Zgodnie z art. 30 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.
Małżonkowie zakładając rodzinę przyjmują na siebie różnego rodzaju prawa i obowiązki. Jednym z ważniejszych obowiązków jest przyczynianie się do utrzymania rodziny i zapewnianie jej podstawowych potrzeb i godnej egzystencji. W ramach tej części obowiązku mieści się również zaspokajanie zwykłych potrzeb rodziny.
Brak zamkniętego katalogu owych zwykłych potrzeb rodziny, ponieważ jest to co do zasady pojęcie dość pojemne, nadto względnie elastyczne. Z pewnością zawsze owe zwykłe potrzeby muszą być rozpoznawane w oparciu o zasady funkcjonowania danej rodziny, potrzeby osób, które stanowią jej strukturę, standard życia danej rodziny.
Powyższe rozwiązanie wynika przede wszystkim z faktu, iż osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym winny współdziałać dla dobra rodziny, a tym samym zobowiązania jakie zaciągają dla zaspokajania zwykłych potrzeb, winny obciążać ich w sposób solidarny.
Jak czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z 22 września 1966 r., I CR 544/66: Przez zobowiązania zaciągnięte w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (art. 30 § 1 k.r.o.) należy rozumieć tylko te zobowiązania, które odnoszą się do normalnych, codziennych potrzeb, wymagających bezwzględnie zaspokojenia bez potrzeby podejmowania przez małżonków specjalnych decyzji.
Z pewnością taka konstrukcja tego przepisu ułatwia małżonkom zaspokajanie potrzeb rodziny, dodatkowo daje pewność osobie udzielającej danego zobowiązania (wierzycielowi), że odpowiedzialność za jego wykonanie obciąża oboje małżonków. Warto tutaj zaznaczyć, że solidarna odpowiedzialność obojga małżonków jest niezależna od tego, w jakim ustroju majątkowym pozostają - czy jest to wspólność ustawowa małżeńska, czy rozdzielność majątkowa.
Pozycja prawna małżonka, który nie zaciągał zobowiązania, wobec przytoczonego wyżej przepisu, nie stawia go na równi z małżonkiem, który je zaciągnął, a więc nie pozwala mu na stanie się stroną tego stosunku prawnego, z którego wynika z przepisów prawa solidarna odpowiedzialność.
Jeżeli małżonek dokonał czynności prawnej, związanej z zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny i następnie nie doprowadził do spełnienia świadczenia, tj. nie wykonał długu, który zaistniał po jego stronie lub wykonał zobowiązanie w sposób wadliwy, to odpowiedzialność za zapłatę należnego wierzycielowi odszkodowania będzie ponosił także drugi z małżonków. Zarówno z majątku osobistego, jak i tego wspólnego.
Odpowiedzialność solidarna małżonków istnieje bez względu na fakt, czy prowadzą oni wspólne gospodarstwo domowe, czy nie. Opuszczenie rodziny, a tym samym gospodarstwa domowego przez jedno z małżonków nie ma wpływu na ustanie jego solidarnej odpowiedzialności z drugim małżonkiem, jeżeli tylko małżonek ten prowadzi gospodarstwo domowe nadal razem z dziećmi.
Warto rozważyć w tym miejscu zastanowić się, jakie są owe zwyczajne potrzeby rodziny. Wymienia się wśród nich takie, które związane są z jej codziennym funkcjonowaniem, a więc w ramach zwykłych (normalnych) ilości. Przykładowo można tutaj wymienić zakupy artykułów żywnościowych i odzieżowych, środków chemicznych, przedmiotów zwykłego urządzenia domowego, uiszczanie opłat z tytułu korzystania za media, za lokal mieszkalny, drobne naprawy w gospodarstwie domowym, zakupy związane z edukacją szkolną dzieci będących na utrzymaniu rodziców, itp.
Nie mieści się natomiast w katalogu zaspokajania tych zwykłych potrzeb rodziny jakikolwiek wydatek o charakterze ponadstandardowym. Należą one już do innego katalogu dóbr tej rodziny, określają ich stopę życiową. Ponadto do zaciągania większych zobowiązań wymagana jest zgoda obojga małżonków.
Z ważnych powodów, a więc takich, które wskazywałyby, że dalsze pozostawienie swobody współmałżonkowi może zagrażać interesowi rodziny, sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za zobowiązania wynikające z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął.
Postępowanie takie wszczęte może zostać na wniosek jednego z małżonków. Prowadzone jest ono w trybie postępowania nieprocesowego. Rozpoznanie sprawy może odbyć się na posiedzeniu niejawnym. Jej rozstrzygnięcie może nastąpić jednak dopiero po umożliwieniu złożenia wyjaśnień współmałżonkowi wnioskodawcy, chyba że jego wysłuchanie nie jest możliwe lub celowe, albo jeżeli sam złożył już takie wyjaśnienia.
Wyłączenie przez sąd solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny małżonków nie ma wpływu na odpowiedzialność małżonków za zobowiązania majątkiem wspólnym.
Postanowienie znoszące solidarną odpowiedzialność jednego z małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez drugie z małżonków dotyczy ich obojga, nadto działa na przyszłość i nie ma wpływu na solidarną odpowiedzialność małżonków, która powstała przed tą datą. W stosunku do osoby trzeciej wyłączenie solidarnej odpowiedzialności o której mowa w tym artykule odnosi skutek tylko wówczas, gdy osoba ta o wyłączeniu takim wiedziała.
Postanowienie sądu wyłączające odpowiedzialność solidarną małżonków za zobowiązania wynikające z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny może być w każdym czasie uchylone.
Autorka jest adwokatem w Kancelarii Hejnar-Zawisza w Warszawie