Występujący w
rozpoznawanej sprawie stan faktyczny nie odpowiada sytuacji uregulowanej w art.
1302 § 3 k.p.c., co oznacza, że przepis ten nie może być zastosowany wprost, a za-
stosowaniu go przy wykorzystaniu wykładni rozszerzającej sprzeciwia się jego wyjąt-
kowy charakter. W konsekwencji, z art.1302 § 3 k.p.c. nie można wywodzić obowiąz-
ku strony reprezentowanej przez wskazanych w nim pełnomocników do uiszczenia
należnej opłaty bez wezwania w razie zawarcia w piśmie wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych. Przesłanki zastosowania i rodzaj rygoru procesowego muszą
wynikać z przepisu, nie można ich domniemywać ani ,,wyprowadzać" w wyniku za-
biegów interpretacyjnych. Niedopuszczalne jest wyciąganie niekorzystnych dla strony
konsekwencji procesowych w sytuacji, gdy rygor nie został w sposób niewątpliwy
określony w przepisie. W analizowanej sytuacji procesowej nie ma podstaw do sto-
sowania rygoru w postaci odrzucenia środka zaskarżenia wprost (bez wezwania do
uiszczenia opłaty) w oparciu o art. 1302 § 3 k.p.c., gdyż rygor taki przewidziano jedy-
nie dla przypadków, w których opłaty nie uiszczono, pomimo że należało to uczynić
przy wniesieniu pisma. Taka sytuacja nie ma miejsca, gdy w środku zaskarżenia za-
warto wniosek o zwolnienie od kosztów.
Zaskarżone postanowienie podlegało zatem uchyleniu z uwagi na to, że Sąd
Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną bez wcześniejszego wezwania pełnomocnika
do uiszczenia opłaty od niej, pomimo zgłoszonego w niej wniosku o zwolnienie po-
wódki od kosztów sądowych.
Nie można również podzielić stanowiska Sądu Okręgowego, który stwierdził,
że wniosek pełnomocnika o zwolnienie od kosztów podlegał odrzuceniu, gdyż po-
wódka nie mogła zostać zwolniona od uiszczenia opłaty podstawowej od skargi ka-
sacyjnej. Sąd uznał, że skoro powódka nie mogła być zwolniona od uiszczenia opłaty
podstawowej, to wniosek o takie zwolnienie podlegał odrzuceniu. Tymczasem, w ra-
zie odmowy przyznania zwolnienia, sąd powinien wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych oddalić. Odrzucenie wniosku przewiduje jedynie art. 107 ust. 2 ustawy o
kosztach sądowych, jednak z opisaną w tym przepisie sytuacją nie mamy do czynie-
nia w rozpoznawanej sprawie.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 3941 § 3 k.p.c. w związku z art. 39816 k.p.c.
========================================