Wyrok z dnia 20 sierpnia 2003 r.
II UK 386/02

Przepis art. 1 w związku z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnospraw-
nych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.) wiąże zaliczenie do stopnia niepełnospraw-
ności z niezdolnością do wykonywania zatrudnienia, a nie z niezdolnością do
pracy. Niepełnosprawność oznacza nie tylko naruszenie sprawności organi-
zmu, ale również utrudnienie, ograniczenie bądź niemożność wypełniania ról
społecznych jako elementu uczestnictwa w życiu społecznym.

Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2003 r.
sprawy z wniosku Jerzego M. przeciwko Wojewódzkiemu Zespołowi do Spraw Orze-
kania o Stopniu Niepełnosprawności w W. o ustalenie stopnia niepełnosprawności,
na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia
10 września 2002 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2000 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie Jerzego M. od orzeczenia Wojewódz-
kiego Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w W. z dnia 11
grudnia 1999 r., którym odmówiono zaliczenia go do osób ze stopniem niepełno-
sprawności. Na podstawie opinii biegłych sądowych lekarzy okulisty i kardiologa Sąd
ustalił, że występująca u zainteresowanego krótkowzroczność wysoka obu oczu po-
zwala, przy użyciu szkieł korekcyjnych, na podjęcie pracy zgodnej z kwalifikacjami, w
związku z czym wnioskodawca nie jest osobą niepełnosprawną.
W apelacji od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił naruszenie przepi-
sów postępowania w zakresie treści uzasadnienia wyroku, niedopuszczenie przez
Sąd zgłoszonych dowodów oraz sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego ma-
teriału dowodowego, a także naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 1 i art. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.).
Wyrokiem z dnia 10 września 2002 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie oddalił apelację. Zdaniem Sądu, podniesione w
apelacji zarzuty naruszenia przepisów postępowania nie miały wpływu na treść wy-
roku względnie okazały się niezasadne, natomiast kwestia niepełnosprawności wnio-
skodawcy została trafnie rozstrzygnięta w oparciu o opinie biegłych lekarzy, specjali-
stów w zakresie orzecznictwa inwalidzkiego, którzy wydali miarodajne opinie o stanie
zdrowia w zakresie istnienia niepełnosprawności.
Kasacja wnioskodawcy została oparta na zarzucie naruszenia prawa mate-
rialnego, mianowicie art. 1 pkt 1 w związku z art. 3 ust. 1 pkt 3 i w związku z art. 4
ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz art. 45 Konstytucji RP w
związku z ust. 6 § 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolno-
ści, a także na zarzucie naruszenia przepisów postępowania: art. 224 § 1 w związku
z art. 316 § 1 k.p.c., art. 227 w związku z art. 232 k.p.c., art. 386 w związku z art.
39319 k.p.c. W uzasadnieniu kasacji skarżący stwierdził, że postępowanie dowodowe
było prowadzone w niewłaściwym kierunku. Przewidziana w art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o
rehabilitacji zawodowej przesłanka zdolności do zatrudnienia, jest wymagana przy
ustalaniu znacznego stopnia niepełnosprawności. Nie ma ona natomiast żadnego
znaczenia przy ocenie istnienia lekkiego stopnia niepełnosprawności. Sądy obu in-
stancji, badając zdolność wnioskodawcy do pracy, nie rozpoznały więc istoty sprawy.
Sąd Apelacyjny prowadząc postępowanie dowodowe oddalił wszystkie wnioski
dowodowe zgłaszane przez skarżącego. Dopuścił natomiast dowód z opinii biegłego
kardiologa, mimo że skarżący nie zgłaszał dolegliwości układu krążenia, a biegły w
ogóle nie odniósł się do kwestii niepełnosprawności.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Obowiązujące przepisy prawa socjalnego posługują się zarówno pojęciem
niezdolności do pracy, jak i pojęciem niepełnosprawności. Ogólnie można powie-
dzieć, że pojęcie niezdolności do pracy występuje w przepisach prawa ubezpiecze-
nia społecznego, zwłaszcza w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, natomiast pojęcie niepełnosprawności w przepisach dotyczących
innych świadczeń socjalnych, jak (pomijając ustawę o rehabilitacji zawodowej i spo-
łecznej) świadczenia pomocy społecznej, świadczenia z funduszu alimentacyjnego,
zasiłki pielęgnacyjne i inne. Na gruncie obowiązującego prawa nie ma podstaw do
utożsamiania wymienionych pojęć, względnie negowania występowania między nimi
różnic. Różnice występują zarówno w płaszczyźnie definicyjnej (pojęcie niezdolności
do pracy, zawarte w ustawie o emeryturach i rentach z FUS jest inne niż pojęcie nie-
pełnosprawności, zawarte w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób nie-
pełnosprawnych), jak i w zakresie orzekania o każdym z tych stanów (orzekanie o
niezdolności do pracy należy do lekarzy orzeczników ZUS, orzekanie o stopniu nie-
pełnosprawności - do powiatowych i wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o
stopniu niepełnosprawności). Są one też przesłanką do przyznania innego rodzaju
świadczeń (uprawnień).
W tej pierwszej płaszczyźnie różnice między pojęciem niezdolności do pracy,
a pojęciem niepełnosprawności doznały osłabienia przez to, że stosownie do art. 5
ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej w określonym zakresie orzeczenie le-
karza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy jest traktowane na równi z orzecze-
niem o stopniu niepełnosprawności. Według art. 5 ustawy orzeczenie o całkowitej
niezdolności do pracy i o niezdolności do samodzielnej egzystencji traktowane jest
na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (ust. 1), orzeczenie
o całkowitej niezdolności do pracy jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiar-
kowanym stopniu niepełnosprawności (ust. 2), a orzeczenie o częściowej niezdolno-
ści do pracy jest traktowane na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełno-
sprawności (ust. 3). Nie dotyczy to już jednak sytuacji, kiedy osoba ubiegająca się o
zaliczenie do określonego stopnia niepełnosprawności nie dysponuje orzeczeniem
lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS. O tym, że nie w każdym przypadku niepełnosprawność w
rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej pokrywa się z niezdolnością do pracy w
rozumieniu przepisów rentowych świadczy, po pierwsze, że ustawa o rehabilitacji
zawodowej w brzmieniu obowiązującym w momencie orzekania wiąże zaliczenie do
stopnia niepełnosprawności ze zdolnością do wykonywania zatrudnieni,a a nie z
niezdolnością do pracy w rozumieniu przepisów rentowych, a po drugie, że niepełno-
sprawność oznacza nie tylko naruszenie sprawności organizmu, ale również utrud-
nienie, ograniczenie bądź niemożliwość wypełniania ról społecznych, jako elementu
uczestnictwa w życiu społecznym (art. 1 w związku z art. 2 pkt 5 ustawy o rehabilita-
cji zawodowej i społecznej).
Sądy obu instancji rozpoznając spór ograniczyły się wyłącznie do ustalenia,
czy zainteresowany był osobą niezdolną do pracy, pomijając dalszy kontekst niepeł-
nosprawności związany z możliwością wypełniania ról społecznych. Uzasadniało to
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do po-
nownego rozpoznania.
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej podlegała po 1997 r. wielu
zmianom. Dalsze liczne zmiany miały miejsce po 1999 r. Zmierzały one między in-
nymi do sprecyzowania zasad ustalania niepełnosprawności, w tym także zasad zali-
czenia do niepełnosprawności w stopniu lekkim. Dokonując zmian ustawodawca nie
określił w przepisach przejściowych, w oparciu o które przepisy należy orzekać o
niepełnosprawności w zakresie spraw wszczętych przed wprowadzonymi zmianami.
Ustawa w art. 67 (który nie został znowelizowany) stanowi jedynie, że sprawy, które
zostały wszczęte, a nie zakończone przed dniem wejścia w życie ustawy, podlegają
rozpoznaniu według przepisów tej ustawy. Wobec braku w dokonywanych noweliza-
cjach dotyczących ustalania stopnia niepełnosprawności przepisów przejściowych,
które normalnie decydują o tym jakie przepisy należy stosować do spraw wszczętych
pod rządami przepisów dawniejszych, należy przyjąć, iż rozstrzygając sprawę sąd
opiera się na przepisach prawa materialnego obowiązujących w chwili wyrokowania
(art. 316 k.p.c.).
========================================