Wyrok z dnia 21 kwietnia 2004 r.
II UK 294/03

W sprawie o ustalenie kapitału początkowego kasacja jest dopuszczalna
niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, jeżeli jej zarzuty dotyczą naru-
szenia zasad ustalania tego kapitału.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2004 r.
sprawy z wniosku Marcina P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w O. o ustalenie wysokości kapitału początkowego, na skutek kasacji wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 4 czerwca 2003 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wnioskodawca Marcin P. zaskarżył decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddział w O. z dnia 23 kwietnia 2002 r. w przedmiocie ustalenia kapitału po-
czątkowego, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, co - w jego oce-
nie - wpłynęło na ustalenie kapitału początkowego w zaniżonej wysokości. Odwołują-
cy się podał nadto w wątpliwość zgodność przepisów ustawy z dnia 17 grudnia
1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162,
poz.1118 ze zm.), regulujących sposób ustalania kapitału początkowego, z Konstytu-
cją R P. Ubezpieczony podnosił również zarzuty natury proceduralnej twierdząc, iż
organ rentowy naruszył przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego poprzez
zbyt ogólnikowe podanie podstawy prawnej decyzji, brak stosownego jej uzasadnie-
nia w sposób dostateczny wyjaśniającego motywy jej wydania, brak wskazania pod-
stawy prawnej oraz brak informacji o tym czy osoba, która podpisała decyzję, była
należycie umocowana do dokonania tej czynności. Oceniając zarzuty wnioskodawcy
dotyczące naruszenia przepisów postępowania przy wydawaniu decyzji, Sąd ustalił,
że Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 26 sierpnia 2002 r. przedłożył pełno-
mocnictwo Prezesa Zakładu udzielone członkowi zarządu - Wandzie P. do kierowa-
nia Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i reprezentowania go na zewnątrz. Ta z
kolei upoważnił Dyrektora Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w O. między
innymi do reprezentowania Oddziału jako terenowej jednostki organizacyjnej Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych oraz wydawania decyzji w sprawach indywidualnych wy-
nikających z ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), a także do udzielania w tym zakresie dalszych
pełnomocnictw pracownikom. Na podstawie tego pełnomocnictwa Dyrektor Oddziału
w O. w dniu 7 czerwca 2002 r. upoważniła Agatę D. do wydawania decyzji w spra-
wach indywidualnych wynikających z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a
także potwierdziła wszystkie czynności w tym przedmiocie dokonane przed udziele-
niem pełnomocnictwa. Wnioskodawca w toku procesu wskazywał na brak podstawy
prawnej do potwierdzenia czynności dokonanych wcześniej przez Agatę D. bez nale-
żytego umocowania. Okoliczność tę ostatecznie przyznał organ rentowy i w związku
z tym - w dniu 25 października 2002 r. - wydał nową decyzję ustalającą kapitał po-
czątkowy wnioskodawcy, uchylając jednocześnie decyzję z dnia 23 kwietnia 2002 r.,
od której wnioskodawca także złożył odwołanie.
W ocenie Sądu, w związku z uchyleniem zaskarżonej decyzji przez organ
rentowy, art. 355 § 1 k.p.c. dawał podstawę do umorzenia postępowania wywołane-
go wniesieniem odwołania od decyzji z dnia 23 kwietnia 2002r. Wobec zażalenia
wnioskodawcy na to postanowienie Sąd Apelacyjny w Białymstoku uchylił je i sprawę
przekazał Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olszty-
nie do ponownego rozpoznania. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd zarządził połą-
czenie powyższej sprawy ze sprawą dotyczącą odwołania wnioskodawcy od decyzji
z 25 października 2002 r. i wyrokiem z dnia 10 marca 2003 r., umorzył postępowanie
w części dotyczącej odwołania od decyzji z dnia 23 kwietnia 2002 r. wobec jej uchy-
lenia przez organ rentowy w toku postępowania i oddalił odwołanie od decyzji z dnia
25 października 2002 r. Sąd ustalił, iż odwołanie wnioskodawcy nie zasługiwało na
uwzględnienie, bowiem organ rentowy ustalił kapitał początkowy zgodnie z przepi-
sami ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
Stanowisko to podzielił Sąd Apelacyjny w Białymstoku i uchylił zaskarżony wy-
rok jedynie w części dotyczącej umorzenia postępowania, odrzucając odwołanie oraz
oddalając apelację wnioskodawcy w pozostałej części (wyrok z dnia 4 czerwca 2003
r. [...]). Sąd ten podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, według którego trafnie
przyjęto w zaskarżonej decyzji z dnia 23 października 2002 r. wskaźnik 209 miesięcy
ustalony Komunikatem Prezesa GUS z dnia 25 marca 1999 r. w sprawie tablicy
średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. Nr 12, poz. 173).
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją wnioskodawca i zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 173 ust. 2 w związku z art. 26 ustawy z dnia 17 październi-
ka 1998 r., oraz ,,obrazę przepisów postępowania cywilnego, (...) art. 199 k.p.c. oraz
postępowania administracyjnego, (...) art. 39, 40 § 1, 109 § 1 k.p.a. oraz art. 133 § 1
k.p.c.", wniósł o jego ,,zmianę, uchylenie decyzji z dnia 23 kwietnia 2002 r i z dnia 25
października 2002 r. oraz orzeczenie co do istoty sprawy".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedmiotem rozpoznania było - jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny - ustale-
nie kapitału początkowego wnioskodawcy na podstawie art. 173 i następnych ustawy
o emeryturach i rentach z FUS (obecnie opublikowanej jako tekst jednolity w Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353). Powołany przepis określa, że dla ubezpieczonych urodzo-
nych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali
składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek,
ustala się kapitał początkowy (ust. 1), którego wartość ustala się na dzień wejścia w
życie ustawy (ust. 3), przy czym stanowi on równowartość kwoty obliczonej według
zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie
dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat. Pierw-
szej waloryzacji kapitału początkowego dokonuje się od 1 czerwca 1999 r. poprzez
pomnożenie tego kapitału przez wskaźnik wzrostu przeciętnego wynagrodzenia z
pierwszego kwartału 1999 r. pomniejszonego o naliczone i potrącone składki na
ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe w stosunku do przeciętnego wyna-
grodzenia z drugiego kwartału 1998 r., zaś drugiej waloryzacji przeprowadzanej od 1
września 1999 r. oraz kolejnych dokonuje się na zasadach określonych w art. 25 ust.
3-6 ustawy. Kapitał początkowy można określić jako umowną kwotę stanowiąca rów-
nowartość opłaconych składek na ubezpieczenie społeczne przed 1999 r., a więc
przed wprowadzeniem w życie reformy emerytalnej. W jej wyniku na indywidualnych
kontach osób, które podlegały ubezpieczeniu, są gromadzone od 1 stycznia 1999 r.
informacje o wysokości opłacanych składek na ubezpieczenie emerytalne. Kapitał
początkowy można więc nazwać, co warto powtórzyć za Sądem orzekającym, hipo-
tetyczną emeryturą za okresy składkowe i nieskładkowe osób ubezpieczonych do 31
grudnia 1998 r., gdyby od 1 stycznia 1999 r. nabyły do niej uprawnienia. Kapitał ten
jest obliczany dla każdego ubezpieczonego urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r. i
przed dniem 1 stycznia 1999 r. opłacającego składkę na ubezpieczenie społeczne
lub za którego składkę tę opłacał płatnik składek, stanowiąc rodzaj rozliczenia z sys-
temem ubezpieczeń obwiązującym przed 1999 r. Kwota kapitału początkowego oraz
kwota składek na ubezpieczenie społeczne wpłacona po 31 grudnia 1998 r. będą
stanowiły bazę obliczenia emerytury, przysługującej w przyszłości osobom urodzo-
nym po 31 grudnia 1948 r., spełniającym warunki do jej przyznania po 2006 r. Aby
obliczyć kapitał początkowy należy obliczyć hipotetyczną emeryturę, jaką ubezpie-
czony otrzymałby w dniu 1 stycznia 1996 r. i pomnożyć te kwotę przez 209 miesięcy,
to jest ustaloną przez Główny Urząd Statystyczny na dzień 1 stycznia 1999 r. średnią
dalszego trwania życia osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału po-
czątkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3). Przy ustala-
niu okresów składkowych i nieskładkowych obowiązują zasady określone przy usta-
laniu prawa do emerytury, co oznacza, że uwzględnieniu podlegają wyłącznie okresy
(do dnia 31 grudnia 1998 r.) uznawane za składkowe i nieskładowe w rozumieniu art.
6 i 7 ustawy o emeryturach i rentach. Analogicznie jak przy ustalaniu prawa do eme-
rytury obowiązują ograniczenia zaliczenia wszystkich okresów nieskładkowych do
wysokości 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Okresy składkowe i nieskład-
kowe przyjmuje się oddzielnie z uwzględnieniem pełnych miesięcy (art. 174 ust. 1 i 2
w związku z art. 5 ust. 2 ustawy). Podstawę wymiaru kapitału początkowego oblicza
się według zasad obowiązujących przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub
renty (art. 174 ust. 3), czyli z 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatniego 19-lecia
to jest z lat 1980-1998 albo z dowolnie wybranych 20 lat kalendarzowych z całego
okresu podlegania ubezpieczeniu (art. 174 ust. 3). Jednakże ubezpieczeni, którzy nie
ukończyli 30 roku życia w dniu 31 grudnia 1998 r. mogą wnioskować o ustalenie
podstawy wymiaru kapitału początkowego z okresu faktycznego podlegania ubezpie-
czeniu społecznemu (art. 174 ust. 3 w związku z art. 17 ust. 1) wszakże przy zacho-
waniu reguł wyrażonych w art. 15 ust. 4 pkt 2 ustawy.
Pozostaje poza sporem - jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny - iż wnioskodaw-
ca urodzony 21 października 1973 r. udowodnił 4 lata, 8 miesięcy i 15 dni okresów
nieskładkowych (studia wyższe) i 1 rok, 6 miesięcy i 15 dni okresów opłacania skła-
dek. Prawidłowo zatem organ rentowy, zgodnie z wyżej wskazanymi regułami,
uwzględnił jedynie 6 miesięcy okresów nieskładkowych, to jest 1/3 udowodnionych
okresów składkowych. Prawidłowo również organ rentowy obliczył podstawę wymia-
ru kapitału początkowego z okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu, czyli z lat 1997 i 1998, a sumę uzyskanych wskaźników podzielił przez 2 (art.
17 ust. 1), przy czym kwota wynagrodzenia osiągniętego z okresu od 16 czerwca
1997 r. do 31 grudnia 1997 r. została podzielona przez kwotę przeciętnego wynagro-
dzenia ogłoszoną za ten rok. Jest to czynność prawidłowa, zgodna z treścią art. 15
ust. 4. Zasada ta jest również stosowana przy ustaleniu podstawy emerytur i rent.
Brak jest podstaw prawnych aby kwotę osiągniętego wynagrodzenia za niepełny
1997 r. odnieść proporcjonalnie do przepracowanych miesięcy.
Organ rentowy prawidłowo również przyjął wskaźnik 209 miesięcy dalszego
trwania życia na podstawie art. 173 ust. 2 w związku z art. 26 ust. 3, 4 i 5.
Tablice trwania życia są podstawą do przyznania emerytur na podstawie
wniosków zgłoszonych od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego.
Średnie dalszego trwania życia to wielkość statystyczna, wyliczana przez Główny
Urząd Statystyczny i uwzględnia maksymalny czas trwania generacji, liczbę osób
dożywających określonego wieku. Średnia ta jest obliczana dla całej populacji, dla
obu płci (wyrażana w miesiącach), ogłaszana jest przez Prezesa GUS w Dzienniku
Urzędowym RP do 31 marca następnego roku kalendarzowego (art. 26 ust. 5), sta-
nowiąc podstawę przyznawania emerytur na podstawie wniosków składanych od 1
kwietnia do 31 marca następnego roku. W dniu 1 stycznia1999 r. obowiązywał ko-
munikat Prezesa GUS z dnia 25 marca 1999 r. (M.P. Nr 12 poz. 173), przewidujący
średnią dalszego trwania życia wyrażoną w miesiącach dla osób w wieku 62 lat wy-
noszącą 209 miesięcy. Zatem kapitał początkowy wnioskodawcy został obliczony
prawidłowo.
Ogłoszony w Monitorze Polskim z dnia 5 kwietnia 2002 r. komunikat Prezesa
GUS z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia
kobiet i mężczyzn (M.P. Nr 13, poz. 230), znajdował zastosowanie, stosownie do
przytoczonych wyżej zasad postępowania, do wniosków, które wpłynęły od dnia 1
kwietnia 2002 r., stąd też zarzuty kasacji w tej części są oczywiście bezzasadne.
Przedstawiając powyżej zasady ustalania kapitału początkowego (podzielając
w tym zakresie wywody Sądu Apelacyjnego) należy dodać, że w kasacji zarzuty me-
rytoryczne wnioskodawcy co do wysokości ustalonego kapitału, zostały ograniczone
tylko do zakwestionowania przyjętego wskaźnika 209 w miejsce prawidłowego - w
jego ocenie - 216,9. Uwzględnienie tego zarzutu powodowałoby, według obliczenia,
powiększenie kapitału początkowego o kwotę przenoszącą nieznacznie 450 zł. Po-
wyższe jednak, w ocenie Sądu Najwyższego, nie ma znaczenia dla oceny przed-
miotowej dopuszczalności kasacji (art. 3921 §1 k.p.c.). W sprawach bowiem o ustale-
nie kapitału początkowego, jeżeli ich zarzuty dotyczą zasad jego ustalania, kasacja
jest dopuszczalna niezależnie od wartości przedmioty zaskarżenia,.
Nie są też trafne - jako bezprzedmiotowe - zarzuty wnioskodawcy co do błęd-
nego procedowania organu rentowego w stosunku do decyzji z dnia 23 kwietnia
2002 r. Decyzja ta została przez ZUS uchylona i działanie takie było uzasadnione, a
nadto uprawnione. Przepis art. 83 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych stanowi, że jeżeli - w związku z wniesionym przez stronę odwołaniem - organ
rentowy uzna je za słuszne, bądź to zmienia poprzednią decyzję, bądź to uchyla ją w
określonym w ustawie terminie. W ten drugi sposób postąpił organ rentowy, nie do-
chowując, co trafnie zarzucił wnioskodawca 14 dniowego terminu. Niezachowanie
jednak tego terminu, mimo że naganne, nie skutkuje niemożnością weryfikacji decy-
zji, w każdym razie do czasu ewentualnego rozpoznania odwołania wniesionego
przez stronę do sądu.
Trafnie - co prawda - zarzuciła kasacja, iż w sprawie nie zachodziły podstawy
do odrzucenia odwołania od uchylonej przez organ rentowy decyzji, wobec braku
podstaw prawnych (art. 199 k.p.c.) postępowanie sądowe więc wszczęte tym odwo-
łaniem winno zostać umorzone (art. 355 §1 k.p.c.) - tak jak uczynił to Sąd pierwszej
instancji - niemniej jednak Sąd Najwyższy nie uznał za celowe zmiany, w części za-
skarżonego wyroku, oddalając kasację stosownie do art. 39312 k.p.c.
========================================