Wyrok z dnia 11 marca 2004 r.
II UK 410/03

Wyrok zasądzający wynagrodzenie za okres, z którego ustalana jest pod-
stawa wymiaru zasiłku chorobowego, ma takie samo znaczenie, jak wypłata
wynagrodzenia wymagana przez art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Beata Gudowska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 marca 2004 r. sprawy
z wniosku Zbigniewa S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w G. o podstawę wymiaru zasiłku i zwrot nienależnego świadczenia, na skutek kasa-
cji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 grudnia
2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Decyzjami z dnia 29 grudnia 1999 r. Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych w G. stwierdził brak prawa Zbigniewa S. do zasiłku chorobowego za okres od
dnia 24 marca do dnia 21 lipca 1998 r. i zobowiązał go do zwrotu wypłaconych
świadczeń w kwocie 10.860 zł oraz odmówił ustalenia podstawy wymiaru zasiłków
chorobowych za okres od dnia 5 maja do dnia 26 września 1999 r. od wskazanego
przez pracodawcę wynagrodzenia w kwocie 5.000 zł. Organ ubezpieczeń społecz-
nych uznał, że zasądzone wynagrodzenie nie zostało ubezpieczonemu wypłacone w
rozumieniu art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) w związku z § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Po-
lityki Socjalnej z dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
podstawy wymiaru i obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (Dz.U. Nr 19,
poz. 95 ze zm.), więc nie może stanowić podstawy wymiaru świadczeń z ubezpie-
czenia.

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku uwzględnił odwołanie Zbigniewa S. od decyzji w przedmio-
cie wymiaru zasiłku z okresu od września 1998 r. do lutego 1999 r. i zobowiązał or-
gan ubezpieczeń społecznych do ustalenia wysokości zasiłku chorobowego za okres
od dnia 5 maja do dnia 26 września 1999 r. od podstawy w kwocie 5.000 zł, a w po-
zostałym zakresie odwołanie oddalił. Ustalił, że rada nadzorcza spółki przyznała
ubezpieczonemu od dnia 22 lipca 1998 r. wynagrodzenie w tej kwocie i od niej zo-
stała zadeklarowana składka na ubezpieczenie społeczne, lecz z powodu trudności
finansowych wynagrodzenia nie wypłacono. Ubezpieczony dochodził jego wypłaty
przez sądem i wyrokami Sądu Rejonowego w Kwidzynie z dnia 2 czerwca 1999 r.
oraz z dnia 22 czerwca 1999 r. zasądzono na jego rzecz od przedsiębiorstwa Me-
blarskiej Spółdzielni Pracy ,,M." spółki z o.o. w K. łącznie kwotę 30.000 zł tytułem wy-
nagrodzenia za okres od października 1998 r. do marca 1999 r. Zasądzone kwoty
egzekwował z nieruchomości pozwanego i w drodze licytacji nabył prawo wieczyste-
go użytkowania działki wraz z prawem własności położonych na niej budynków. Li-
kwidator przedsiębiorstwa ,,M." zaświadczył, że wynagrodzenie należne Zbigniewowi
S. za okres od września 1998 do września 1999 r., wynoszące 39.666 zł wraz z od-
setkami, zostało zaliczone na poczet ceny nabycia licytowanej nieruchomości. Sąd
pierwszej instancji uznał, że przedstawienie własnej wierzytelność pracownika do
zaliczenia na poczet wierzytelności z tytułu ceny kupna nieruchomości należącej do
pracodawcy było równoznaczne z uzyskaniem wynagrodzenia. Mając ponadto na
względzie fakt naliczenia składki na ubezpieczenie społeczne, przyjął, że stanowi
ono podstawę do obliczenia zasiłku z ubezpieczenia społecznego.

Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonego, obejmującą obowiązek
zwrotu wcześniej pobranych zasiłków, oraz apelację organu rentowego skierowaną
do części zasądzającej wyroku, stwierdziwszy, że Sąd Okręgowy dokonał prawidło-
wych ustaleń i trafnie zastosował przepis art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974
r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa. Podzielił pogląd tego Sądu, że wynagrodzenie za pracę, ustalone od
dnia 22 lipca 1998 r. na 5.000 zł miesięcznie zostało - w rozumieniu tego przepisu -
wypłacone.

Kasację od wyroku wniósł organ ubezpieczeń społecznych. Opierając ją na
podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 12 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa, podniósł, że wzajemnego potrącenia wierzytelności nie można uznać za
wypłatę wynagrodzenia w rozumieniu tego przepisu. Wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd dru-
giej instancji lub o jego zmianę przez oddalenie odwołania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi - zgodnie z przepisem art.
12 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa - przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracow-
nikowi za okres sześciu miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w któ-
rym powstała niezdolność do pracy lub - gdy wynagrodzenie ulega znacznemu wa-
haniu ze względu na charakter pracy lub zasady wynagradzania - przeciętne mie-
sięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres dwunastu takich miesięcy.
Zasadę tę potwierdzają przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 14 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru i
obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (Dz.U. Nr 19, poz. 95 ze zm.), sta-
nowiące, że podstawą wymiaru zasiłku chorobowego jest wynagrodzenie wypłacone
pracownikowi w zakładzie pracy, w którym przysługuje zasiłek chorobowy lub wyna-
grodzenie osiągnięte przez pracownika w okresie sześciu lub dwunastu miesięcy
zatrudnienia. Nie można więc - przy dosłownym odczytaniu tych przepisów - uchylić
się od stwierdzenia, że koniecznym warunkiem ustalenia wysokości zasiłku choro-
bowego w kwocie odpowiadającej należnemu pracownikowi wynagrodzeniu jest do-
konanie jego wypłaty.
Wniosek ten jest zresztą oczywisty, gdy zważy się, że zasiłek chorobowy sta-
nowi świadczenie z ubezpieczenia społecznego mające zastąpić utratę wynagrodze-
nia spowodowaną niemożnością jego uzyskania wynikającą z niezdolności do pracy.
Brak wynagrodzenia uchyla tę przesłankę ubezpieczenia, w ustawie więc ani w roz-
porządzeniu nie został uregulowany sposób ustalenia zasiłku w sytuacji, w której do
wypłaty należnego wynagrodzenia nie doszło. W szczególnych tylko okolicznościach,
w których wypłata wynagrodzenia jest wyłączona z powodu korzystania z urlopu wy-
chowawczego lub z urlopu bezpłatnego, odbywania rehabilitacji, podczas której po-
bierany jest zasiłek wyrównawczy, lub odbywania czynnej służby wojskowej albo
spełniania zastępczo obowiązku tej służby, jako podstawę wymiaru zasiłku przewi-
dziane zostało wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym
akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy (§ 12 w związku z § 4 ust. 2 pkt
1 i 2 rozporządzenia). W każdym innym wypadku nieuzyskania wynagrodzenia pod-
stawa wymiaru zasiłku chorobowego nie może się odwoływać do tak ustalonego wy-
nagrodzenia. Nie ma takiej możliwości w szczególności wówczas, gdy pracodawca
był zobowiązany do wypłacenia wynagrodzenia, a obowiązku tego w sposób zawi-
niony lub z przyczyn od siebie niezależnych nie wykonał.
Brak regulacji ustawowej nasuwa wniosek, że pracownik świadczący pracę i
nieuzyskujący za nią wynagrodzenia, nie może powoływać się przesłankę ubezpie-
czenia, czyli na utratę wynagrodzenia z powodu choroby. Wniosek taki należy ze
względów zasadniczych odrzucić. Nie przyjął go zresztą organ ubezpieczeń społecz-
nych, który z wyraźną niekonsekwencją odstąpił w tym wypadku od stanowczego
wymagania wypłacenia wynagrodzenia i ustalił sporny zasiłek zgodnie z § 8 rozpo-
rządzenia, stanowiącym, że podstawa wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu pracy w
pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od kwoty najniższego wynagro-
dzenia pracowników, ogłoszonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na pod-
stawie odrębnych przepisów, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 18,71% tego wy-
nagrodzenia. Poszukiwanie racjonalnego rozwiązania nieuregulowanej wprost kwe-
stii zasadniczo nie było błędem, lecz w zastosowanym przez ZUS przepisie trudno
odnaleźć właściwą formułę ustalenia zasiłku, gdy należne wynagrodzenie nie zostało
wypłacone. Prowadzi to do wniosku, że w celu rozstrzygnięcia zagadnienia dotyczą-
cego sposobu obliczenia zasiłku od wynagrodzenia bezspornie należnego, lecz nie-
wypłaconego, nie należy poszukiwać odpowiedniej regulacji pozytywnej z zakresu
prawa ubezpieczeń społecznych, lecz - przez odwołanie się do ogólnych zasad tego
ubezpieczenia - stwierdzić, że podstawą uprawnienia do uzyskania zasiłku w wyso-
kości stanowiącej ekwiwalent wynagrodzenia jest sam fakt należności wynagrodze-
nia wynikający z pozostawania w stosunku pracy i wykonywania zobowiązania do
świadczenia pracy określonego rodzaju. Zgodnie bowiem z art. 1 w związku z art. 5
ustawy, pracownikowi, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie
trwania zatrudnienia przysługuje świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości
określonych w tej ustawie. Ustawa określa zasiłek jako odpowiednik średnich wypłat
z ostatnich sześciu miesięcy, konsekwentnie więc, choć brak w niej i w wykonującym
ją rozporządzeniu wskazania, co należy rozumieć przez wypłatę wynagrodzenia, to
pojęcie należy wykładać na podstawie przepisów prawa cywilnego i prawa pracy.
Spełnienie zobowiązania zapłaty za uzyskaną pracę powinno być wykonane
zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu
oraz zasadami współżycia społecznego, także w sposób odpowiadający ustalonemu
w tym zakresie zwyczajowi (art. 354 § 1 k.c.). Wynagrodzenie za pracę pracodawca
obowiązany jest wypłacać w miejscu, terminie i czasie określonych w regulaminie
pracy lub w innych przepisach prawa pracy; zgodnie z art. 86 § 2 k.p., w formie pie-
niężnej do rąk pracownika lub za jego uprzednią zgodą wyrażoną na piśmie spełnić
ten obowiązek w inny sposób, np. przez przelew wynagrodzenia na konto bankowe
(art. 86 § 3 k.p.). Zaniechanie wypłaty jest niewykonaniem zobowiązania z tytułu wy-
nagrodzenia za pracę, będącego niezbywalnym prawem pracownika, którego realiza-
cji może domagać się na drodze sądowej. Rozstrzygnięcie sporu co do prawa lub
wysokości wynagrodzenia wyrokiem sądu daje pracownikowi tytuł uzyskania jego
wypłaty, realizujący prawo do wynagrodzenia ze skutkiem jej dokonania. Wypłacie
wynagrodzenia odpowiada w takim wypadku jego zasądzenie lub uzyskanie w dro-
dze ugody sądowej, dające tytuł do jego wyegzekwowania. Późniejsze powodzenie
egzekucji i przyjęty w jej trakcie sposób zaspokojenia roszczeń nie może mieć już
istotnego znaczenia z punktu widzenia ustalenia wysokości zasiłku chorobowego,
bowiem to, czy wierzyciel spełnił świadczenie przez dokonanie jego zapłaty w gotów-
ce, przelewem lub w drodze potrącenia wzajemnych należności i tak stanowi wypeł-
nienie ciążącego na nim zobowiązania.
Ostatecznie więc uzyskanie wyroku zasądzającego wynagrodzenie za okres, z
którego ustalana jest podstawa wymiaru zasiłku chorobowego, ma takie samo zna-
czenie, jak jego wypłacenie, wymagane w przepisie art. 12 ust. 1 ustawy o świadcze-
niach pieniężnych z tytułu choroby i macierzyństwa, wynagrodzenie bowiem uzy-
skane przez pracownika wlicza się do podstawy wymiaru świadczeń bez względu na
to, czy zostanie wypłacone przez zakład pracy w normalnym trybie wypłat, czy też
wyegzekwowane w drodze przymusowej na podstawie orzeczenia zasądzającego
właściwego organu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 1980 r., II URN
9/80, OSNCP 1981 nr 1, poz.17).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 39312 k.p.c.).
========================================