Czy bank posiadający zabezpieczenie hipoteczne udzielonego kredytu, ustanowione na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, może złożyć wniosek o upadłość dłużnika hipotecznego, który nie jest jego dłużnikiem osobistym?
W celu zabezpieczenia wierzytelności, hipotekę można ustanowić na nieruchomości samego dłużnika (dłużnik osobisty), jak również na nieruchomości osoby trzeciej. Dłużnik rzeczowy - to osoba, która nie jest dłużnikiem osobistym wierzyciela, a na której nieruchomości ustanowiono hipotekę lub która nabyła nieruchomość obciążoną hipoteką.
Prawo upadłościowe wprost uprawnia każdego z wierzycieli do złożenia wniosku o upadłość dłużnika (art. 20 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe), bez względu na to, czy wierzytelność ma charakter pieniężny, czy niepieniężny oraz niezależnie od tego czy jest to wierzyciel osobisty, czy tylko wierzyciel hipoteczny. Obowiązująca ustawa nie ogranicza w żaden sposób kręgu wierzycieli mających legitymację czynną do złożenia takiego wniosku.
W poprzednim stanie prawnym przeważało odmienne stanowisko, zgodnie z którym nie może żądać upadłości wierzyciel, gdy dłużnik nie odpowiada osobiście, lecz tylko pewnymi przedmiotami. Taki pogląd argumentowano tym, że wierzyciel hipoteczny może żądać zaspokojenia wyłącznie z oznaczonego przedmiotu, a nie z całego majątku oraz wskazywano, że po stronie wierzyciela brak jest interesu prawnego w ogłoszeniu upadłości, ponieważ obejmuje ona cały majątek dłużnika, a zaspokojenie wierzyciela ma się odbyć tylko z części tego majątku.
Zgodnie z art. 65 ust. 1 Ustawy o księgach wieczystych i hipotece, wraz z ustanowieniem hipoteki na nieruchomości osoby trzeciej wiąże się powstanie po jej stronie obowiązku biernego znoszenia egzekucji z nieruchomości obciążonej hipoteką, a nie obowiązek spełnienia należnego wierzycielowi świadczenia. Natomiast wierzyciel w ramach stosunku hipoteki uzyskuje wyłącznie prawo do zaspokojenia się (prowadzenia egzekucji) z przedmiotu hipoteki.
Zatem, skoro wierzycielowi przysługuje tylko roszczenie o zapłatę (ograniczone do wartości przedmiotu uzyskanej w toku sprzedaży likwidacyjnej), to czy może wnosić o ogłoszenie upadłości poprzez prowadzenie egzekucji uniwersalnej (ze wszystkich składników majątku jednocześnie)?
W ubiegłym roku Sąd Najwyższy uznał, że wierzyciel hipoteczny niebędący wierzycielem osobistym dłużnika jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości. (Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 6 czerwca 2014 roku - sygn. III CZP 23/14).
Obecnie wierzyciel rzeczowy, mimo że ma prawo zaspokoić się tylko z przedmiotu hipoteki, może żądać upadłości dłużnika.
Jednakże, wszelkie wątpliwości w zakresie uprawnienia wierzyciela rzeczowego, któremu nie przysługuje wobec dłużnika żadne roszczenie osobiste a jedynie posiada ograniczone prawo rzeczowe w postaci hipoteki rozwieje nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe, która wejdzie w życie 1 stycznia 2016 roku.
Wprowadzenie nowoczesnych instytucji prawa restrukturyzacyjnego, które nastąpi w przyszłym roku wymagało dokonania zmian w prawie upadłościowym. Od 1 stycznia 2016 roku krąg wierzycieli uprawnionych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości zostanie zawężony - uprawnienie to będzie przysługiwało wyłącznie wierzycielom osobistym dłużnika.
Autorka jest aplikantką adwokacką w Celichowscy Służewska-Woźnicka Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych