Specustawa
Obecnie większość regulacji prawnych dotyczących omawianego zagadnienia znajduje się
w ustawie o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych z 2003 roku, zwanej specustawą. Przewidziane nią uregulowania są znacznie uproszczone w stosunku do zawartego w ustawie o gospodarce nieruchomościami z 1997 roku postępowania wywłaszczeniowego nieruchomości przeznaczonych na inne cele.
Specustawa, która będzie obowiązywać tylko do 31 grudnia 2020 roku, wprowadziła nowy typ decyzji administracyjnej – zezwolenie na realizację inwestycji drogowej – stanowiącej połączenie dwóch dotychczasowych decyzji – o ustaleniu lokalizacji drogi i o pozwoleniu na budowę. W efekcie procedura, której celem jest przejęcie nieruchomości pod inwestycje drogowe, skrócona została nawet o kilka miesięcy.
Stronie, która jest niezadowolona z rozstrzygnięcia, od decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej służy odwołanie do organu wyższego stopnia. Jest nim wojewoda gdy decyzja jest wydana przez starostę, lub w przypadku wydania decyzji przez wojewodę minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej. Właściciel nieruchomości może odwołać się od niekorzystnej dla siebie decyzji w terminie *14 dni *od dnia doręczenia mu zawiadomienia o wydaniu decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.
W przypadku gdy decyzja organu drugiej instancji, rozpatrującego odwołanie właściciela nieruchomości, będzie dla niego niekorzystna, może on w ciągu 30 dni od dnia jej doręczenia zaskarżyć ją do właściwego miejscowo wojewódzkiego sądu administracyjnego, a następnie do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Organ orzekający w drugiej instancji jest zobowiązany do rozpatrzenia odwołania strony od decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej *w terminie 30 dni. *Natomiast sąd administracyjny rozpatruje skargę w terminie dwóch miesięcy od dnia jej wniesienia.
Postępowanie mające na celu wywłaszczenie nieruchomości pod inwestycje drogowe przebiega w dwóch etapach. Pierwszy zakończony jest wydaniem decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej.
Drugi obejmuje wydanie decyzji ustalającej wysokość odszkodowania za przejęte nieruchomości. Decyzję tę wydaje organ, który wydał zezwolenie. Ma na to 30 dni od dnia, w którym wydana decyzja stała się ostateczna. Praktyka wskazuje jednak, iż często ten termin jest niedotrzymany.
Ziemia zajęta pod budowę drogi a jej stan prawny Ustalenie wysokości odszkodowania i jego wypłata odbywa się na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, z uwzględnieniem uregulowań szczegółowych przewidzianych przez specustawę drogową. Wysokość odszkodowania ustalana jest po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy majątkowego. Uwzględnia się przy tym stan faktyczny nieruchomości w dniu wydania decyzji oraz jej wartość w chwili wypłaty odszkodowania. Wysokość przyznanego odszkodowania można kwestionować poprzez odwołanie się od decyzji ustalającej wysokość odszkodowania za przejęcie nieruchomości.
Warto podkreślić, że istnieje możliwość uzyskania odszkodowania o podwyższonej wartości, a dokładnie o dodatkowe 5%. Będzie to miało miejsce w przypadku, w którym dotychczasowy właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości objętej decyzją
o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej odpowiednio wyda tę nieruchomość lub wyda nieruchomość i opróżni lokal oraz inne pomieszczenia niezwłocznie, lecz nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna lub doręczono taką decyzję zaopatrzoną w rygor natychmiastowej wykonalności.
Podkreślić należy, że rozwiązania przewidziane w specustawie drogowej budzą wątpliwości w kontekście ochrony interesów wywłaszczanych osób. Przedstawione modyfikacje procedury prowadzą do osłabienia uprawnień tych osób, co wydaje się dyskusyjne zwłaszcza w świetle faktu, iż procedura ta skutkuje odebraniem prawa własności.
Inaczej w przypadku wniosku właściciel
Zwrot wywłaszczonych nieruchomości
Sytuacja osoby wywłaszczanej przedstawia się inaczej w przypadku wydzielenia działki pod drogi publiczne przy okazji podziału geodezyjnego dokonywanego na wniosek właściciela. Działki gruntu wydzielone pod drogi publiczne (gminne, powiatowe, wojewódzkie, krajowe) z nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek właściciela, przechodzą z mocy prawa odpowiednio na własność gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział stała się ostateczna albo orzeczenie o podziale prawomocne.
Za działki gruntu, o których mowa w ust. 1, przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między właścicielem lub użytkownikiem wieczystym a właściwym organem. Jeżeli do takiego uzgodnienia nie dojdzie, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego odszkodowanie ustala się i wypłaca według zasad i trybu obowiązujących przy wywłaszczaniu nieruchomości.
Właściwy organ składa wówczas wniosek o ujawnienie w księdze wieczystej praw gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa do działek gruntu wydzielonych pod drogi publiczne lub pod poszerzenie istniejących dróg publicznych. Podstawą wpisu tych praw
do księgi wieczystej jest ostateczna decyzja zatwierdzająca podział.
Maciej Obrębski jest adwokatemz Kancelarii Prawniczej CSP