Wyrok z dnia 30 lipca 2003 r.
II UK 356/02

Pozew o jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej, skie-
rowany przeciwko pracodawcy, z mocy art. 123 § 1 k.c. przerywa bieg terminu
przedawnienia roszczeń określonych w art. 444 § 2 i 445 § 1 k.c., jeżeli wynikają
one z podstawy faktycznej powództwa (art. 4771 § 1 k.p.c.).

Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Beata Gudowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 lipca 2003 r. sprawy z
powództwa Teresy L. przeciwko Krajowemu Centrum Hodowli Zwierząt w W. Dzia-
łowi W. następcy prawnymu Okręgowej Stacji Hodowli Zwierząt w K. Rejon W. i
Skarbowi Państwa - Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Warszawie o zadośćuczy-
nienie i rentę uzupełniającą, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyj-
nego we Wrocławiu z dnia 19 czerwca 2002 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powódka wniosła o zasądzenie od Okręgowej Stacji Hodowli Zwierząt w W.
renty wyrównawczej, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz zwrotu kosztów
rehabilitacji i ,,adaptacji do niepełnosprawności" z tytułu narażenia jej na chorobę za-
wodową. W toku postępowania skierowała swoje roszczenia przeciwko następcy
prawnemu pracodawcy - Centrum Hodowli Zwierząt w W. Działowi W. - a ponadto do
udziału w sprawie po stronie pozwanej został wezwany Skarb Państwa reprezento-
wany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2001 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu zasądził od pozwanego Centrum Hodowli Zwierząt
w W. Działu W. rentę uzupełniającą oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w
kwocie 20.000 zł, oddalił powództwo w pozostałej części w stosunku do tego pozwa-
nego i w całości w stosunku do Skarbu Państwa. Sąd ustalił, że powódka pracowała
u poprzednika prawnego pozwanego od 11 maja 1965 r. do 1980 r. jako zootechnik
mając kontakt ze zwierzętami chorymi na gruźlicę. W 1967 r. rozpoznano u niej gruź-
licę węzłów chłonnych szyjnych, a w 1975 r. toksoplazmozę i listeriozę. Choroba za-
wodowa została stwierdzona u powódki decyzją z dnia 22 stycznia 1993 r., a orze-
czeniem z dnia 29 czerwca 1993 r. została zaliczona do drugiej grupy inwalidów w
związku z chorobą zawodową. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawo-
dowej zostało wypłacone przez poprzednika prawnego pozwanego. Sąd uznał, że
następca prawny pracodawcy powódki odpowiada za szkodę poniesioną w wyniku
czynu niedozwolonego i powódce przysługują roszczenia określone w art. 444 § 2 i
445 § 1 k.c. Wysokość zadośćuczynienia została ustalona z uwzględnieniem jedno-
razowego odszkodowania, a renta uzupełniająca została określona w wysokości róż-
nicy między hipotetycznymi zarobkami a świadczeniami z ubezpieczenia społeczne-
go.
Po rozpoznaniu apelacji obu stron od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu - uwzględniając apelację pozwanego - wy-
rokiem z dnia 19 czerwca 2002 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w części zasądzają-
cej roszczenie oraz koszty procesu i oddalił powództwo oraz oddalił apelację powód-
ki. Sąd uznał za uzasadniony podniesiony przez pozwanego w apelacji zarzut
przedawnienia roszczeń. Roszczenia są bowiem przedawnione na podstawie art.
442 § 1 k.c. wobec upływu terminu trzyletniego od dowiedzenia się o szkodzie i oso-
bie zobowiązanej do jej naprawienia, a także upływu dziesięcioletniego terminu od
zdarzenia wyrządzającego szkodę. Zatrudnienie powódki w warunkach szkodliwych
ustało bowiem 17 września 1980 r., a pozew został wniesiony 3 sierpnia 1999 r. Sąd
uznał, że zarzut przedawnienia może być skutecznie zgłoszony w apelacji, przy czym
nie ma podstaw do przyjęcia, by skorzystanie z zarzutu przedawnienia pozostawało
w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Droga sądowa do dochodzenia
roszczeń odszkodowawczych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
była dopuszczalna od 1990 r., a od 1993 r. powódka była świadoma kwalifikacji
schorzeń jako chorób zawodowych. Nie było zatem przyczyn ze zwlekaniem z wyto-
czeniem powództwa do 1999 r. Istotą przedawnienia jest usunięcie niepewności w
stosunkach cywilnoprawnych, a instytucja z art. 5 k.c., jako hamująca skuteczność
zarzutu przedawnienia, może być stosowana tylko wyjątkowo. W niniejszej sprawie
brak jest przesłanek do jej zastosowania.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją powódka i wskazując jako podstawę kasacji na-
ruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 442 § 1 w związku z art. 5
k.c. i naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podsta-
wowych Wolności, polegające na powierzchownej analizie dowodów zgromadzonych
przez Sąd pierwszej instancji oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1
i 316 § 1 k.p.c. - wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Są-
dowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu ka-
sacji podniosła, że stwierdzenie przedawnienia roszczeń nastąpiło bez uwzględnie-
nia faktu powstania odrębnej szkody w postaci zachorowania w 1992 r. na polineuro-
patię prob. postmedicamentosa, będącego następstwem stosowanych leków, które
to zdarzenie wyznacza nowy termin przedawnienia przewidzianego w art. 442 § 1
k.c. Pominięcie tych okoliczności faktycznych uzasadnia także zarzut naruszenia
powołanych przepisów postępowania. Ponadto podniosła, że zwłoka z wytoczeniem
powództwa została spowodowana przewlekłością w postępowaniu administracyjnym
w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej, trudnościami w ustaleniu następcy
prawnego pracodawcy, przewlekłością postępowania sądowego przy rozpatrywaniu
pozwu wniesionego w 1995 r. o jednorazowe odszkodowanie. Bezczynność powódki
była więc w pełni usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami i podniesienie przez
pozwanego zarzutu przedawnienia należy uznać za nadużycie prawa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Określony w art. 442 § 1 k.c. termin przedawnienia roszczeń jest trzyletni i li-
czy się od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowią-
zanej do jej naprawienia. W zdaniu drugim przepis ten przewiduje możliwość
przedawnienia roszczeń w terminie krótszym niż trzy lata od dowiedzenia się o szko-
dzie lub osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Roszczenie ulega przedawnieniu
nawet wówczas, gdy od dnia dowiedzenia się o szkodzie termin trzyletni jeszcze nie
upłynął lecz od daty zdarzenia wyrządzającego szkodę upłynął termin dziesięcioletni.
Na datę początkową biegu tego dziesięcioletniego terminu przedawnienia nie ma
wpływu brak możliwości dochodzenia roszczeń cywilnych z tytułu wypadku przy
pracy w czasie obowiązywania wyłączającego taką możliwość przepisu art. 40
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych. Dziesięcioletni termin przedawnienia liczony jest zawsze od
daty zdarzenia, nawet jeżeli dochodzenie roszczeń z tego tytułu było w ciągu dzie-
sięciu lat z niezależnych od poszkodowanego przyczyn niemożliwe. Takie stanowi-
sko zajął Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 listopada
1996 r., III PZP 3/96 (OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 249), stwierdzając, że dziesięcio-
letni termin przedawnienia z art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. dla dochodzenia zadość-
uczynienia z tytułu choroby zawodowej spowodowanej zatrudnieniem biegnie od daty
ustania zatrudnienia.
Sąd Apelacyjny prawidłowo zastosował tę zasadę w odniesieniu do szkody
spowodowanej zdarzeniem mającym miejsce w czasie trwania zatrudnienia, to jest
wykonywaniem pracy w warunkach narażających na chorobę zawodową. Jednakże
rozważania te nie odnoszą się do szkody wskazywanej przez powódkę w toku postę-
powania spowodowanej wystąpieniem w 1992 r. nowego schorzenia, które to zda-
rzenie powódka wiąże z zawinionym działaniem pozwanego. Oddalenie powództwa z
powodu przedawnienia roszczeń z tytułu tej nowej szkody mogłoby nastąpić w przy-
padku upływu trzyletniego terminu przedawnienia od daty dowiedzenia się powódki o
tej szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Data ta nie została dokładnie
ustalona, a Sąd Apelacyjny ograniczył się do stwierdzenia, że od 1993 r. powódka
była świadoma kwalifikacji schorzeń jako chorób zawodowych w okresie, gdy doszło
już do istotnego pogorszenia stanu zdrowia. W związku z tym, że w dacie wniesienia
pozwu - 3 sierpnia 1999 r. - roszczenie było już zdaniem Sądu Apelacyjnego
przedawnione, Sąd ten nie zajmował się oceną zdarzenia, które spowodowało nową
szkodę, ani też kwestią odpowiedzialności pozwanego za następstwa tego zdarze-
nia. Jednakże pominięty został fakt, że 30 maja 1995 r. powódka wystąpiła przeciwko
pozwanemu z pozwem o odszkodowanie [...] i sprawa ta była rozpoznawana w za-
kresie świadczeń określonych w ustawie wypadkowej. Zgodnie z art. 4771 § 1 k.p.c.
sąd wydając wyrok w sprawach ze stosunku pracy orzeka o roszczeniach, które wy-
nikają z faktów przytoczonych przez pracownika także wówczas, gdy roszczenie nie
było objęte żądaniem pracownika. Skoro podstawą faktyczną powództwa było zawi-
nione przez pozwanego narażenie powódki na chorobę zawodową, to z faktów tych
wynikała także odpowiedzialność na podstawie art. 444 § 2 i 445 § 1 k.c. Pozew o
jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej przerywał więc na podsta-
wie art. 123 § 1 k.c. bieg przedawnienia roszczeń odszkodowawczych wynikających
ze zdarzenia, które według twierdzeń powódki wystąpiło w 1992 r. Zgodnie z art. 124
§ 2 k.c. przedawnienie biegnie na nowo od zakończenia postępowania.
Przepisy art. 123 § 1 i 124 § 2 k.c. miałyby zastosowanie, gdyby roszczenia,
wynikające z nowego zdarzenia, w dacie wniesienia pozwu w sprawie [...] nie były
przedawnione lub gdyby były podstawy do uznania zarzutu przedawnienia za
sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Dokonanie oceny tych
okoliczności przez Sąd Najwyższy jest niemożliwe wobec braku ustalenia daty, od
której określony w art. 442 § 1 k.c. trzyletni termin przedawnienia rozpoczął bieg.
Brak w zaskarżonym wyroku oceny zebranego przez Sąd pierwszej instancji mate-
riału dowodowego w tym zakresie uzasadnia podniesiony w kasacji zarzut narusze-
nia art. 233 § 1 k.p.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. uchylił za-
skarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponow-
nego rozpoznania.
========================================