*Czy członkowie zarządu spółki odpowiadają za zobowiązania kierowanej przez siebie spółki na podstawie art. 299 k.s.h., pomimo toczącego się postępowania upadłościowego wobec spółki? *
Brak majątku spółki, wystarczającego na zaspokojenie roszczeń wierzyciela nie musi oznaczać, że wierzyciel nie ma już żadnych szans na odzyskanie należnych mu kwot. Zgodnie bowiem z art. 299 § 1 k.s.h., jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.
Przepis ten daje więc możliwość wierzycielowi spółki dochodzenia zapłaty od członków jej zarządu - wszystkich razem lub od każdego z osobna. Warunkiem jednak jest wykazanie przez wierzyciela, iż egzekucja prowadzona przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.
Wobec tak ujętej regulacji powstaje pytanie, kiedy można przyjąć, iż egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna; innymi słowy - jaka okoliczność w sposób wystarczający dowodzi bezskuteczności egzekucji.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 2008 r., sygn. akt III CSK 364/07, przychylił się do skargi kasacyjnej złożonej za pośrednictwem Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych Miller, Canfield, W. Babicki, A. Chełchowski i Wspólnicy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie, który to sąd stanął na stanowisku, iż postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności egzekucji nie jest wystarczające do przyjęcia bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce w sytuacji, kiedy toczy się postępowanie upadłościowe dłużnej spółki, a wierzytelność została ujęta w liście wierzytelności sporządzonej przez syndyka.
Sąd Najwyższy przyznał rację zarzutom przedstawionym w skardze kasacyjnej podkreślając, że bezskuteczność egzekucji oznacza przede wszystkim to, że nie doszło do zaspokojenia roszczeń wierzyciela w postępowaniu wszczętym i prowadzonym według przepisów k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym. Nie ma więc potrzeby wykazywania, że wierzyciel wykorzystał wszelkie sposoby egzekucji, bo wystarczy wykazanie bezskuteczności zaspokojenia przy wykorzystaniu jednego z nich. Jako klasyczny (choć nie wyłączny) przejaw bezskuteczności egzekucji należy więc rozumieć, zdaniem Sądu Najwyższego, brak rezultatu w postaci zaspokojenia wierzyciela, pomimo prawnie zorganizowanego i wykonanego działania organów egzekucyjnych, mającego na celu zadośćuczynienie interesowi wierzyciela odzwierciedlonemu w tytule egzekucyjnym.
Sąd Najwyższy wskazał również, iż wykazanie wystąpienia przesłanki bezskuteczności egzekucji orzeczeniem organu egzekucyjnego stwierdzającym fiasko prowadzonego postępowania egzekucyjnego nie wyklucza możliwości przedstawienia także innych dowodów na potwierdzenie okoliczności bezskuteczności egzekucji.
Tytułem przykładu Sąd Najwyższy wskazał na możliwe przypadki oddalenia przez Sąd wniosku o ogłoszenie upadłości w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 13 ust. 1 i ust. 2 Prawa upadłościowego i naprawczego (tj. jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub jeżeli majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania - przyp. autorów), czy też wykazania dysproporcji między majątkiem dłużnika a wysokością jego zadłużenia na podstawie wykazu majątku dłużnika sporządzonego na podstawie art. 913 § 2 k.p.c. w postępowaniu o wyjawienie majątku.
Sąd Najwyższy podkreślił, że wszystkie te możliwe do wykorzystania sposoby wykazania przesłanki bezskuteczności egzekucji mają jednak odrębny byt i samodzielny charakter, co oznacza, że powodzenie wykazania wystąpienia tej przesłanki przy pomocy jednego z wielu możliwych dowodów nie może być skutecznie kontestowane wskazywaniem na ewentualne rezultaty późniejszego wykorzystania innych możliwych instrumentów prawnych, w tym na wyniki postępowania upadłościowego, zakończonego ogłoszeniem upadłości.
Przedstawiona wyżej argumentacja Sądu Najwyższego wpisuje się w utrwalone w orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2008 r., sygn. akt V CSK 527/07, LEX nr 395215, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., sygn. akt V CKN 416/01, OSNC 2004 /nr 7-8/ poz. 129; uchwała SN z dnia 15 czerwca 1999 r., sygn. akt III CZP 10/99, OSNC 1999 /nr 12/ poz.203).
Zupełnie bezkrytyczne podejście do użytych środków dowodowych również jednak może zostać zakwestionowane. Może się bowiem zdarzyć, że dowód w postaci postanowienia komornika sądowego o umorzeniu postępowania egzekucyjnego przeciwko spółce z powodu bezskuteczności egzekucji zostanie zakwestionowany, ze względu na niewykorzystnie wszelkich możliwości prowadzenia egzekucji, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. akt V CK 19/05, LEX nr 180919. Wobec związania organu egzekucyjnego wnioskiem o wszczęcie egzekucji (art. 797 i 799 k.p.c.) - nie można wykluczyć, że nastąpi ukończenie postępowania egzekucyjnego bez zaspokojenia wierzyciela ze wskazanych przez niego praw majątkowych spółki - dłużnika (art. 816 w związku z art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.), pomimo przysługiwania jej innych praw majątkowych pozwalających na zaspokojenie, jednak nie objętych wnioskiem. W takiej sytuacji przesłanka bezskuteczności egzekucji nie jest spełniona. W przypadku kierowania egzekucji do części majątku
spółki niezbędne jest wykazanie, że także pozostały majątek spółki nie pozwalał na uzyskanie zaspokojenia.
Podsumowując stwierdzić można, iż wykazanie bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce nastąpić może za pomocą każdego środka dowodowego, który świadczyłby o tym, iż spółka nie posiada majątku wystarczającego na zaspokojenie wierzyciela - przy uwzględnieniu sytuacji całego majątku spółki - bez względu na to, czy prowadzone jest postępowanie upadłościowe spółki i na jakim jest ono etapie.
Pamiętać jednak trzeba również o tym, iż mimo wykazania bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce, członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody (art. 299 § 2 k.s.h.).
Autorzy są prawnikami z Kancelarii Adwokatów i Radców Prawnych Miller, Canfield, W. Babicki, A. Chełchowski i Wspólnicy