Wiele nieruchomości jest zajętych faktycznie pod drogi publiczne, choć nie wynika to bezpośrednio z treści ich księgi wieczystej. Istnieje możliwość uregulowania tych niezgodności, a także uzyskania w związku z tym odszkodowania za utraconą nieruchomość lub jej część.
Grunty zajęte pod drogi publiczne często nie mają uregulowanego stanu prawnego. Jest to skutkiem braku należytej staranności ze strony przejmującego prawo własności, co w szczególności miało miejsce w czasach PRL-u.
Przez drogi publiczne należy rozumieć drogi gminne, powiatowe, wojewódzkie, a także krajowe.
Ustawodawca stworzył w ustawie z dnia 13 października 1998 roku Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. nr 133, poz. 872)
- system mający zachęcić do uporządkowania wspomnianego stanu prawnego.
Mianowicie nieruchomości pozostające w dniu 31 grudnia 1998 roku we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, tj. gmin, powiatów lub województw, nie stanowiące ich własności, a zajęte pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 roku stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego za odszkodowaniem.
Mamy tu do czynienia z przejściem własności z mocy samego prawa, a więc nie zachodzi w tym przypadku konieczność podjęcia jakichkolwiek działań. Zasadnicze
znaczenie ma fakt, w czyim władaniu znajdowała się nieruchomość zajęta pod drogę w dniu 31 grudnia 1998 roku. Omawiane przepisy będą mieć zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy rzeczone nieruchomości będą we władaniu jednego z w/w podmiotów, lecz nie będą stanowić ich własności.
Podstawą do ujawnienia w księdze wieczystej przejścia na własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego nieruchomości drogowych jest ostateczna decyzja wojewody. Oznacza to, że przed właściwym wojewodą należy wszcząć postępowanie o stwierdzenie przejścia takiego gruntu na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego i dopiero ostateczna decyzja, będąca wynikiem tego postępowania, może stanowić podstawę wpisu nowego właściciela do księgi wieczystej i w konsekwencji umożliwić uzyskanie ewentualnego odszkodowania.
[
Kiedy państwo może wywłaszczyć właściciela działki? ]( http://dom.money.pl/wiadomosci/poradniki/artykul/kiedy;panstwo;moze;wywlaszczyc;wlasciciela;dzialki,128,0,255104.html )
Ułatwieniem w omawianej procedurze jest zniesienie wymogu uzyskania decyzji o podziale nieruchomości, jeżeli istnieje konieczność określenia granic nieruchomości, które przeszły na własność Skarbu Państwa lub własność jednostek samorządu terytorialnego.
W przypadku gdy postępowanie zostało wszczęte przez właściciela nieruchomości, może on uzyskać odszkodowanie, pod warunkiem, że złożył on o to wniosek w okresie od dnia 1 stycznia 2001 roku do dnia 31 grudnia 2005 roku. Po upływie tego okresu roszczenie wygasa. Podkreślić jednak należy, że obecnie przez Trybunałem Konstytucyjnym toczy się postępowanie w sprawie stwierdzenia, czy takie ograniczenie czasowe jest zgodne z konstytucją.
Odszkodowanie wypłaca gmina w odniesieniu do dróg będących w dniu 31 grudnia 1998 roku drogami gminnymi, a Skarb Państwa w odniesieniu do pozostałych dróg. Jest ono ustalane i wypłacane według zasad i trybu określonych w przepisach o odszkodowaniach za wywłaszczone nieruchomości. Podstawę do ustalenia wysokości odszkodowania stanowi wartość nieruchomości według stanu z dnia wejścia w życie ustawy, tj. 29 października 1998 roku, przy czym nie uwzględnia się wzrostu wartości nieruchomości spowodowanego trwałymi nakładami poczynionymi po utracie przez osobę uprawnioną prawa do władania gruntem.
Maciej Obrębski jest adwokatem z Kancelarii CSP