Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. 2016 r. poz. 195), która wprowadziła program "Rodzina 500+", funkcjonuje od 1 kwietnia 2016r. Jak w praktyce przebiega realizacja tego aktu prawnego?
Ideą ustawodawcy było sprawienie, by wypłata świadczenia spowodowała wzrost poziomu życia polskich rodzin oraz była zachętą, aby mieć dzieci i by otrzymywane środki pieniężne przyczyniły się do poprawy sytuacji demograficznej Polski i rozwoju gospodarki kraju.
Celem przypomnienia wspomnieć należy, że wspomniana wyżej ustawa określa warunki nabywania prawa do świadczenia wychowawczego oraz zasady przyznawania i wypłacania tego świadczenia, zwanego potocznie 500+.
Art. 4 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci mówi, że celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Świadczenie wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka. Świadczenie wychowawcze przysługuje osobom, o których mowa w ust. 2, do dnia ukończenia przez dziecko 18. roku życia.
Art. 5 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci mówi, że świadczenie wychowawcze przysługuje w wysokości 500 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie. W przypadku urodzenia dziecka, ukończenia przez dziecko 18 roku życia lub w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, kwotę świadczenia wychowawczego przysługującą za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę tego świadczenia przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w tym miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które to świadczenie przysługuje.
Kwotę świadczenia wychowawczego przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 groszy w górę. Świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800 zł. Jeżeli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne, świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1 200 zł.
Art. 8 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci mówi, że świadczenie wychowawcze nie przysługuje, jeżeli:
- dziecko pozostaje w związku małżeńskim;
- dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej;
- pełnoletnie dziecko ma ustalone prawo do świadczenia wychowawczego na własne dziecko;
- członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia wychowawczego, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego oraz jego wypłata następują odpowiednio na wniosek matki, ojca, opiekuna faktycznego dziecka, albo opiekuna prawnego dziecka.
Wniosek składa się w urzędzie gminy lub miasta, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze.
Świadczenie wychowawcze wypłaca się nie później niż ostatniego dnia miesiąca, za który przyznane zostało świadczenie wychowawcze. W przypadku złożenia wniosku w sprawie ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego po 10. dniu miesiąca, świadczenie wychowawcze za dany miesiąc wypłaca się najpóźniej ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym złożono wniosek. Wnioski w sprawie ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego na kolejny okres są przyjmowane od dnia 1 sierpnia danego roku.
W przypadku gdy osoba ubiegająca się o świadczenie wychowawcze na kolejny okres złoży wniosek wraz z dokumentami do dnia 31 sierpnia, ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego oraz wypłata tego świadczenia przysługująca za miesiąc październik danego roku następuje do dnia 31 października tego roku. W przypadku gdy osoba ubiegająca się o świadczenie wychowawcze na kolejny okres złoży wniosek wraz z dokumentami w okresie od dnia 1 września do dnia 31 października danego roku, ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego oraz wypłata świadczenia przysługującego za miesiąc październik następuje do dnia 30 listopada tego roku.
Jednym z aspektów praktycznych, które pojawiły się w toku realizacji ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, jest ewentualny wpływ otrzymywanych świadczeń pieniężnych z niej wynikających na wysokość alimentów ustalanych (ustalonych) na rzecz małoletnich dzieci, które nie są w stanie samodzielnie się utrzymać.
Jeszcze przed datą wejścia w życie tego aktu pojawiły się głosy, które mówiły o tym, że świadczenie wychowawcze może wpływać na wymiar alimentów, tj. być podstawę do ich obniżenia bądź też odmowy ich podwyższenia. Komentarze wśród praktyków na te temat są różne, począwszy od tych, którzy uważają że świadczenie wychowawcze jest podstawę do obniżenia alimentów, do tych, które głoszą, że taka sytuacja byłaby sprzeczna z celem ustawy.
Nie opowiadając się w tym miejscu za żadnym z głoszonych poglądów, uznać należy, że państwo nie może wyręczać rodziców w ich obowiązku utrzymywania własnych dzieci. Ministerstwo Sprawiedliwości przyznaje jednak, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy trzeba zmienić z powyższej przyczyny. Projektowane zmiany mówią, że świadczenia stanowiące pomoc materialną państwa nie będą traktowane jak dochody uprawnionego, w tym dochody dziecka, że nie mogą one uchylać ani nawet pomniejszać obowiązku alimentacyjnego. Zmiany te mają doprowadzić do tego, że świadczenie wychowawcze nie będzie mieć wpływu na wysokość alimentów.
Autorka jest adwokatem w Kancelarii Hejnar-Zawisza w Warszawie