Uznanie i zaprzeczenie ojcostwa - w jaki sposób następuje?

W polskim prawie istnieją trzy drogi prowadzące do ustalenia, że dane dziecko pochodzi od konkretnego mężczyzny - swojego ojca, są to: fakt urodzenia się dziecka w trakcie trwania domniemania ojcostwa męża matki dziecka, uznanie ojcostwa, jako akt - oświadczenie mężczyzny oraz ustalenie ojcostwa w wyniku orzeczenia sądu. Każdy z tych sposobów wyłączają się wzajemnie, co oznacza, że ojcostwo jest ustalane w kolejny sposób wówczas, gdy doszło do obalenia ojcostwa stwierdzonego wcześniej.

Tematyka dotycząca ojcostwa uregulowana jest w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w art. od 62 do 86.

Na rzecz dzieci urodzonych w małżeństwie prawodawstwo ustanawia domniemanie, o którym mowa w art. 62 Kodeksu rodzinnego opiekuńczego, iż jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Natomiast, jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża.

Co ważne, domniemania powyższe mogą być obalone wyłącznie na skutek postępowania o zaprzeczenie ojcostwa. Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Powództwo przez męża matki powinno być wytoczone przeciwko matce dziecka i samemu dziecka.

Z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa może także wystąpić matka dziecka, termin dla jego wytoczenia wynosi sześć miesięcy od urodzenia dziecka. Legitymowanym do zainicjowania takiego postępowania jest nadto samo dziecko, które po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności. Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Jeżeli dziecko urodziło się poza małżeństwem, jego pochodzenie określa się w drodze uznania ojcostwa, albo na mocy orzeczenia sądu w toku postępowania o uznanie ojcostwa.

Uznanie ojcostwa, o którym mowa w art. 73 do 77 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest dobrowolnym, świadomym oświadczeniem ojca dziecka, złożonym w określonych warunkach, przed właściwym organem, tj. przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, kiedy matka dziecka potwierdzi jednocześnie, albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna. Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi.

Przepisy prawa dają możliwość uznania ojcostwa jeszcze przed urodzeniem się dziecka już poczętego, przy czym uznanie to następuje pod tzw. warunkiem zawieszającym, którym jest urodzenie się dziecka żywego.

Granicą, po której nie można dokonać uznania ojcostwa jest czas po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.

Po stronie uznającego dziecko musi też spełniony warunek wieku, tak więc oświadczenie o uznaniu ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat, nadto nie istnieją po jej stronie podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli chcący dokonać uznania dziecka nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem opiekuńczym, co daje dodatkową gwarancję zachowania procedury uznania, jej pełnej legalności.

W określonych warunkach może nastąpić również dokonanie bezskuteczności uznania dziecka. Można wówczas mówić o bezskuteczności oświadczenia. Dzieje się to w drodze powództwa sądowego. Legitymowanym do jego zainicjowania jest zarówno mężczyzna, który uznał ojcostwo, matka dziecka, jak i samo dziecko.

Mężczyzna, który uznał dziecko może zainicjować to postanowienie w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka. Granicą, po której nie można wystąpić z powództwem o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa jest osiągnięcie przez dziecko pełnoletniości. Nadto nie jest możliwe zainicjowanie tego powództwa po śmierci dziecka.

Ostatnią drogą dla uznania ojcostwa jest sądowe ustalenie ojcostwa, którego może żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Jeżeli skutecznie zaprzeczono ojcostwu mężczyzny wpisanego dotąd w akcie urodzenia, jako ojciec danego dziecka albo ustalono bezskuteczność uznania ojcostwa, dopuszczalne jest sądowe ustalenie ojcostwa. Sąd w wyroku ustalającym ojcostwo wskazuje pozwanego, jako mężczyznę, który w świetle zebranego materiału dowodowego jest dla dziecka ojcem biologicznym. Nie można wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie pełnoletności. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia mogą dochodzić jego zstępni.

Autorka jest adwokatem w Kancelarii Hejnar-Zawisza w Warszawie