Zasadą międzynarodowego arbitrażu handlowego jest zgoda stron umowy arbitrażowej na dobrowolne poddanie się wyrokowi arbitrów. W praktyce bywa inaczej.
Podstawowe znaczenie mają tu dokumenty międzynarodowe, zwłaszcza zaś konwencja nowojorska z 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, stworzone po to, by ułatwić stronie uzyskanie wykonania zapadłego na jej korzyść rozstrzygnięcia.
Pisząc o wykonywaniu orzeczeń wydanych w arbitrażu międzynarodowym należy rozróżnić dwie sytuacje: gdy wykonania orzeczenia poszukuje strona wygrywająca w państwie, które nie przystąpiło do konwencji nowojorskiej oraz taką, w której orzeczenie będzie wykonywane w państwie-stronie tej Konwencji.
Pierwsza sytuacja jest poważnym wyzwaniem i może powodować w praktyce sporo problemów. Powodem tego jest różnorodność systemów prawnych i kultur prawnych, a co za tym idzie, nie zawsze korzystny dla arbitrażu zagranicznego stosunek sądów państwowych do tej drogi rozwiązywania sporów. Szczęśliwie, ze względu na szeroką ratyfikację konwencji nowojorskiej (którą podpisało już z górą 100 państw, niemal wszystkie państwa ONZ, także Polska), przypadki takie będą raczej należały do rzadkości. W związku z tym przyjrzymy się bliżej drugiej sytuacji.
Konwencja nowojorska została stworzona po to, by ułatwić uzyskanie wykonania orzeczenia międzynarodowego arbitrażu handlowego. Dlatego jeżeli strona wygrywająca będzie dochodziła wykonania orzeczenia w państwie, które przystąpiło do konwencji, jej sytuacja będzie relatywnie prosta.
_ Konwencja nowojorska została stworzona po to, by ułatwić uzyskanie wykonania orzeczenia międzynarodowego arbitrażu handlowego. Dlatego jeżeli strona wygrywająca będzie dochodziła wykonania orzeczenia w państwie, które przystąpiło do konwencji, jej sytuacja będzie relatywnie prosta. _Warunki uznania i wykonania zagranicznego orzeczenia arbitrażowego formułuje art. V konwencji i takich wymogów może oczekiwać strona będąca beneficjentem orzeczenia. Znaczenie w przedmiotowej materii mają także przepisy art. III i IV.
Zgodnie z art. III Konwencji, każde z umawiających się państw uzna orzeczenie arbitrażowe za wiążące i wykona je zgodnie z regułami procedury obowiązującej na obszarze, na którym dochodzi się praw z orzeczenia. Uznanie lub wykonanie orzeczeń arbitrażowych, do których odnosi się Konwencja, nie będzie uzależnione od spełniania warunków istotnie bardziej uciążliwych ani od poniesienia należności sądowych lub opłat istotnie wyższych, niż wymagane dla uznania lub wykonania krajowych orzeczeń arbitrażowych.
Oznacza to, że przepisy krajowe będą przesądzały kwestie właściwości sądów oraz ich składu, i tylko tyle. Natomiast nie należy odesłania tego rozciągać na przyczyny odmowy wykonania. Konwencja bowiem w sposób wyczerpujący wymienia sytuacje, w których sąd państwa, w którym wykonanie orzeczenia ma nastąpić, może stwierdzenia wykonania odmówić.
Przepis art. IV konwencji wymienia dokumenty, które powinna złożyć strona żądająca uznania i wykonania. Są to, poza samym żądaniem uznania i wykonania orzeczenia:
a) należycie legalizowany oryginał orzeczenia lub należycie uwierzytelniony odpis takiego dokumentu,
b) oryginał umowy arbitrażowej lub należycie uwierzytelniony jej odpis.
Nadto, jeżeli odnośne orzeczenie lub odnośna umowa nie są napisane w języku urzędowym kraju, w którym dochodzi się praw z orzeczenia, strona żądająca uznania i wykonania powinna przedłożyć przekład tych dokumentów na ten język. Przekład powinien być uwierzytelniony bądź przez tłumacza urzędowego lub przysięgłego, bądź przez przedstawiciela dyplomatycznego lub konsularnego.
Art. V konwencji ma szczególne znaczenie, wymienia bowiem w sposób enumeratywny przypadki, w których sąd krajowy może odmówić uznania i wykonania zagranicznego orzeczenia arbitrażowego.
Tylko w dwóch z nich sąd może to uczynić z urzędu: gdy według prawa państwa sądu przedmiot sporu nie może być rozstrzygany w drodze arbitrażu oraz gdy uznanie lub wykonanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym tego kraju. Pozostałe podstawy odmowy uznania i wykonania orzeczenia są uruchamiane na wniosek strony, przeciwko której orzeczenie jest skierowane.
| Strona ta musi udowodnić przed sądem jedną z poniższych okoliczności: a) stronom umowy arbitrażowej- według prawa odnoszącego się do nich - brak było zdolności albo, że wspomniana umowa jest nieważna według prawa, któremu strony umowę tę poddały, a - w razie braku wzmianki w tym względzie - według prawa kraju, w którym orzeczenie zostało wydane, lub b) strona, przeciwko której orzeczenie jest skierowane, nie była należycie powiadomiona o wyznaczeniu arbitra lub o procedurze arbitrażowej albo że z innego powodu nie mogła przedstawić swojej sprawy, lub c) orzeczenie odnosi się do sporu nie wymienionego w kompromisie lub nie podpadającego pod zakres klauzuli arbitrażowej albo że zawiera rozstrzygnięcia przekraczające granice kompromisu lub klauzuli arbitrażowej, jeżeli jednak rozstrzygnięcie spraw, które zostały poddane arbitrażowi, da się oddzielić od rozstrzygnięcia spraw nie poddanych arbitrażowi, to ta część orzeczenia, która zawiera rozstrzygnięcie spraw poddanych arbitrażowi, może zostać uznana i
wykonana, lub d) bądź to skład sądu arbitrażowego, bądź też procedura arbitrażowa nie były zgodne z umową stron, lub - w razie braku takiej umowy - że nie były zgodne z prawem kraju, w którym odbył się arbitraż, lub e) orzeczenie nie stało się jeszcze dla stron wiążące albo że właściwa władza kraju, w którym lub według praw którego orzeczenie zostało wydane, uchyliła je lub wstrzymała jego wykonalność. |
| --- |
Jeżeli wykonanie orzeczenia będzie dochodzone w Polsce, która ratyfikowała konwencję, znajdą zastosowanie wymienione regulacje, pod warunkiem jednak, że orzeczenie wydane zostało na terytorium państwa, które także przystąpiło do konwencji (Polska bowiem przyjęła konwencję z zastrzeżeniem wzajemności).
W takim wypadku, po przedstawieniu sądowi odpowiednich dokumentów, o ile orzeczenie nie dotyczy materii, która zgodnie z kpc nie może być rozstrzygana w drodze arbitrażu (wg art. 1157 kpc jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe, mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty) i nie jest sprzeczne z porządkiem publicznym, strona powinna bez przeszkód uzyskać uznanie i wykonanie orzeczenia. Sprawa się nieco skomplikuje, gdy jej przeciwnik zaskarży orzeczenie powołując się na jedną z wymienionych wyżej podstaw. Cała procedura może się wówczas przedłużyć.
Aby dopełnić obrazu problematyki, należy wspomnieć o kontroli, jakiej może być poddane orzeczenie arbitrażowe w tzw. miejscu arbitrażu, czyli w państwie, w którym zostało wydane.Kontrola ta najczęściej przybiera postać skargi o uchylenie orzeczenia arbitrażowego. Także w tej dziedzinie impuls ujednolicenia regulacji krajowych płynie z dokumentów międzynarodowych.
_ Kontrola ta najczęściej przybiera postać skargi o uchylenie orzeczenia arbitrażowego. Także w tej dziedzinie impuls ujednolicenia regulacji krajowych płynie z dokumentów międzynarodowych. _
Przygotowane W 1985r. przez UNCITRAL prawo modelowe dosłownie mówi o skardze o uchylenie orzeczenia arbitrażowego jako jedynym środku zaskarżenia orzeczenia wydanego przez międzynarodowy arbitraż handlowy.
Ponieważ dokument ten posłużył wielu krajom jako wzór przy nowelizowaniu ich systemów prawnych w tym zakresie (tak było np. w Polsce), niemało jest państw, w których orzeczenie arbitrażowe może być zaczepione tylko przy wykorzystaniu skargi.
W polskim systemie prawnym jest to skarga o uchylenie orzeczenia arbitrażowego z art. 1025, który stanowi, że orzeczenie arbitrażowe wydane na terytorium RP może być uchylone wyłącznie w postępowaniu wszczętym na skutek skargi o jego uchylenie.
Jednakże nawet uchylenie orzeczenia arbitrażowego w państwie jego wydania będzie miało wpływ na wykonanie tegoż orzeczenia w innym państwie (np. w Polsce) tylko wtedy gdy powodem uchylenia była jedna z podstaw wymienionych w Konwencji Europejskiej o międzynarodowym arbitrażu handlowym z 1961r. (której Polska jest stroną).
Zgodnie z art. 6 tego dokumentu są to następujące podstawy:
a) strony umowy o arbitraż były według prawa mającego do nich zastosowanie pod jakimkolwiek względem niezdolne do działań prawnych bądź umowa ta jest nieważna według prawa, któremu strony ją poddały, lub, w braku wskazówek w tym względzie, według prawa kraju, w którym wydano orzeczenie; albo
b) strona, żądająca uchylenia orzeczenia, nie była należycie powiadomiona o wyznaczeniu arbitra lub o postępowaniu arbitrażowym albo z innych przyczyn nie mogła złożyć swych wyjaśnień; albo
c) orzeczenie zostało wydane w sporze nie objętym zapisem na arbitraż lub nie podpadającym pod zasięg klauzuli arbitrażowej w umowie albo zawiera rozstrzygnięcie w kwestiach wykraczających poza granice zapisu na arbitraż lub klauzuli arbitrażowej; jednakże, jeżeli postanowienia orzeczenia arbitrażowego w kwestiach objętych zapisem na arbitraż lub klauzulą arbitrażową dają się oddzielić od postanowień w kwestiach nie objętych takim zapisem lub klauzulą, to część orzeczenia arbitrażowego, która zawiera postanowienie w kwestiach objętych zapisem na arbitraż lub klauzulą arbitrażową, może nie zostać uchylona; albo
d) skład zespołu arbitrażowego lub procedura arbitrażowa nie były zgodne z umową stron, a w braku umowy nie były zgodne z postanowieniami artykułu IV niniejszej Konwencji.
W stosunkach między państwami-stronami Konwencji genewskiej, które są jednocześnie stronami Konwencji nowojorskiej z 10 czerwca 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych (a tak jest w przypadku Polski), przepis powyższy (art. IX ust. 1) ogranicza stosowanie art. V ustęp 1 punkt "e" Konwencji nowojorskiej jedynie do wypadków przewidzianych właśnie w ustępie 1 art. IX Konwencji genewskiej.
W rezultacie strona poszukująca wykonania orzeczenia arbitrażowego w Polsce lub w jakimkolwiek innym państwie, które także podpisało Konwencję genewską, powinna się liczyć z odmową uznania i wykonania tylko wtedy, gdy orzeczenie przez nią przedłożone zostało uchylone w państwie siedziby arbitrażu wyłącznie w oparciu o jedną z podstaw wymienionych w art. IX ust. 1 Konwencji genewskiej, tj. z powodu nieważności umowy arbitrażowej, z powodu naruszenia prawa do obrony, z powodu nieobjęcia sporu umową arbitrażową, wreszcie gdy skład sądu arbitrażowego bądź zastosowana przez niego procedura były niezgodne z umową stron.
Jeżeli natomiast miejscem wykonania orzeczenia, ze względu na lokalizację majątku strony przegranej, będzie państwo, które nie podpisało konwencji genewskiej, a jest sygnatariuszem Konwencji nowojorskiej, miarodajne będą kryteria kontroli orzeczenia arbitrażowego przewidziane w opisanym wyżej art. V tej konwencji.
Kroki, które musi podjąć strona będąca beneficjentem orzeczenia arbitrażowego dla uzyskania jego egzekucji nie powinny przesłaniać korzyści wynikających z faktu powierzenia sporu arbitrom. Pamiętajmy, że w istocie skuteczne zaskarżenie wyroku nie jest łatwe. Tymczasem dzięki szerokiej ratyfikacji konwencji międzynarodowych wykonanie wyroku arbitrażowego okaże się łatwiejsze niż wykonanie wydanego za granicą orzeczenia sądu krajowego.
Autorka jest prawnikiem z Kancelarii BSO Prawo & Podatki