Wyrok z dnia 9 marca 2006 r.
II UK 98/05

Nie ma podstaw do przyznania renty socjalnej osobie, która z medycz-
nego punktu widzenia nie jest całkowicie niezdolna do pracy, choćby nie miała
możliwości jej podjęcia z innych przyczyn.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie: SN Beata
Gudowska, SA Zbigniew Korzeniowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 marca 2006 r. sprawy
z wniosku Marty S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W.
o rentę socjalną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 25 stycznia 2005 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2005 r. [...] Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił
apelację wnioskodawczyni Marty S. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w W. o rentę socjalną, podzielając ustalenia Sądu pierwszej
instancji poczynione na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego,
w tym dowodu z opinii biegłych lekarzy sądowych: internisty, laryngologa i neurologa
- psychiatry, według których wnioskodawczyni jest trwale, częściowo niezdolna do
pracy w związku z rozpoznaną głuchoniemotą istniejącą od dzieciństwa. W ocenie
biegłych, uszkodzenie słuchu odwołującej się ma charakter utrwalony. W związku z
zasadniczym schorzeniem cierpi również na przewlekłą nerwicę lękowo-subdepre-
syjną i nie jest w związku z tym przygotowana i zaadaptowana do życia z głuchotą.
Powyższe nie stanowi jednak o jej całkowitej, trwałej niezdolności do pracy, tym sa-
mym nie spełniła ona wymogów określonych w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 27 czerwca
2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.), warunkujących przyzna-
nie dochodzonego świadczenia.
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni i zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 12 pkt 3 w związku z art. 13 pkt 4
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39 poz. 353 ze zm.) w związku z art.
15 ustawy o rencie socjalnej, wobec przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, ,,iż możliwość
wykonywania pracy przez wnioskodawczynię w konkretnych warunkach pracy sta-
nowi częściową niezdolność do pracy, gdy faktycznie jest to całkowita niezdolność
do pracy w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS" oraz naruszenie
prawa procesowego - art. 285 § 2 w związku z art. 241 i 378 §1 k.p.c., art. 5 w
związku z art. 117 k.p.c. oraz art. 233 § 1 k.p.c., wniosła o jego ,,uchylenie w całości
oraz wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia".

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Kasacja została oparta na obydwu podstawach wymienionych w art. 3931
k.p.c., tak więc przede wszystkim należy odnieść się do zarzutów naruszenia przepi-
sów postępowania i zbadać czy mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy. W
ocenianej sprawie zarzuty kasacji, w tej części, dotyczyły właściwie ustalenia faktów,
przez zakwestionowanie braku wydania łącznej opinii biegłych, a nadto oceny dowo-
dów ,,przez nierozważenie wszystkich dowodów". Zarzuty te nie mogą być uznane za
zasadne. W sprawie zostało ustalone (na podstawie przeprowadzonych dowodów),
że wnioskodawczyni jest jedynie częściowo niezdolna do pracy z przyczyn laryngo-
logicznych i neurologicznych, zaś z punktu widzenia internistycznego nie jest nie-
zdolna do pracy. Fakt, że zgodnie z art. 285 § 2 k.p.c. biegli mogą złożyć opinię
łączną, nie oznacza, że w każdym przypadku jest to konieczne, potrzeba taka może
wynikać z okoliczności sprawy i podlega ocenie sądu orzekającego. W rozpoznawa-
nej sprawie nie było to konieczne, opinie biegłych złożone w sprawie były bowiem,
tak w diagnozie jak i w konkluzjach, jednoznaczne. Podobnie jako niezasadny należy
ocenić zarzut naruszenia art. 5 i 117 k.p.c. ,,przez zaniechanie pouczenia wniosko-
dawczyni o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu". W toku
postępowania przeprowadzone zostały wszystkie dowody dla wyjaśnienia jedynej
spornej okoliczności (stanu zdrowia wnioskodawczyni i oceny czy spowodował on jej
trwałą i całkowitą niezdolność do pracy), stąd nieustanowienie w sprawie fachowego
pełnomocnika, nie miało wpływu na przebieg postępowania.
Nieusprawiedliwiony jest także zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., statuują-
cego zasadę swobodnej oceny dowodów, według której sąd ocenia wiarygodność i
moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego roz-
ważenia zebranego materiału. Taka ocena, dokonywana jest na podstawie przeko-
nań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a nadto winna
uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, we-
dług których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał
dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - wa-
żąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98,
OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 655). Tak procedował Sąd w niniejszej sprawie, stąd
odmienny pogląd wyrażony w kasacji nie jest zasadny.
Nie można także podzielić zarzutu naruszenia prawa materialnego. Na wstę-
pie trzeba przypomnieć, że renta socjalna ma charakter świadczenia zabezpieczają-
cego, a jej celem jest kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do
świadczeń z systemu ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita
niezdolność do pracy powstała przed wejściem na rynek pracy. Zgodnie z art. 4 ust.
1 ustawy o rencie socjalnej, świadczenie to przysługuje osobie pełnoletniej całkowi-
cie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
przed ukończeniem 18 roku życia, w trakcie nauki lub nauki w szkole wyższej przed
ukończeniem 25 roku życia lub w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury na-
ukowej. W ust. 2 wskazano, że osobie, która spełniła warunki określone w ust. 1,
przysługuje renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała,
bądź renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.
Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy, dokonuje się na zasadach i w trybie okre-
ślonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, stosując odpowiednio między in-
nymi art. 12 - 14 tej ustawy (art. 5 i 15). Przepis art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, definiując niezdolność do pracy, stanowi, że niezdolną do pracy jest
osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z po-
wodu naruszenia sprawności organizmu, i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy
po przekwalifikowaniu. Przepisy ust. 2 i 3 wskazują, że całkowicie niezdolną do pracy
jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo
niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Natomiast zgodnie z jej art. 13 przy
ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do
odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności orga-
nizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i re-
habilitacji, oraz możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej
pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i
charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozy-
cje psychofizyczne.
Dokonując analizy pojęcia ,,całkowita niezdolność do pracy" należy brać pod
uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego schorzeniami
naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do
jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do zarobkowania
wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Osobą całkowicie niezdolną do pracy w rozu-
mieniu art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest więc osoba, która
spełniła obydwa te kryteria, a więc jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicz-
nym, jak i ekonomicznym (por. niepublikowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21
grudnia 2004 r., I UK 28/04). W orzecznictwie przyjmuje się również (wyroki z dnia 20
sierpnia 2003 r., II UK 11/03 oraz z dnia 5 lipca 2005 r., I UK 222/04, niepubliko-
wane), że decydującą dla stwierdzenia niezdolności do pracy jest utrata możliwości
wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu przy
braku rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Gdy więc
biologiczny stan kalectwa lub choroba, nie powodują naruszenia sprawności organi-
zmu w stopniu mającym wpływ na zdolność do pracy dotychczas wykonywanej lub
innej mieszczącej się w ramach posiadanych lub możliwych do uzyskania kwalifi-
kacji, to brak prawa do tego świadczenia.
Prawa tego nie można w szczególności wywodzić z przewidzianych w art. 13
ustawy o emeryturach i rentach przesłanek, a więc: stopnia naruszenia sprawności
organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i
rehabilitacji, możliwości wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy
oraz celowości przekwalifikowania zawodowego, przy wzięciu pod uwagę rodzaju i
charakteru dotychczas wykonywanej pracy, poziomu wykształcenia, wieku i predys-
pozycji psychofizycznych, bowiem odnoszą się one tylko do ustalania stopnia lub
trwałości niezdolności do pracy. Są więc bez znaczenia, jeżeli aspekt biologiczny
(medyczny) wskazuje na zachowanie zdolności do pracy. Obiektywna możliwość
podjęcia dotychczasowego lub innego zatrudnienia, zgodnie z poziomem kwalifikacji,
wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofizycznych może być brana pod uwagę
tylko wówczas, gdy ubiegający się o rentę jest niezdolny do pracy z medycznego
punktu widzenia, gdyż oba te aspekty muszą występować łącznie (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 675/98, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz.
624). O niezdolności do pracy nie decyduje więc niemożność podjęcia innej pracy
warunkowana wiekiem, poziomem wykształcenia i predyspozycjami psychofizycz-
nymi, lecz koniunkcja niezdolności do pracy z niezdolnością do przekwalifikowania
się do innego zawodu.
Odnosząc to do okoliczności sprawy, należy wskazać, że jeżeli osoba ubie-
gająca się o świadczenie z medycznego punktu widzenia nie jest całkowicie niezdol-
na do pracy, to nawet gdy występują tzw. kryteria ekonomiczne (całkowita utrata
zdolności do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy), brak podstaw do
przyznania świadczenia.
Okoliczności te zostały prawidłowo ocenione w toku postępowania, stąd też
uznając kasację za niezasadną orzeczono jak w sentencji po myśli art. 39312 k.p.c.
========================================