Kodeks postępowania cywilnego - nadchodzą poważne zmiany

Pierwsza część zmian wejdzie w życie w marcu bieżącego roku, zaś gruntowne zmiany nowelizujące kodeks postępowania cywilnego zostały opracowane przez ministra sprawiedliwości i skierowane do dalszych prac legislacyjnych. Opisane poniżej zmiany dotyczące wyroków na posiedzeniach niejawnych, a także grzywny dla stron i pełnomocników będą obowiązywały od marca bieżącego roku, pozostałe zaś w najbliższym czasie czeka dalsza procedura legislacyjna.

Zgodnie z nowelizacją, sąd będzie mógł wydać wyrok na posiedzeniu niejawnym. W sytuacji gdy pozwany uznał powództwo oraz gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń, zgłoszonych wniosków dowodowych i zarzutów – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Wówczas postanowienia dowodowe również będą wydawane na posiedzeniu niejawnym.

_ Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym będzie niedopuszczalne, jeśli strona w pierwszym piśmie procesowym złoży wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo. _

Zapis umożliwiający stronie rozpoznanie sprawy na rozprawie wydaje się konieczny, albowiem omawiany przepis stanowi wyjątek od zasady jawności sądowego rozpoznania sprawy będącej przecież zasadą konstytucyjną. Dlatego całkowite pozbawienie strony prawa do rozprawy mogłoby zostać uznane za niekonstytucyjne.

Zgodnie z nowym brzmieniem uchwalonych przez parlament zmian ustawy, która zmienia kodeks postępowania cywilnego, „nieuzasadnione” spowodowanie odroczenia rozprawy może być przyczyną ukarania strony lub pełnomocnika grzywną.

Sąd będzie mógł skorzystać z takiej możliwości w sytuacji, w której strona lub jej pełnomocnik powołał się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy.

Celem, jaki przyświecał ustawodawcy do wprowadzenia takiej zmiany, było przede wszystkim ograniczenie sytuacji, w których strony postępowania, jak również ich pełnomocnicy celowo powołują nieprawdziwe okoliczności i zgłaszają wnioski mające na celu nieuzasadnione odroczenie rozprawy.

_ Zgodnie z nowym brzmieniem uchwalonych przez parlament zmian ustawy, która zmienia kodeks postępowania cywilnego, „nieuzasadnione” spowodowanie odroczenia rozprawy może być przyczyną ukarania strony lub pełnomocnika grzywną. _Czynności te powodują przedłużenie postępowania przed sądem. Przyjęta zmiana została dokonana niewątpliwie w słusznym kierunku, jednakże niesie za sobą pewne ryzyko. Zgodnie z brzmieniem przepisu to sąd podejmuje decyzję o zastosowaniu ewentualnej kary grzywny, w sytuacji gdy uzna, że zgłoszona okoliczność została powołana w złej wierze.

Ocena działania w dobrej lub złej wierze należy także do oceny sądu. Możemy więc w praktyce spotkać się z taką sytuacją, w której nadmierne wykorzystywanie nowej instytucji dyscyplinowania stron i ich pełnomocników przyniesie odmienny od oczekiwanego skutek.

Strony i pełnomocnicy mogą po wejściu nowelizacji w życie „sztucznie” wstrzymywać się od podnoszenia niektórych prawdziwych okoliczności, z uwagi na chęć uniknięcia wymierzenia ewentualnej sankcji w postaci grzywny.

Niewątpliwie może to mieć negatywny skutek dla stron postępowania. Przyjmując uchwaloną treść nowelizacji należy mieć nadzieję, iż wszyscy sędziowie będą podejmować sprawiedliwe i mądre decyzje, a dopiero wtedy przyniesie ona pożądany efekt.

W dalszej perspektywie czekają nas gruntowne zmiany w kodeksie postępowania cywilnego. Dotyczą one m. in. nadawania biegu sprawom według kolejności wpływu oraz rozszerzenia kompetencji procesowych referendarza sądowego.

Przyspieszenie postępowania ma wynikać m. in. z wprowadzonej zasady nadawania biegu sprawom w kolejności ich wpływu oraz ograniczyć możliwości nieuzasadnionego odraczania rozprawy.

Teoretycznie wydawałoby się, iż logicznym jest rozpoznawanie spraw zgodnie z kolejnością ich wpływu. Jednakże, jak pokazują statystyki, w praktyce niejednokrotnie obserwowano przypadki, w których terminy posiedzeń w pewnych sprawach wyznaczane były z opóźnieniem, zaś w innych wcześniej.

_ Przyspieszenie postępowania ma wynikać m. in. z wprowadzonej zasady nadawania biegu sprawom w kolejności ich wpływu oraz ograniczyć możliwości nieuzasadnionego odraczania rozprawy. _Decyzje te, co wynika z uzasadnienia projektu zmian do ustawy, nosiły cechy arbitralności, w szczególności dla stron i ich pełnomocników. Nieczytelne były również motywy, dla których ta kolejność była zmieniana. Te okoliczności zdecydowały o wprowadzeniu generalnej zasady w ustawie prawo o ustroju sądów powszechnych jako normy wspólnej dla wszystkich procedur sądowych. Od tej zasady ustawa przewiduje pewne wyjątki.

Odstępstwa od reguły nadawania biegu sprawom według kolejności wpływu mają wynikać z przepisów szczególnych wskazujących na okoliczność pilnego i niezwłocznego rozpoznania pewnych kategorii spraw. Ma to dotyczyć m. in. spraw gospodarczych, rozpoznawania wniosków o udzielenie zabezpieczenia oraz nadania klauzuli wykonalności.

W projekcie zmian przewidziano rozszerzenie kompetencji referendarza sądowego umożliwiające mu wydawanie zarządzeń w przedmiocie ustanowienia kuratora procesowego. Czynności te, z racji tego, iż nie wymagały zaangażowania sędziego, zostały przeniesiona do kompetencji referendarza sądowego.

Nowelizacja ustawy zakłada ponadto przyznanie asystentom sędziów uprawnień do wydawania pewnych kategorii zarządzeń związanych ze wstępnym badaniem sprawy i przygotowaniem rozprawy. M. in. za takie czynności uznano prawo do wydawania zarządzeń, w których mówi się o wyznaczaniu posiedzeń, badanie trybu, w jakim dana sprawa ma być rozpoznana, zarządzenie doręczania pozwu i wyznaczanie terminu wraz z odpowiednimi pouczeniami oraz wydawanie zarządzeń mających na celu przygotowanie rozprawy.

_ W projekcie zmian przewidziano rozszerzenie kompetencji referendarza sądowego umożliwiające mu wydawanie zarządzeń w przedmiocie ustanowienia kuratora procesowego. _Wydaje się, iż ta zmiana powinna usprawnić działanie sądu, tym bardziej, iż zakres kompetencji przeniesionych na referendarzy sądowych wydaje się mieć przynajmniej w znacznej części charakter techniczny, co nie oznacza, iż nie będą one wymagały odpowiedniej wiedzy ze strony referendarza sądowego.

Podsumowując, należy dodać, iż ostatecznej oceny zmian będzie można dokonać dopiero po upływie pewnego czasu, w którym nowe przepisy będą miały zastosowanie w praktyce sądowej.

Autor jest adwokatem i wspólnikiem w kancelarii BSO Prawo i Podatki we Wrocławiu; www.bramorski.pl