Zobowiązania spółki a odpowiedzialność członków zarządu

Na spółce kapitałowej spoczywa odpowiedzialność za nieuregulowane zobowiązania. W określonych przepisami prawa przypadkach odpowiedzialność ta może być jednak przeniesiona na członków zarządu spółki.

W odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy wyróżnić odpowiedzialność członków zarządu spółki z .o.o. ze zobowiązania spółki względem osób trzecich (kontrahentów spółki), za zaległości podatkowe spółki oraz za należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.

Zgodnie z art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie (m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2003 r., V CK 198/2002, Wokanda 2004/6 str. 7) nie budzi wątpliwości, iż odpowiedzialność za zobowiązania wobec osób trzecich ponoszą osoby pełniące funkcje członków zarządu w okresie istnienia danego zobowiązania, którego egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Powyższe oznacza, iż odpowiedzialność ponoszą osoby pełniące funkcję członków zarządu w momencie powstania danego zobowiązania, jak i wszystkie kolejne osoby powołane na stanowisko członków zarządu spółki już w okresie jego istnienia

_ Odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 KSH ponoszą członkowie zarządu spółki z o.o. z chwilą powołania ich uchwałą wspólników, a nie z momentem wpisu uchwały w rejestrze handlowym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2001 r., V CKN 186/2000). Wpis ma bowiem charakter jedynie deklaratoryjny. _

Dodać w tym miejscu należy, iż okoliczność, iż dana osoba jest także wspólnikiem, nie wyłącza jej odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lutego 2003 r. (IV CKN 1779/2000, Monitor Prawniczy 2003/23 str. 1090). Sąd stwierdził bowiem, iż art. 151 § 4 KSH nie wyłącza przewidzianej w art. 299 § 1 KSH odpowiedzialności w stosunku do członków zarządu, będących zarazem wspólnikami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Istnieją dwie przesłanki odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania, które muszą być spełnione łącznie:

1) bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce,

2) niemożność powołania się na którąkolwiek z okoliczności uwalniających od odpowiedzialności wymienionych w art. 299 § 2 KSH.

1. Bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce

Odnosząc się do przesłanki bezskuteczności egzekucji stwierdzić należy, iż aby można było stwierdzić, iż egzekucja jest bezskuteczna, nie w każdym wypadku musi być przeprowadzona przez komornika sądowego i zakończona postanowieniem o umorzeniu postępowania na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 KPC.

Wystarczy, aby z okoliczności sprawy wynikało, iż spółka nie ma żadnego majątku, z którego wierzyciel mógłby zaspokoić swoją wierzytelność.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, iż dowodami bezskuteczności egzekucji mogą być m.in. postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, iż majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego z tego powodu, iż majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, niewyjawienie majątku spółki w trybie ar. 913 i n. KPC przed wszczęciem egzekucji lub w toku egzekucji prowadzonej przeciwko spółce, bilans spółki wskazujący na to, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie wierzytelności przysługujących osobie dochodzącej roszczenia od członków zarządu.

W świetle art. 299 KSH nie jest konieczne wykazanie bezskuteczności egzekucji prowadzonej na podstawie przepisów KPC. Wystarczające jest wykazanie, iż bezskuteczna okazała się egzekucja administracyjna.

Bezskuteczność egzekucji musi dotyczyć w zasadzie całego majątku spółki (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 r., II CKN 261/98, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2000 r., II CKN 682/98). Jeżeli z powodu bezskuteczności zostanie umorzona egzekucja skierowana tylko do części majątku spółki, to można ją uznać za bezskuteczną w rozumieniu art. 299 KSH tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, iż także pozostały majątek spółki nie pozwalał na zaspokojenie wierzyciela (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, OSNC 2004/7-8/129).

1. Okoliczności uwalniające od odpowiedzialności

Odpowiedzialność członków zarządu na podstawie art. 299 § 1 KSH nie ma charakteru bezwzględnego. Pomimo zaistnienia przesłanek odpowiedzialności wskazanych w art. 299 § 1 KSH członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki wykazując zaistnienie jednej z przesłanek enumeratywnie wskazanych w art. 299 § 2 KSH.

Zgodnie z przedmiotowym przepisem członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Dodać w tym miejscu należy, iż ciężar dowodu w zakresie wykazania zaistnienia jednej z powyżej wskazanych okoliczności obciąża członka zarządu, próbującego uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

2.1 Zgłoszenie we właściwym wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego

Przepis art. 299 § 2 KSH nie definiuje pojęcia „czasu właściwego" do zgłoszenia upadłości. Jego wykładni należy dokonywać nie tylko w oparciu o podstawy i terminy złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości określone w art. 10 i 11 Prawa upadłościowego i naprawczego, ale także z uwzględnieniem funkcji i celu, jakiemu uregulowanie zawarte w art. 299 KSH, ma służyć. Zgodnie z art. 10 Prawa upadłościowego i naprawczego upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny.

Definicję niewypłacalności zawiera zaś art. 11 Prawa upadłościowego i naprawczego. Zgodnie z przedmiotowym przepisem dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań (§1). Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje (§ 2).

Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że przepis art. 299 KSH ma na celu ochronę wierzycieli spółki (por. (...) „Kodeks handlowy. Komentarz Maurycego Allerhanda", Księga pierwsza, str. 471, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r. III CKN 65/97 OSNC 1997/11 poz. 181, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1998 r. III CKN 650/97 OSNC 1999/3 poz. 64). Jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że z kolei jednym z celów postępowania upadłościowego jest zapobieżenie dowolnemu i wybiórczemu zaspokajaniu przez dłużnika jednych wierzycieli kosztem innych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1999 r. III CKN 24/99 OSNC 2000/3 poz. 54), to wynika z powyższego, że „czas właściwy" do zgłoszenia upadłości o jakim mowa w art. 299 § 2 KSH, to czas w jakim zarząd spółki, nie będący w stanie zrealizować zobowiązań względem wszystkich jej wierzycieli, winien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, aby w ten sposób chronić zagrożone interesy wszystkich wierzycieli,
którzy po ogłoszeniu upadłości mogą liczyć na równomierne zaspokojenie. Jeżeli zatem członek zarządu spółki zgłasza wniosek o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, to oznacza, że uczynił ze swej strony wszystko, by nie dopuścić do zaspokajania niektórych wierzycieli ze szkodą dla innych. Jeżeli natomiast wniosek zgłoszony jest wtedy, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na koszty postępowania upadłościowego, to nie może być mowy o zaspokojeniu jakichkolwiek wierzycieli. Ogłoszenie upadłości jest wówczas bezcelowe.

Dodać należy, iż zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 czerwca 2005 r. (VI ACa 231/2005) do uwolnienia członków zarządu od odpowiedzialności z art. 299 KSH nie wystarczy samo wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie postępowania układowego, ale konieczne jest rzeczywiste wszczęcie tego postępowania.

Zauważyć ponadto należy, iż zwolnienie od odpowiedzialności nie musi być następstwem złożenia wniosku przez członka zarządu, który chce się uwolnić od odpowiedzialności. Wystarczające jest, gdy wniosek taki złoży inny członek zarządu, a nawet wierzyciel.

2.2 Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszeniu upadłości oraz wszczęciu postępowania układowego

Jeżeli w czasie, gdy dana osoba sprawowała funkcję członka zarządu spółki z o.o. nie było w ogóle podstaw do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie postępowania upadłościowego, to niezgłoszenie takiego wniosku nie mogło w żaden sposób pogorszyć możliwości zaspokojenia wierzyciela z majątku spółki.

W takim przypadku nie ma związku przyczynowego pomiędzy sprawowaniem przez daną osobę funkcji członka zarządu, a ewentualną szkodą wierzyciela. Dodać należy, iż członek zarządu spółki z o.o. nie może skutecznie zwolnić się od odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 KSH dowodzeniem, że jego udział we władzach spółki był formalny, że nie interesował się działalnością zarządu i upoważnił innego członka zarządu do działania w jego imieniu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 1997 r.).

2.3. Brak szkody po stronie wierzyciela

Chcąc uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. członek zarządu może wykazać brak zaistnienia szkody po stronie wierzyciela.

Dla stwierdzenia braku szkody w rozumieniu art. 299 § 2 KSH niezbędne jest wykazanie, że w postępowaniu upadłościowym lub zapobiegawczym wierzyciel nie otrzymałby zaspokojenia swojej należności lub też nie otrzymałby jej nawet wtedy, gdyby postępowanie upadłościowe (układowe) wcześniej wdrożono, ze względu na niewystarczający majątek spółki (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie I ACa 523/05).

Odnosząc się do kwestii zakresu odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki z o.o. stwierdzić należy, iż przyjmuje się, iż odpowiedzialność przewidziana w art. 299 KSH obejmuje wszystkie należności wobec spółki, co do których egzekucja okazała się bezskuteczna. Oznacza to, iż obejmuje również koszty procesu wytoczonego przeciwko spółce oraz koszty bezskutecznej egzekucji. Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 grudnia 2006 r. (III CZP 118/2006, Biuletyn Sądu Najwyższego 2006/12) Sąd Najwyższy stwierdził, iż odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie art. 299 KSH obejmuje zasądzone w tytule wykonawczym, wydanym przeciwko spółce koszty procesu, koszty postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji i odsetki ustawowe od należności głównej.

Roszczenie wierzyciela przeciwko członkom zarządu spółki z o.o. ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 442 § 1 KC (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 176/02). Przepis ten reguluje zasady przedawnienia roszczeń odszkodowawczych z tytułu czynów niedozwolonych (deliktów). Zgodnie z przedmiotowym przepisem roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia, jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.