9

P o s t a n o w i e n i e

z dnia 28 stycznia 1997 r.

sygn. akt K. 24/95

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Krzysztof Kolasiński - przewodniczący

Stefan J. Jaworski

Wojciech Łączkowski - sprawozdawca

Jadwiga Skórzewska-Łosiak

Andrzej Zoll

po rozpoznaniu 28 stycznia 1997 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o stwierdzenie:

niezgodności art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity z 1993 r. Dz.U. Nr 90, poz. 416 ze zmianami), w części w jakiej pozbawia pojedynczych rodziców wychowujących pełnoletnią młodzież uczącą się w szkołach ponadpodstawowych publicznych lub niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych i studiującą oraz tę grupę młodzieży - możliwości opodatkowania łącznie od sumy ich dochodów, zgodnie z zasadami przewidzianymi dla małżonków i osób samotnie wychowujących małoletnie dzieci - z zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażonej w art. 1 oraz zasadą równości wyrażoną w art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488) - na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (tekst jednolity z 1991 r. Dz. U. Nr 109, poz. 470; zm.: z 1993 r. Nr 47, poz. 213; z 1994 r. Nr 122, poz. 593; z 1995 r. Nr 13, poz. 59; z 1996 r. Nr 77, poz. 367)

postanawia:

umorzyć postępowanie.

Uzasadnienie:

1. Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności przepisu art. 6 ust. 4 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa) “w części w jakiej pozbawia pojedynczych rodziców wychowujących pełnoletnią młodzież uczącą się w szkołach ponadpodstawowych publicznych lub niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych i studiującą oraz tę grupę młodzieży - możliwości opodatkowania łącznie od sumy ich dochodów, zgodnie z zasadami przewidzianymi dla małżonków i osób samotnie wychowujących małoletnie dzieci” - z art. 1 i art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił, że przepis art. 6 ust. 4 ustawy, wprowadzając kryterium małoletniości dziecka, od którego uzależnione jest uprawnienie osoby samotnie je wychowującej do skorzystania z preferencyjnych zasad opodatkowania, stwarza nieuzasadnioną nierówność rodzin niepełnych wychowujących dzieci pełnoletnie, ale uczące się, w stosunku do rodzin pełnych znajdujących się w takiej samej sytuacji, jak również niezasadnie różnicuje osoby samotnie wychowujące dzieci małoletnie i takie osoby wychowujące dzieci pełnoletnie, ale uczące się. Niezależnie bowiem od tego, czy rodzina jest pełna czy niepełna, a także od tego czy dziecko jest małoletnie, czy pełnoletnie ale uczące się, rodzina ma do spełnienia takie same obowiązki i funkcje ekonomiczne w stosunku do dziecka jak przed uzyskaniem przez nie pełnoletności. Mimo to małżonkowie mogą rozliczać się wspólnie niezależnie od wieku wychowywanych dzieci, podczas gdy osoby samotnie je wychowujące mogą z takich zasad opodatkowania korzystać wyłącznie do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Nadto, wprowadzone zaskarżonym przepisem kryterium wieku dziecka jest nieracjonalne, ponieważ pozostaje w oderwaniu od obowiązków rodziców wynikających z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które nie ustają z momentem osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, a także jest niedostosowane do cyklu nauczania w szkołach ponadpodstawowych i wyższych, w których nauka kończy się na ogół później aniżeli z osiągnięciem pełnoletności.

Taka regulacja prawna w odniesieniu do zasad opodatkowania godzi - zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich - w konstytucyjną zasadę równości obywateli oraz pozostaje w rażącej sprzeczności z zasadą sprawiedliwości społecznej.

w piśmie z 13 grudnia 1995 r. Prokurator Generalny stwierdził, iż zarzuty Rzecznika Praw Obywatelskich nie są zasadne.

Prokurator Generalny zwrócił uwagę na okoliczności wskazujące na to, że ustawodawca stanowiąc wymienione preferencje uzależnił możliwość skorzystania z nich od odmiennych sytuacji podatników, a mianowicie od istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej bądź samotnego wychowywania dzieci. Innymi słowy ustawodawca formułując takie zasady opodatkowania miał na celu ochronę dwu różnych dóbr: ochronę małżeństwa oraz ochronę rodziny i jakkolwiek często złagodzenie obciążeń podatkowych małżonków będzie jednocześnie łagodzić to obciążenie także w stosunku do rodziny, to jednak nie można uznać, że są to tożsame dobra.

Mając na uwadze powyższe Prokurator Generalny stwierdził, że zarzut dyskryminacji rodzin niepełnych w stosunku do rodzin pełnych, sformułowany na podstawie porównania treści norm prawnych zawartych w ust. 4 i w ust. 2 art. 6 ustawy jest nietrafny, ponieważ preferencje, o których tam mowa, ustawodawca uzależnia od różnych cech istotnych, charakteryzujących podatnika uprawnionego do ulgi podatkowej.

Ponadto Prokurator Generalny podniósł, że przedmiotowe preferencje podatkowe mają charakter przywileju co powoduje, że nie można ich oceniać w takich samych kategoriach jak obowiązków nałożonych na podatników, bowiem przywilej ten ze swojej natury jest odstępstwem od zasady równości opodatkowania, jakkolwiek usprawiedliwionym względami społecznymi. Uzależnienie możliwości skorzystania z łagodniejszych zasad opodatkowania od faktu wychowywania dzieci (przez osoby samotne) spowodowało oczywistą konieczność określenia granic tego przywileju zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, odnoszącymi się do obowiązków wychowawczych rodziców wobec dzieci.

Zdaniem Prokuratora Generalnego fakt wprowadzenia w art. 6 ust. 4 ustawy kryterium wieku dziecka nie może również świadczyć o nieuzasadnionym i niesprawiedliwym zróżnicowaniu osób samotnie wychowujących małoletnie dzieci i tychże osób utrzymujących dzieci pełnoletnie, ale uczące się. Kryterium to jest bowiem - jak argumentowano wyżej - określeniem granic przywileju, co oznacza, że wchodzi w zakres swobody legislacyjnej ustawodawcy. To ustawodawca decyduje o tym czy, kto i w jakim zakresie korzystać będzie z ulg podatkowych, zaś ustalenie granic tych ulg w sposób bardziej lub mniej korzystny dla podatników jest wypadkową polityki podatkowej państwa, której ocena słuszności wykracza poza granice kontroli konstytucyjnej.

2. W toku rozprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym 19 czerwca 1996 r. przewodniczący składu orzekającego poinformował uczestników postępowania o znajdującym się w toku procesu legislacyjnego projekcie nowelizacji ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych zawierającym zmianę między innymi przepisu art. 6 ust. 4 zbieżną z wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich.

W związku z powyższym przedstawiciel Sejmu wniósł o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia procesu legislacyjnego z czym zgodzili się pozostali uczestnicy postępowania.

Trybunał Konstytucyjny przychylił się do tego wniosku i postanowił odroczyć rozprawę na podstawie art. 32 ust. 2 uchwały Sejmu z 31 lipca 1985 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Kwestionowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepis został zmieniony ustawą z dnia 21 listopada 1996 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 137, poz. 638) i zgodnie z art. 9 tej ustawy wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1997 r.

Znowelizowany art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych otrzymał następujące brzmienie:

“4. Od osób samotnie wychowujących w roku podatkowym:

1) dzieci małoletnie

2) dzieci, bez względu na ich wiek, na które, zgodnie z odrębnymi przepisami, pobierany był zasiłek pielęgnacyjny,

3) dzieci do ukończenia 25 lat uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty lub w przepisach o szkolnictwie wyższym, jeżeli w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów zwolnionych (wolnych) od podatku dochodowego

- podatek może być ustalony, na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów; przepis ust. 2, zdanie po średniku, i ust. 3 stosuje się odpowiednio.”.

Nowa treść przepisu spowodowała, że zarzut Rzecznika Praw Obywatelskich zawarty we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego stał się nieaktualny. Przepis ten bowiem w pkt. 3 umożliwia osobom samotnie wychowującym dzieci preferencyjnie rozliczać podatek dochodowy od osób fizycznych także w sytuacji, gdy dzieci te nie ukończyły 25 roku życia, jeśli uczą się w szkołach, o których mowa w tym przepisie i jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów zwolnionych (wolnych) od podatku dochodowego.

Rzecznik Praw Obywatelskich zapytany przez Trybunał Konstytucyjny, jakie zajmuje stanowisko wobec nowelizacji zakwestionowanego przepisu, w piśmie z 21 stycznia 1997 r. stwierdził, że została usunięta przez Sejm RP podstawa dla zarzutu o nierówności przy preferencyjnym rozliczaniu rodzin pełnych i niepełnych, a Jego wniosek do Trybunału Konstytucyjnego stał się nieaktualny.

Wprawdzie Rzecznik Praw Obywatelskich w powyższym piśmie odniósł się krytycznie do warunku nie uzyskiwania przez uczące się dziecko dochodów, poza dochodami zwolnionymi od podatku dochodowego, jednak uznał, że wymaga to odrębnego przeanalizowania z punktu widzenia zasady sprawiedliwości społecznej i nie może być wiązane z niniejszą sprawą.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, a w szczególności to, że zakwestionowany we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich przepis został w istotny sposób zmieniony, a jego dotychczasowe brzmienie utraciło moc, Trybunał Konstytucyjny w oparciu o art. 4 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym postanowił, jak w sentencji.