Postanowienie z dnia 25 maja 2007 r., I CSK 6/07

Ambasada państwa obcego w Polsce nie ma zdolności sądowej.

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SA Marta Romańska

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Eugenii C. przeciwko Ambasadzie
Królestwa N. w W. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu
25 maja 2007 r. skargi kasacyjnej powódki od postanowienia Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 24 sierpnia 2006 r.
oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Pozwem z dnia 6 września 2004 r. powodowie Eugenia C., Bogdan C.,
Małgorzata W. i Roman W. domagali się zasądzenia od pozwanej Ambasady
Królestwa N. określonych kwot z tytułu odszkodowania za zniszczenie
wynajmowanej na potrzeby strony pozwanej nieruchomości oraz z tytułu
przedwczesnego wypowiedzenia umowy najmu.
Postanowieniem z dnia 22 lutego 2006 r. Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił
pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.
Zażalenie powodów zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w
Warszawie z dnia 24 sierpnia 2006 r. Sąd drugiej instancji uznał istnienie w
rozpoznawanej sprawie jurysdykcji sądów polskich, przyjął jednak, że pozwana
Ambasada Królestwa N. nie ma zdolności sądowej, a pozew powinien być
skierowany przeciwko Skarbowi Królestwa N. - Ambasadzie Królestwa N. Stwierdził
przy tym, że brak zdolności sądowej nie może być usunięty, gdyż nie jest spełniony
warunek tożsamości między pozwaną Ambasadą a Skarbem Królestwa N.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego zaskarżyła skargą kasacyjną powódka
Eugenia C. Skarżąca, powołując się na drugą podstawę kasacyjną, zarzuciła
naruszenie art. 9 § 2 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne
międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm. - dalej "p.p.m.") przez
przeprowadzenie oceny zdolności sądowej pozwanej Ambasady wyłącznie na
podstawie art. 64 i art. 1117 k.p.c., i w konsekwencji uznanie, że pozwanej
Ambasadzie nie przysługuje zdolność sądowa, naruszenie art. 385 w związku z 397
§ 1 i 2 k.p.c. oraz art. 199 § 1 pkt 3 w związku z art. 64 § 1 i 2 i art. 1117 k.p.c.
przez przyjęcie, że Ambasada Królestwa N. nie ma zdolności sądowej, a w
konsekwencji odrzucenie pozwu, naruszenie art. 378 § 1 w związku z art. 397 § 1 i
2 k.p.c. przez nierozważenie określonych zarzutów i wniosków zażalenia oraz
naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 361 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy
prawnej zaskarżonego postanowienia i nieprzytoczenie przepisów prawa. Zażądała
uchylenia zaskarżonego postanowienia i postanowienia Sądu Okręgowego w części
odrzucającej pozew oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
pierwszej lub drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Kwestia zdolności sądowej misji dyplomatycznych w Polsce nie została w
sposób jednoznaczny rozstrzygnięta w judykaturze Sądu Najwyższego.
Problematyki tej dotyczyło orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1958 r.,
2 CR 172/56 (OSP 1959, nr 6, poz. 160), wydane w sprawie, w której pozwano
Konsulat Francuski w K. Sąd Najwyższy uznał jednak, że w istocie stroną pozwaną
była Republika Francuska, nie oceniając tym samym zdolności sądowej konsulatu.
W sprawach z zakresu prawa pracy zakończonych postanowieniami Sądu
Najwyższego z dnia 18 marca 1998 r., l PKN 26/98 (OSNAPUS 1999, nr 5, poz.
172), i z dnia 11 stycznia 2000 r., l PKN 562/99 (OSNAPUS 2000, nr 19, poz. 723),
w których pozwanymi były misje dyplomatyczne, przedmiotem rozważań było
głównie istnienie jurysdykcji krajowej, kwestia zaś zdolności sądowej pozwanych
misji dyplomatycznych nie była szerzej analizowana. Podkreślenia wymaga jednak,
że w motywach postanowienia z dnia 11 stycznia 2001 r. Sąd Najwyższy przyjął, iż
pozwana Ambasada jest pracodawcą w rozumieniu art. 3 i 6 § 2 k.p. Ponadto
trzeba wskazać, że w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 26 września 1990 r.,
III PZP 9/90 (OSNC 1991, nr 2-3, poz. 17) Sąd Najwyższy nie miał wątpliwości, że
Przedstawicielstwo Handlowe ZSRR miało zdolność sądową, lecz nie podlegało
jurysdykcji sądów polskich. W literaturze polskiej i zagranicznej z zakresu prawa
publicznego międzynarodowego dominuje natomiast pogląd, że misje
dyplomatyczne nie mają osobowości prawnej w prawie wewnętrznym państwa
przyjmującego. Przyjmuje się ponadto, że misje takie nie są uprawnione do
wszczynania postępowania procesowego.
Przystępując do oceny zarzutów skarżącej, należy przede wszystkim określić
status ambasady na gruncie prawa publicznego międzynarodowego. W tym
zakresie podstawowe znaczenie mają przepisy Konwencji wiedeńskiej o
stosunkach dyplomatycznych, sporządzonej w Wiedniu dnia 18 kwietnia 1961 r.
(Dz.U. z 1965 r. Nr 37, poz. 232). Konwencja ta nie definiuje pojęcie ambasady ani
też pojęciem tym się nie posługuje; z art. 14 ust. 1 wynika tylko, że ambasada
stanowi stałą misję dyplomatyczną, której szefem jest ambasador. Nie ulega
wątpliwości, że ambasadorowi jako szefowi misji dyplomatycznej przysługuje
zdolność sądowa w postępowaniu przed sądem państwa przyjmującego. Na
podstawie Konwencji wiedeńskiej przysługuje mu także immunitet jurysdykcyjny w
zakresie spraw cywilnych (art. 31 ust. 1). Poza sporem pozostaje również to, że w
zdolność sądową wyposażone są państwa obce jako zagraniczne osoby prawne,
działające w postępowaniu cywilnym przez swoje organy.
Misja dyplomatyczna - chociaż ma pewną strukturę organizacyjną - nie może
być uznana za podmiot odrębny od państwa wysyłającego. W utrwalonym
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że jednostce
organizacyjnej osoby prawnej zdolność sądowa nie przysługuje (por. uchwałę
składu siedmiu sędziów z dnia 14 października 1994 r., III CZP 16/94, OSNC 1995,
nr 3, poz. 40. oraz uchwałę z dnia 11 marca 1994 r., III CZP 21/94, OSNCP 1994,
nr 11, poz. 203). Nie ma również podstaw do przyjęcia, że zdolność sądowa
ambasady wynika z art. 64 § 2 k.c. Sąd Najwyższy jako jedno z kryteriów
decydujących o uznaniu określonych tworów organizacyjnych za organizacje
społecznie w rozumieniu art. 64 § 2 k.p.c. przyjął istnienie ich pewnej
samodzielności prawnej (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 10 lutego
2000 r., III CZP 29/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 123, uchwałę z dnia 13
października 2006 r., III CZP 79/06, "Biuletyn SN" 2006, nr 10, s. 10, oraz
postanowienie z dnia 18 grudnia 1997 r., III CKN 473/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz.
117). Ambasada nie spełnia tego kryterium, gdyż - jak wskazano - jest jedynie
organem państwa wysyłającego działającym za granicą. Wyjątek od ogólnych
zasad określających zdolność sądową w postępowaniu cywilnym przewiduje art.
460 k.p.c., w którym w sprawach z zakresu prawa pracy przyznano zdolność
sądową określonym jednostkom organizacyjnym nie mającym osobowości prawnej,
zastosowanie tego przepisu w rozpoznawanej sprawie nie wchodzi jednak w
rachubę. W konsekwencji trzeba stwierdzić, że na gruncie polskiego prawa
procesowego nie ma podstaw do przyznania zdolności sądowej ambasadzie
państwa obcego w Polsce.
W tej sytuacji rozważyć należy, czy brak w zakresie zdolności sądowej
pozwanej Ambasady mógł być uzupełniony na podstawie art. 199 § 2 w związku z
art. 70 § 1 k.p.c. przez wezwanie do udziału w sprawie Królestwa N. Zagadnienie
takie nie było dotychczas przedmiotem analizy Sądu Najwyższego, należy jednak
zauważyć, że analogiczny problem procesowy pojawia się w wypadku określenia
jako strony jednostki organizacyjnej będącej statione fisci Skarbu Państwa.
Oceniając sytuacje tego rodzaju, Sąd Najwyższy podnosił wielokrotnie, że sąd nie
jest władny oznaczyć Skarbu Państwa jako strony wówczas, gdy żądanie oparte
zostało na kategorycznym twierdzeniu, iż jednostka wskazana jako strona jest
podmiotem odrębnym od Skarbu Państwa. Podkreślał również, że przesłanką
warunkującą uzupełnienie braku w zakresie zdolności sądowej jest zachowanie
tożsamości strony dotkniętej tym brakiem (por. postanowienia z dnia 27 listopada
1997 r., III CKN 413/97, nie publ., z dnia 8 stycznia 2003 r., II CK 90/02, nie publ., i
z dnia 24 września 2004 r., I CK 131/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 156 oraz uchwałę z
dnia 19 kwietnia 2001 r., III CZP 10/01, OSNC 2001, nr 10, poz. 147). Podzielając w
pełni przedstawione stanowisko, należy stwierdzić, że między pozwaną Ambasadą
N. a Królestwem N. nie zachodzi tożsamość. W konsekwencji, niedopuszczalne jest
usunięcie (verbum legalia: uzupełnienie) braku zdolności sądowej strony pozwanej
na podstawie art. 70 § 1 k.p.c. Nie ma także podstaw do uznania - jak uczynił Sąd
Najwyższy w orzeczeniu z dnia 26 marca 1958 r. - że powód, wskazując jako
stronę pozwaną Ambasadę, pozwał w istocie państwo wysyłające, już bowiem w
samym pozwie, sporządzonym przez profesjonalnego pełnomocnika, podkreślono
wyraźnie wolę (zamiar) pozwania Ambasady N. (...)
Z tych względów, na podstawie art. 39814 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w
sentencji.