Wyrok z dnia 28 listopada 2002 r.
II UK 68/02

Rolnik lub domownik rolnika mający obywatelstwo Republiki Czeskiej,
dobrowolnie kontynuujący ubezpieczenie społeczne po wejściu w życie ustawy
z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst:
Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), nie jest wyłączony z ubezpieczenia spo-
łecznego rolników z tego powodu, że nie posiada obywatelstwa polskiego.

Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 listopada 2002 r.
sprawy z wniosku Bogdana C. i Sarki C. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w Ż. o objęcie ubezpieczeniem, na skutek
kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 lis-
topada 2001 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 21 lutego 2000 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie uwzględnił odwołanie Sarki C. od decyzji Oddziału Regio-
nalnego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w Ż. z dnia 4 marca 1999 r. i
uznał, że wnioskodawczyni podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1
stycznia 1991 r. Sąd ten ustalił, że wnioskodawczyni opłacała składki na ubezpiecze-
nie rolnicze i podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników, a jej mąż Bogdan C.
posiada gospodarstwo rolne o pow. 8,41 ha (przejęte od wuja 1 stycznia 1991 r.),
które małżonkowie prowadzą wspólnie.
Podstawą decyzji organu rentowego, stwierdzającej niepodleganie wniosko-
dawczyni ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu, macierzyńskiemu oraz eme-
rytalno-rentowemu rolników był przepis ar. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25
ze zm.), według którego ubezpieczenie rolników obejmuje mających obywatelstwo
polskie rolników i pracujących z nimi domowników, gdy tymczasem wnioskodawczyni
jest obywatelką Republiki Czeskiej.
Zmieniając zaskarżoną decyzję Sąd Okręgowy stwierdził, że zasady traktowa-
nia obywateli tej Republiki w zakresie ubezpieczenia społecznego regulują postano-
wienia nadal obowiązującej umowy międzynarodowej z dnia 5 kwietnia 1948 r. za-
wartej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Czechosłowacką ratyfikowaną
dnia 17 czerwca 1948 r. (Dz.U.. Nr 32, poz. 215). Art. 1 ust. 1 tej umowy stanowi, że
stosowana dotychczas przez oba Państwa zasada równego traktowania obywateli
drugiego Państwa z własnymi obywatelami w prawie do ubezpieczenia społecznego
zostaje niniejszą umową potwierdzona i będzie stosowana nadal we wszystkich już
istniejących działach ubezpieczenia społecznego jak i w działach wprowadzonych w
przyszłości w jednym lub drugim Państwie. Powyższa zasada stosuje się także do
ubezpieczenia (zaopatrzenia) na wypadek braku pracy. Poza sporem było, że wnio-
skodawczyni była domownikiem w gospodarstwie rolnym teścia i od 1 stycznia 1990
r. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników jako domownik na podstawie art. 1
ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywi-
dualnych i członków ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze
zm.) i że z tego tytułu były uiszczane składki ubezpieczeniowe; ubezpieczenie to było
obowiązkowe (art. 3 ust. 1 tej ustawy), jednocześnie ustawa nie zawierała wymaga-
nia posiadania przez rolnika bądź jego domownika obywatelstwa polskiego.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 14 listopada 2001 r. oddalił apelację organu rentowego od powyższego
wyroku z uzasadnieniem, że od dnia 1 stycznia 1990 r. wnioskodawczyni podlegała
obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu jako domownik rolnika, przepis art.
100 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
stanowi, że rolnik lub domownik dobrowolnie kontynuujący ubezpieczenie w myśl
przepisów dotychczas obowiązujących staje się z dniem wejścia w życie ustawy
ubezpieczonym na wniosek, chyba że spełnia warunki podlegania ubezpieczeniu z
mocy ustawy, zaś z ustępu 2 tego przepisu wynika, że rolnik lub domownik, który w
dniu 31 grudnia 1990 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy prawa
a nie podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu lub
emerytalnemu z mocy ustawy w związku ze zmianą zasad podlegania ubezpiecze-
niu, może zostać objęty (na wniosek złożony do 30 czerwca 1991 r.) ubezpieczeniem
z mocą od 1 stycznia 1991 r.; składkę opłaca się za cały okres ubezpieczenia. Sąd
drugiej instancji doszedł zatem do przekonania, że z jednej strony wnioskodawczyni
ze względu na opłacanie składek po dniu 1 stycznia 1991 r. może być uznana za
podlegającą ubezpieczeniu na wniosek (ponieważ omawiany przepis zawiera
ochronę prawną osób, które podlegały od dnia 30 grudnia 1990 r. ubezpieczeniu rol-
niczemu z mocy ustawy, a przestały mu podlegać z dniem 1 stycznia 1991 r. ze
względu na zmianę zasad ubezpieczenia - w tym przypadku wprowadzenia wymaga-
nia obywatelstwa polskiego), z drugiej strony - że przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. jest niezgodny z zasadą równego traktowania obywateli wynikają
z art. 1 Umowy z dnia 5 kwietnia 1948 r. zawartej pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a
Republiką Czechosłowacką, a zgodnie z art. 87 Konstytucji RP umowa ta jest źró-
dłem prawa i może być stosowana bezpośrednio (art. 91 Konstytucji), gdyż jej sto-
sowanie nie zostało uzależnione od wydania ustawy oraz że zgodnie z art. 9 Kon-
stytucji zasadą jest przestrzeganie przez Polskę wiążącego ją prawa międzynarodo-
wego.

W kasacji od powyższego wyroku organ rentowy zarzuca naruszenie art. 1
Umowy z dnia 5 kwietnia 1948 r. pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Cze-
chosłowacką, art. 9, 87 i 91 Konstytucji RP oraz art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i wnosi o zmianę zaskarżone-
go wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz o oddalenie
odwołania od zaskarżonej decyzji.


Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:


Kasacja okazała się nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Organ rentowy nie
kwestionuje, że wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników
jako domownik w gospodarstwie rolnym teścia od dnia 1 stycznia 1990 r. na podsta-
wie art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków indywidualnych i członków ich rodzin. W takiej sytuacji dla rozstrzygnięcia
sprawy znaczenie ma przepis art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, który stanowi, że rolnik lub domownik dobro-
wolnie kontynuujący ubezpieczenie w myśl przepisów o ubezpieczeniu społecznym
rolników indywidualnych i członków ich rodzin, z dniem wejścia w życie ustawy staje
się ubezpieczonym na wniosek, chyba że spełnia warunki podlegania ubezpieczeniu
z mocy ustawy. Jeżeliby, za organem rentowym przyjąć, że wnioskodawczyni, jako
nieposiadająca obywatelstwa polskiego (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r.), nie spełnia warunku podlegania ubezpieczeniu z mocy tej ustawy to z pewnością
uzasadnione jest przyjęcie, że wnioskodawczyni w realiach przedmiotowej sprawy,
może być potraktowana jako rolnik (domownik) kontynuujący dobrowolne ubezpie-
czenie po dniu 1 stycznia 1991 r., skoro za cały czas ubezpieczenia była opłacana
składka ubezpieczeniowa, a organ rentowy nie kwestionował istniejącego stanu rze-
czy przez ponad 8 lat.

Dlatego też Sąd Najwyższy podziela wywód prawny Sądu drugiej instancji
dotyczący zastosowania w stosunku do wnioskodawczyni art. 100 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r., a tym samym uznaje, że w ustawodawstwie krajowym istnieje roz-
wiązanie sytuacji prawnej w jakiej znalazła się wnioskodawczyni. Niezależnie od po-
wyższego Sąd Najwyższy nie podziela kasacyjnych zarzutów naruszenia art. 1
Umowy międzynarodowej z dnia 5 kwietnia 1948 r. między Rzeczpospolitą Polską a
Republiką Czechosłowacką, ani też zarzutów naruszenia art. 9, 87 i 91 Konstytucji
RP. Z umowy tej wynika nie tylko zasada równego traktowania obywateli obu państw
(art. 1), ale również prawo do korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społeczne-
go, jeżeli umowa lub wzajemne porozumienie między zwierzchnimi władzami admini-
stracyjnymi nie stanowi inaczej (art. 4 ust. 1). Zgodnie z art. 9 Konstytucji Rzeczypo-
spolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego i jakkolwiek
ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. władna była w art. 1 ust. 1 objąć ubezpieczeniem
rolników mających obywatelstwo polskie w rozumieniu art. 37 ust. 2 Konstytucji, to
jednocześnie według art. 61 ust. 2 zdanie 2 Konstytucji zakres i formy zabezpiecze-
nia społecznego określa ustawa, a zatem i art. 100 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.
Jeżeli zatem zgodnie z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP źródłem prawa są ratyfikowane
umowy międzynarodowe stanowiące część krajowego porządku prawnego (art. 91
Konstytucji), zaś przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio (art. 8 ust. 2 Konsty-
tucji), to należy uznać, iż w ustalonym stanie faktycznym, którego kasacja nie kwe-
stionuje, uregulowanie art. 1 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
wyłączające z ubezpieczenia społecznego rolników nieposiadających obywatelstwa
polskiego nie może stanowić podstawy do wyłączenia wnioskodawczyni z ubezpie-
czenia. Nie jest też trafny argument kasacji o zastosowaniu konwencji międzynarodo-
wych wyłącznie do pracowników najemnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lute-
go 2000 r., II UKN 374/99, OSNAPiUS 2001 nr 13, poz. 452), ponieważ został on wy-
dany w oparciu o postanowienia konkretnej Konwencji (z Francją).

W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwionych podstaw
do uwzględnienia kasacji i w oparciu o art. 39312 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================