Wyrok z dnia 30 lipca 2003 r.
II UK 332/02

Zamiar wykonywania przez poszkodowanego w wypadku przy pracy no-
wego zawodu przez rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej na
własny rachunek może być uznany za ważny powód w rozumieniu art. 447 k.c.
tylko wtedy, gdy z okoliczności sprawy wynika, że zostanie on zrealizowany.

Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Beata Gudowska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 lipca 2003 r. sprawy z
powództwa Kazimierza L. przeciwko G. Spółce Węglowej SA Kopalni Węgla Ka-
miennego S. w G. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjne-
go w Katowicach z dnia 26 kwietnia 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powód Kazimierz L. domagał się od pozwanej G. Spółki Węglowej S.A., Ko-
palni Węgla Kamiennego ,,S." w G. zmiany renty wyrównawczej przyznanej wyrokiem
Sądu Rejonowego z dnia 17 października 1994 r. i wypłacanej w kwocie 600 zł mie-
sięcznie na jednorazowe odszkodowanie w kwocie 231.652 zł. Podniósł, że niskie
środki uzyskiwane z renty cywilnej i renty z ubezpieczenia społecznego są konsu-
mowane na bieżąco przez niego i jego rodzinę, a w związku z tym, że rynek pracy na
Śląsku nie umożliwia mu podjęcia dodatkowego zatrudnienia, powziął zamiar rozpo-
częcia prowadzenia własnej działalności gospodarczej w zakresie produkcji pusta-
ków i betonowych elementów ogrodzeń, do czego potrzebny jest mu kapitał.

Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 20 czerwca 2001 r. powództwo w
całości oddalił. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powód nie wykazał nastąpienia
zmiany stosunków (art. 907 § 2 k.c.) ani zaistnienia ważnych powodów (art. 447 k.c.),
uzasadniających zmianę renty na odszkodowanie jednorazowe. Oparł się na ustale-
niu, że działalność planowana przez powoda nie rokuje szans powodzenia, gdyż po-
wód - z zawodu górnik - nie ukończył kursu budowlanego lub innego przyuczającego
do produkcji pustaków i ogrodzeń betonowych, nie jest w stanie określić, w jaki spo-
sób będzie odbywała się ta produkcja, ani co jest potrzebne do jej uruchomienia. Nie
sporządził żadnego kosztorysu, a swoje kompetencje do prowadzenia działalności
gospodarczej wywodził jedynie z przypatrywania się jak jego znajomy prowadził pro-
dukcję pustaków. Powód nie był również zorientowany co do formy prowadzenia ta-
kiej działalności, zasad rozliczania się z urzędem skarbowym, jak też nie przedstawił
dowodu na to, że na terenie P.K. będzie mógł rozpocząć taką działalność. Ograniczył
się jedynie do stwierdzenia, że chce pracować na nieruchomości należącej do szwa-
gra lub Gminnej Spółdzielni. Nie przedstawił umowy przedwstępnej ze szwagrem
dotyczącej korzystania z nieruchomości albo zgody szwagra na udostępnienie swojej
nieruchomości powodowi, jak również nie wykazał możliwości korzystania z terenów
Gminnej Spółdzielni, a nawet nie był zorientowany w cenach dzierżawy. Zdaniem
Sądu, również stan zdrowia powoda nie pozwala na prowadzenie planowanej
działalności gospodarczej. Powód jest częściowo niezdolny do pracy. Z zeznań jego
żony wynika, że lekarz zabronił mu wykonywania jakiejkolwiek pracy, gdyż grozi to
usztywnieniem kończyny. Nie jest również możliwe, aby cała rodzina powoda prze-
niosła się do P.K., gdyż młodszy syn Adrian będzie musiał zostać w G. aż do ukoń-
czenia szkoły, co powoduje, że musiałaby pozostać z nim żona powoda, a to z kolei
uniemożliwiłoby jej prowadzenie księgowości działalności gospodarczej powoda. Sąd
ustalił, że nie jest prawdą, iż na terenie P.K. nie ma przedsiębiorców produkujących
pustaki lub ogrodzenia betonowe, z informacji uzyskanej z Urzędu Miasta i Gminy w
P.K. wynika bowiem, że na terenie gminy istnieją trzy takie podmioty gospodarcze.

Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2002 r. oddalił
apelację powoda uznając, że przedmiotem sporu jest istnienie ważnych powodów w
rozumieniu art.447 k.c., uzasadniających przyznanie powodowi jednorazowego od-
szkodowania w miejsce renty wyrównawczej, którą powód otrzymuje. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowej i wnikliwej oceny faktów
oraz trafnie odrzucił okoliczności wskazane przez powoda jako uzasadniające jego
żądanie. Za bezzasadny uznał także zarzut powoda, że Sąd pierwszej instancji nie-
trafnie uzależnił zastosowanie art. 447 k.c. od ustalenia zmiany stosunków w rozu-
mieniu art. 907 § 2 k.c..

Kasacja powoda została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego
- art. 447 k.c. przez błędną wykładnię pojęcia ,,ważnych powodów" uzasadniających
kapitalizację renty. Powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 październi-
ka 1999 r., II UKN 175/99, skarżący zarzucił pominięcie stanów faktycznych, w któ-
rych jednorazowe odszkodowanie ma służyć zdobyciu przez poszkodowanego kwali-
fikacji i wiedzy potrzebnych do prowadzenia zamierzonej działalności. Podstawą ka-
sacji uczynił także naruszenie art. 6 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i nałożenie
na powoda ciężaru dowodzenia okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia, takich
jak wykazanie realności możliwości podjęcia działalności gospodarczej w zakresie
pozwalającym na uzyskanie dochodów zapewniających byt jemu i jego rodzinie, czyli
dowiedzenia sukcesu gospodarczego planowanego przedsięwzięcia. Wnioski kasacji
zmierzały do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponowne-
go rozpoznania przez Sąd Apelacyjny, a na wypadek uwzględnienia tylko zarzutu
naruszenia prawa materialnego - do jego zmiany i uwzględnienia powództwa w ca-
łości.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje.


Formułując swe twierdzenia i zarzuty, powód powoływał się na wyrok z dnia
28 października 1999 r., II UKN 175/99 (OSNAPiUS 2001 nr 3, poz. 79), w którym
Sąd Najwyższy stwierdził, że ważnym powodem uzasadniającym żądanie kapitaliza-
cji renty na podstawie art. 447 k.c., jest umożliwienie poszkodowanemu, który stał się
inwalidą, wykonywania nowego zawodu przez podjęcie działalności handlowej we
własnym sklepie. Z tezy tego wyroku wywodził istnienie po stronie poszkodowanego
prawa podmiotowego do żądania kapitalizacji renty, jeżeli objawi wolę użycia skapi-
talizowanej renty w sposób produktywny i jeżeli podjęcie działalności określonego
rodzaju jest gospodarczo uzasadnione. Stanowisko to należy uznać za zbyt daleko
idące i nieznajdujące podstawy w powołanym orzeczeniu. Nie wyrażono tam poglądu
zezwalającego na przyjmowanie automatyzmu zamiany renty na skapitalizowaną jej
wartość, lecz jedynie przyjęto wykładnię uwypuklającą interes poszkodowanego w
przyznaniu jednorazowego odszkodowania zamiast renty (lub jej części) w szcze-
gólności wtedy, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego
odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu. Racji takiego rozstrzy-
gnięcia Sąd Najwyższy upatrywał w odzyskaniu zdolności zarobkowej przez osobę,
która stała się niezdolna do pracy wskutek wypadku, uznawszy, że będzie to możliwe
przez włączenie inwalidy w krąg osób utrzymujących się z własnej pracy i zaprzesta-
nie utrzymywania się przezeń wyłącznie z renty, zużywanej w sposób konsumpcyjny,
przy uwzględnieniu subiektywnej potrzeby poszkodowanego stania się aktywnym i
podjęcia pracy, a tym samym odzyskania poczucia użyteczności i przydatności. Sąd
Najwyższy uznał, że zmiana trybu życia, zapewnienie sobie utrzymania własną
przedsiębiorczością, są z każdego punktu widzenia bardziej właściwe od egzystencji
rencisty. Zasadniczy sens tego orzeczenia sprowadzał się zatem do wykazania
utraty znaczenia w nowych stosunkach społeczno-gospodarczych poglądów Sądu
Najwyższego prezentowanych w orzeczeniach wypowiadających się przeciwko
uznaniu, że skapitalizowana renta może w pewnych okolicznościach umożliwić po-
szkodowanemu zorganizowanie sobie placówki gospodarczej, zapewniającej mu za-
trudnienie w granicach jego możliwości i pewien dochód (por. orzeczenia Sądu Naj-
wyższego z dnia 14 listopada 1950 r., C 299/50, PiP 1951 z. 8-9, s. 437 i z dnia 14
października 1961 r., IV CR 86/61, OSNC 1963 nr 5, poz. 98).

Podtrzymując stanowisko zajęte w wyroku z dnia 28 października 1999 r., na-
leży podkreślić, że zarówno renta odszkodowawcza płatna w ratach, jak i w kwocie
jednorazowej, nie traci swego podstawowego celu alimentacyjnego, toteż zasadniczo
nie może być przedmiotem swobodnej dyspozycji uprawionego, a zwłaszcza zrze-
czenia się odszkodowania w innej formie. W orzecznictwie przyjęto trafnie, że kapita-
lizacja renty może nastąpić wyłącznie w interesie poszkodowanego, w celu zapew-
nienia mu pełniejszej ochrony (por. wpisaną do księgi zasad prawnych uchwałę
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1966 r., III CZP
17/66, OSNCP 1968 nr 1, poz. 1). Oceny tej należy, co oczywiste, dokonywać w
kontekście występujących w sporze okoliczności faktycznych, ze szczególnym jed-
nak uwzględnieniem sytuacji poszkodowanego, głównie bowiem jego interes waży
na orzeczeniu co do istoty sporu. Powód nie powoływał się na jakąkolwiek zmianę
okoliczności w zakresie stosunków zobowiązaniowych łączących go ze stroną po-
zwaną, a jedynie przytaczał ważne - w swojej ocenie - powody żądania kapitalizacji
renty. Powody te Sąd drugiej instancji trafnie uznał nie tyle za nie dość ważne, co
niemożliwe do realizacji. Były pełne podstawy do takiej oceny, gdyż powód nie wyka-
zał rzeczywistej możliwości podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek,
polegającej na produkcji pustaków i ogrodzeń betonowych w taki sposób, aby można
było przyjąć, że działalność ta będzie stanowić zabezpieczenie bytu jego i jego ro-
dziny. Wobec niekwestionowanych w kasacji ustaleń Sądu Apelacyjnego należy za-
tem stwierdzić, że pozwany nie jest zobowiązany do jednorazowego świadczenia dla
sfinansowania działalności gospodarczej powoda obarczonej wysokim ryzykiem.
Zamiar wykonywania przez poszkodowanego w wypadku przy pracy nowego zawodu
przez rozpoczęcie i prowadzenie działalności gospodarczej na własny rachunek
może być uznany za ważny powód w rozumieniu art. 447 k.c. tylko wtedy, gdy z oko-
liczności sprawy wynika, że zostanie on zrealizowany.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39312 k.p.c.).
========================================