Zagadnienie wrogich przejęć dotyczy szerszego kręgu spółek, niż można by sądzić. Mogą bowiem nastąpić nie tylko w odniesieniu do spółek publicznych, których akcje są notowane na giełdzie, ale także spółek tzw. prywatnych.
Co więcej - do dokonania przejęcia spółki nie zawsze niezbędne jest zdobycie większości głosów z akcji lub udziałów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy lub zgromadzeniu wspólników.
Sprawowanie kontroli nad spółką jest możliwe nie tylko w oparciu o większość głosów wynikającą z posiadanych udziałów, lecz może wynikać m.in. z prawa do powoływania członków zarządu, gwarantowanego statutem lub umową spółki albo z porozumień zawartych z innymi podmiotami. Może być również efektem faktycznego rozkładu sił na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy lub na zgromadzeniu wspólników.
| Do kontrolowania spółki, jak też i do jej przejęcia, nie zawsze konieczna jest możliwość wykonywania prawa głosu z takiej samej, stałej większości głosów (np.: 50% + 1) w stosunku do wszystkich głosów w spółce. |
| --- |
Przykładowo, zwłaszcza w spółkach o strukturze akcjonariatu z dużym udziałem drobnych inwestorów indywidualnych, posiadanie stosunkowo niewielkiej - ale jednak przeważającej w porównaniu z innymi akcjonariuszami - liczby akcji może prowadzić do uzyskania wiodącej roli na walnym zgromadzeniu. Z kolei w innych spółkach do przejęcia kontroli może być wymagane uzyskanie udziału w głosach znacznie większego niż 50% + 1.
Przyjazne i wrogie przejęcia
Istnieją dwa rodzaje przejęć: wrogie oraz przyjazne, choć granica pomiędzy między jednym a drugim rodzajem przejęcia jest płynna. Niejednokrotnie też, proces wrogiego przejęcia - z reguły czasochłonny - po pewnym czasie przekształca się w przejęcie przyjazne.
Przez _ wrogie przejęcie _ publicznej spółki akcyjnej (czyli notowanej np. na GPW)
rozumie się wezwanie akcjonariuszy do sprzedaży lub zamiany akcji (w Polsce jest ono szczegółowo uregulowane prawnie), którego celem jest przejęcie kontroli nad spółką wbrew woli aktualnych członków jej organów kierowniczych, czyli zarządu i rady nadzorczej. Z kolei przejęcie przyjazne to takie, które jest dokonane za ich aprobatą.
Wrogie przejęcie nie może być utożsamiane z _ wywłaszczeniem _ akcjonariuszy, ponieważ dokonywane jest za ich zgodą. Wbrew swojej nazwie, _ wrogie przejęcie _ nie musi być sprzeczne z interesem przejmowanej spółki. Przejęcie ma _ wrogi _ charakter zazwyczaj tylko z punktu widzenia osób dotychczas zasiadających w zarządzie i radzie nadzorczej, a niekiedy też części wspólników, dotąd kontrolujących spółkę. _ Wrogość _ w ich opinii wynika stąd, że zwykle w rezultacie uzyskania kontroli kapitałowej nad spółką przez określonego akcjonariusza tracą oni swoje mandaty lub wpływy w spółce.
Z punktu widzenia akcjonariuszy, próba wrogiego przejęcia może być wręcz korzystna, ponieważ może na przykład umożliwić sprzedanie akcji po korzystnej cenie, czy dokapitalizowanie spółki, dlatego też wprowadzanie środków obronnych przed przejęciami powinno być dokonywane z odpowiednią rozwagą.
Z drugiej strony motywem wrogiego przejęcia może być wyeliminowanie konkurencji lub podział przejętej spółki i sprzedaż najcenniejszych aktywów, co może być sprzeczne także z interesem akcjonariuszy lub wspólników.
Należy przy tym zauważyć, że przejęcie przez zastawnika - np. bank lub fundusz inwestycyjny - akcji lub udziałów zastawionych dla zabezpieczenia może doprowadzić do przejęcia kontroli nad spółką (Bywa i tak, że już samo zastawienie akcji lub udziałów może do tego doprowadzić).
Warto zwrócić uwagę również na zagrożenie wrogim przejęciem wiążące się ze śmiercią wspólnika. Ryzyko to występuje w dwóch aspektach. Z jednej strony może pojawić się w miejsce zmarłego spadkobierców wspólnik, z którym współpraca będzie trudniejsza, _ nieprzyjazny _ spółce. Z drugiej strony może dojść do wykorzystania przez pozostałych w spółce wspólników okresu potrzebnego spadkobiercom na uregulowanie spraw spadkowych, do przejęcia kontroli nad spółką.
Nie tylko spółki publiczne
O _ wrogim przejęciu _ można mówić również w szerszym kontekście, w odniesieniu do tzw. prywatnych spółek kapitałowych. Przez spółki prywatne rozumiemy tu spółki akcyjne, których akcje nie są notowane na giełdzie i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Istnieje kilka zasadniczych różnic między przejęciami spółek publicznych i prywatnych. Wynikają one chociażby z powodu mniejszej liczby wspólników spółek prywatnych i mniejszej płynności obrotu ich akcjami lub - w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością - udziałami.
W spółkach prywatnych dla powodzenia przejęcia spółki ważne jest dotarcie z ofertą nabycia do właścicieli akcji lub udziałów. Jest to dużo łatwiejsze w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. W jawnym rejestrze sądowym, a także w spółce powinna znajdować się lista udziałowców. Podobnie w przypadku akcji imiennych - w spółce akcyjnej powinna być prowadzona księga akcyjna zawierająca dane ich posiadaczy.
Gdy mamy do czynienia z akcjami na okaziciela zadanie to może nastręczyć niemałych trudności, a czasem można je wręcz porównać do śledztwa.
ZOBACZ TAKŻE:
Kolejna różnica przy przejęciach między spółką publiczną a prywatną to często mniejsza wiedza potencjalnego nabywcy o przejmowanej spółce prywatnej. Spółki prywatne nie podlegają bowiem tak rozbudowanym obowiązkom informacyjnym, jak ma to miejsce w spółkach publicznych. Pozyskanie wiedzy satysfakcjonującej nabywcę wymaga zaś często współpracy z zarządem spółki, co oczywiście utrudnia dokonanie wrogiego przejęcia, ale nie czyni go niemożliwym.
Jak się bronić - prewencja
Do obrony przed wrogim przejęciem służą w szczególności środki o charakterze prewencyjnym. Pewne postanowienia statutowe, czy też umowne zwiększają koszty przejęcia i zniechęcają podmioty potencjalnie zainteresowane przejęciem. Ze względu na charakter tych środków, ich wprowadzenie wymaga zgody akcjonariuszy w spółce akcyjnej lub wspólników w spółce z o.o.
Pierwszą grupą takich regulacji są postanowienia, które pozwalają ukształtować w spółce układ sił odbiegający od zasady rządów większości. Dzięki temu możliwe jest decydowanie o składzie jej organów oraz podejmowanie uchwał na walnym zgromadzeniu mimo braku standardowo wymaganej większości głosów. Do tej grupy należy zaliczyć m.in. przywileje głosowe związane z określonym rodzajem akcji (udziałów) lub przyznane indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi (wspólnikowi). Jednak w spółkach publicznych zakazane jest stosowanie akcji uprzywilejowanych co do głosu. Trzeba również pamiętać, że zasadniczo uznaje się za niedopuszczalną _ złotą akcję _, czyli dającą uprawnienia do kontroli pewnych strategicznych decyzji w spółce, w zupełnym oderwaniu od wielkości zaangażowania kapitałowego.
| Do prewencyjnych środków ochrony należą także postanowienia ograniczające zbywalność akcji (udziałów) spółki, służące stabilizacji układu sił w spółce oraz zmniejszające płynność obrotu oraz liczbę akcji (udziałów) dostępnych dla podmiotu zamierzającego przejąć kontrolę nad spółką. |
| --- |
Ograniczenia w zakresie rozporządzenia akcjami mogą się jednak odnosić wyłącznie do akcji imiennych, które z kolei nie mogą być przedmiotem obrotu na giełdzie. Skuteczne mogą okazać się umowne ograniczenia zbywalności akcji lub udziałów zawarte w umowach wspólników, zwłaszcza jeżeli przewidują one obowiązek tzw. zasyndykowania akcji (np. w postaci zablokowania u notariusza czy na rachunku papierów wartościowych). W praktyce stosuje się również kary umowne.
Co robić w momencie zagrożenia?
Do obrony przed przejęciem, oprócz środków prewencyjnych można wykorzystać działania podejmowane w momencie pojawienia się zagrożenia. Można tu wskazać przykładowo na obniżenie wartości spółki i jej atrakcyjności dla wzywającego w drodze sprzedaży cennych aktywów spółki lub zaciągnięcie znaczących zobowiązań *(ang. poison pill). Innym sposobem jest metoda zwana *PAC-MAN, która polega na skierowaniu do akcjonariuszy spółki przejmującej wezwania do sprzedaży lub zamiany akcji - czyli podjęcie próby przejęcia podmiotu, ze strony którego pojawiło się zagrożenie wrogim przejęciem.
Inny sposób polega na ustanowieniu kapitału docelowego i w jego ramach emisji nowych akcji, zwłaszcza skierowanych do podmiotu, _ zaprzyjaźnionego _. W wyniku takiego posunięcia zwiększa się liczba akcji, które należy nabyć, aby przejąć kontrolę nad spółką. Spółka może również nabyć własne akcje, co spowoduje zmniejszenie ich płynności i często podwyższenie ich kursu. Do innych metod zaliczymy nabycie akcji przez zarząd *(tzw. wykup menedżerski, MBO) lub przez *pracowników (wykup pracowniczy, EBO). Możliwe jest również nabywanie przez spółkę zagrożoną przejęciem podmiotów z branży, w której działa przejmujący. Robi się to w celu aktualizacji ograniczeń wynikających z przepisów o ochronie konkurencji.
Pewnym rozwiązaniem - choć wątpliwym etycznie - jest zastosowanie _ złotych spadochronów ,czyli uwzględnienie w kontraktach menedżerskich wysokie odszkodowania lub odpraw. _ Złote spadochrony _ mogą być jednak uznane za szkodliwe dla spółki, co jest z kolei niezgodne z prawem. Jeszcze jedną z możliwości obrony, jest ** interwencja Białego rycerza _ **(ang. White Knight), czyli próba znalezienia innego podmiotu zainteresowanego przejęciem, ale _ przyjaznego _ zarządowi.
Działania pozaprawne
Działania obronne mogą mieć również charakter pozaprawny, nie należy ich jednak oczywiście prowadzić w sposób niezgodny z prawem. Przykładem działań pozaprawnych może być aktywność public relations, a w szczególności właściwe kształtowanie relacji inwestorskich. Można rozważyć również stworzenie trwałych powiązań kapitałowych i osobowych z innymi podmiotami _ przyjaznymi _ w stosunku do osób kontrolujących spółkę.
Autor jest radcą prawnym, wspólnikiem Kancelarii Prawnej Piszcz, Norek i Wspólnicy sp.k.