Czy skuteczność czynności prawnych podejmowanych przez pojedynczego prokurenta może być uzależniona od dodatkowego oświadczenia woli składanego przez członka zarządu? Zasady reprezentowania spółki mają swe źródło w art. 38 Kodeksu cywilnego w świetle którego osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.
Regułą jest, że oświadczenia woli za spółkę mogą składać członkowie zarządu lub osoby, które zostały umocowane przez nich do reprezentowania spółki, tj. pełnomocnicy zwykli lub prokurenci.
Wyjątkiem od zasady reprezentacji przedstawionej powyżej jest złożenie woli przez członka zarządu i prokurenta, (art. 205 i 373 Kodeksu spółek handlowych), przez inny niż zarząd organ spółki lub specjalnego pełnomocnika ustanowionego uchwałą wspólników (art. 210 § 1 i Ksh) lub przez osobę o szczególnym, zbliżonym do zarządu statusie czyli likwidatora (art. 280 i 466 ksh).
Członek zarządu jest z mocy ustawy uprawniony do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania. Natomiast prokurent natomiast jest umocowany do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Kodeks cywilny zawiera zamknięty katalog rodzajów prokury (prokurę samoistną - wykonywaną jednoosobowo; prokurę łączną - związaną z koniecznością współdziałania i złożenia oświadczenia woli przez wszystkie osoby, którym jej udzielono oraz prokurę oddziałową związaną z prowadzeniem spraw oddziału przedsiębiorstwa).
Jeżeli prokura łączna zostanie udzielona kilku osobom, każda z nich jest prokurentem. Wówczas, dla skuteczności czynności prawnej dokonywanej w imieniu spółki przez prokurentów w ramach prokury łącznej jest wymagane oświadczenie woli każdego z nich (lub co najmniej dwóch z nich). Ustawa nie przewiduje możliwości, że drugą osobą w prokurze łącznej może być inna osoba niż prokurent (np. członek zarządu), ustawa nie przewiduje również możliwości udzielenia prokury łącznej jednej osobie. Nieznana ustawie jest prokura łączna niewłaściwa, polegająca na powoływaniu jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu. Ponadto, całkowicie pozbawione sensu byłoby udzielanie prokury członkowi zarządu.
Dla bezpieczeństwa obrotu wymaga się od spółki ujawnienia w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego wskazania osób, których zachowanie może być traktowane jako zachowanie samej spółki. Celem takiego uregulowania jest możliwie jak najszybsze ustalenie przez potencjalnego kontrahenta spółki czy rzeczywiście osoby, które twierdzą, że są umocowane do działania za spółkę, mają umocowanie do podejmowania za nią wiążących decyzji.
W uchwale z 2001 roku (Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 27 kwietnia 2001 roku, sygn. III CZP 6/01) Sąd Najwyższy uznał za dopuszczalne udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem. Sąd Najwyższy wskazał również w jaki sposób tak skonstruowana prokura powinna być określana ("prokura łączna - z członkiem zarządu" lub "prokura łączna - ze wspólnikiem (komplementariuszem) reprezentującym spółkę").
Jednakże, niejednolite stosowanie wykładni przepisów o prokurze przez sądy sprawiło, że w postanowieniach niektórych sądów rejestrowych dopuszczano wpis prokury udzielonej jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu, a w innych - kwestionowano taką możliwość.
Dbając o spójność stosowanego prawa Sąd Najwyższy raz jeszcze pochylił się nad zagadnieniem prokury niewłaściwej odpowiadając na pytanie zadane przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, iż: "Niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu." (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2015 roku, sygn. III CZP 34/14).
Sąd Najwyższy uznał, że wpisy w Krajowym Rejestrze Sądowym prokury jednoosobowej określanej jako prokura łączna z członkiem zarządu, powinny zostać wykreślone (na podstawie art. 12 ust. 3 o Krajowym Rejestrze Sądowym).
Zatem, czy czynności dokonane dotychczas przez prokurenta działającego wraz z członkiem zarządu były skuteczne?
Sąd Najwyższy, mając na uwadze długoletnią praktykę wpisywania i uznawania wpisów tzw. prokuratur niewłaściwych przyjął, że: "wykładnia przepisów o prokurze i reprezentacji spółki kapitałowej nie ma zastosowania do oceny skutków czynności prawnych dokonanych przez ustanowionych niezgodnie z nią prokurentów", ograniczając w ten sposób wsteczne stosowanie ustalonej interpretacji opisywanego przepisu.
Autorka jest aplikantką adwokacką w Celichowscy Służewska-Woźnicka Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych