Wyrok z dnia 4 czerwca 2003 r.
II UK 287/02

Orzeczenie wojskowej komisji lekarskiej wiąże lekarza orzecznika Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych tylko co do ustalenia związku zranień, kontuzji i
innych obrażeń lub chorób ze służbą wojskową (§ 8 pkt 1 lit. a rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania
o niezdolności do pracy do celów rentowych, Dz.U. Nr 99, poz. 612 ze zm.).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Maria Tyszel (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 czerwca 2003 r.
sprawy z wniosku Sławomira B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w Ł. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 czerwca 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, wyrokiem z
dnia 18 czerwca 2002 r. [..] oddalił apelację Sławomira B. od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z 24 września 2001. [...], od-
dalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w
R. z 18 lutego 2000 r., wstrzymującej dalszą wypłatę renty z tytułu częściowej nie-
zdolności do pracy w związku ze służbą wojskową, pobieranej od 1994 r. Sąd ten
uznał za prawidłowe ustalenie faktyczne Sądu pierwszej instancji, że aktualny stan
zdrowia wnioskodawcy, w szczególności następstwa zatrucia gazem, jakiemu uległ
podczas odbywania służby wojskowej, nie ogranicza jego zdolności do wykonywania
pracy w wyuczonym zawodzie informatyka, a wskazaną podstawę prawną rozstrzy-
gnięcia - za trafną.
W kasacji wniesionej na podstawie z art. 3931 pkt 2 k.p.c., pełnomocnik wnio-
skodawcy zaskarżonemu wyrokowi zarzucił mające istotny wpływ na wynik sprawy
naruszenia art. 381 i 382 w związku z art. 290 i 217 § 2 oraz 233 §1 k.p.c. i wniósł o
jego uchylenie oraz o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Według kasacji okolicznością
uzasadniającą jej rozpoznanie ,,jest fakt, że w sprawie występuje istotne zagadnienie
prawne, to jest czy w sytuacji, gdy biegły w swojej opinii zakwestionował orzeczenie
komisji lekarskiej służby zdrowia resortu spraw wewnętrznych o trwałości uszczerbku
na zdrowiu istnieje sprzeczność w zebranym materiale dowodowym uzasadniająca
potrzebę powołania dowodu z opinii innego biegłego, czy też sąd uprawniony jest do
pominięcia orzeczenia komisji lekarskiej właściwej do oceny stopnia i trwałości
uszczerbku na zdrowiu wywołanym wypadkiem pozostającym w związku z pełnie-
niem służby i oddalenia wniosków dowodowych zmierzających do usunięcia tej
sprzeczności."

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Podniesione w kasacji zarzuty są chybione. Naruszenia wszystkich wymienio-
nych przepisów kasacja upatruje w oddaleniu przez Sądy obydwu instancji wniosku
,,o dopuszczenie dowodu z opinii instytutu naukowego na okoliczność stanu zdrowia i
rokowań wnioskodawcy, pominięcie powyżej wskazanego środka dowodowego w
sytuacji, gdy okoliczność stanu zdrowia nie została w sposób dostateczny wyjaśnio-
na, bowiem do takiej oceny uprawniać mogą w przypadku schorzenia wnioskodawcy
jedynie specjalistyczne badania, a opinie wydawane w toku postępowania pierwszo-
instancyjnego wyłącznie przez jednego biegłego pozostawały w niewyjaśnionej do-
statecznie przez niego sprzeczności z dokumentacją lekarską zawartą w aktach
sprawy, a przez to naruszenie granic zasady swobodnej oceny dowodów."

Zaskarżony wyrok nie narusza art. 381 k.p.c. Z przepisu tego wynika bowiem
generalna zasada, że skoncentrowanie materiału procesowego powinno nastąpić w
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Dopuszczając możliwość powołania
w postępowaniu apelacyjnym nowych faktów i środków dowodowych, jakie nie były
uwzględnione w zaskarżonym rozstrzygnięciu, wyraźnie ocenę, czy są to fakty i do-
wody nowe, czy strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji, czy też potrzeba ich powołania wynikła później - a także decyzję o ewentu-
alnej celowości ich uwzględnienia - przepis ten pozostawia sądowi drugiej instancji.
Sąd Apelacyjny nie naruszył też art. 217 § 2 k.p.c., ponieważ przepis ten odnosi się
do postępowania przed sądem pierwszej instancji, a w postępowaniu apelacyjnym
ma tylko odpowiednie zastosowanie. W rozpoznawanej sprawie to nie art. 381 k.p.c.
był postawą odmowy dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego, bowiem wnio-
sek o jego dopuszczenie był zgłoszony już w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyczerpująco wyjaśnił przy-
czyny swej odmowy akceptacji dla prowadzenia dalszych badań lekarskich wniosko-
dawcy. Stanowisko tego Sądu w żaden sposób nie narusza art. 290 k.p.c., nie jest
też sprzeczne z powołanymi w uzasadnieniu kasacji orzeczeniami Sądu Najwyższe-
go w tym przedmiocie. We wszystkich tych orzeczeniach Sąd Najwyższy podkreślał,
że powoływanie dowodu z opinii instytutu naukowego lub naukowo-badawczego ma
charakter wyjątkowy. Żadne z tych orzeczeń nie zostało wydane w uwzględnieniu
okoliczności faktycznych zbliżonych do rozpoznawanej sprawy. I tak, w wyroku z
dnia 12 maja 1999 r., II UKN 629/98 (Prawo pracy i prawo socjalne, 2000 nr 5-6, s.
105), Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że zaskarżone orzeczenie zostało wydane
bez wyjaśnienia różnic między odmiennymi opiniami. Również w sprawie II UKN
485/97 Sąd Najwyższy uznał celowość przeprowadzenia dalszych badań specjali-
stycznych wobec wyraźnej sprzeczności między orzeczeniami lekarskimi: decyzją
Państwowego Inspektora Sanitarnego o stwierdzeniu choroby zawodowej, ustale-
niem 40% trwałego uszczerbku na zdrowiu i wypłaceniem z tego tytułu jednorazowe-
go odszkodowania (2 czerwca 1993 r.) i okresowego zaliczenia wnioskodawcy z tej
przyczyny do trzeciej grupy inwalidów, a opinią biegłych z 1996 r., wydaną w sprawie
cywilnej o odszkodowanie, stwierdzającą brak podstaw do rozpoznania tej choroby.
Rozbieżność ta musiała wzbudzić wątpliwości Sądu bowiem pylica płuc jest chorobą
nieuleczalną. W rozpoznawanej sprawie, między orzeczeniami lekarskimi nie było
sprzeczności, nie kwestionowano w nich także faktu, że wnioskodawca w okresie
odbywania służby wojskowej uległ zatruciu gazem. Orzeczenia te zgodnie wskazują
też poprawę w stanie jego zdrowia, w porównaniu z badaniami z 1997 r. i z lipca
1999 r., a uwzględnione przez biegłego sądowego wyniki specjalistycznych badań
dodatkowych nie wykazują aktualnie odchyleń od stanu prawidłowego. Te wyniki
stanowiły postawę konkluzji, że urodzony w 1972 r. wnioskodawca jest zdolny do
wykonywania pracy w wyuczonym zawodzie informatyka. Powołanie się w kasacji na
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1980 r., II URN 101/80, jest nieporozu-
mieniem. Orzeczenie to, w którym Sąd ten uznał za celowe zasięgnięcie opinii wy-
specjalizowanego zakładu leczniczego lub instytutu naukowego zostało wydane w
sytuacji, gdy w zakresie oceny związku pomiędzy schorzeniami ubezpieczonego a
jego udziałem w działaniach wojennych doszło do rozbieżności pomiędzy orzecze-
niami wojskowej komisji lekarskiej i ,,komisji lekarskiej ZUS i biegłych w postępowaniu
sądowym". Skład orzekający zwraca uwagę, że orzeczenie to zostało wydane na
podstawie wówczas obowiązującej ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwali-
dów wojennych i wojskowych (Dz.U. Nr 21, poz. 117 ze zm.). Według art. 57 tej
ustawy, wojskowe komisje lekarskie ustalały związek ,,zranień, kontuzji i innych ob-
rażeń lub chorób z działaniami wojennymi", a także ze służbą wojskową, natomiast
grupę inwalidztwa i jego związek ze służbą wojskową (działaniami wojennymi) usta-
lały komisje do spraw inwalidztwa i zatrudnienia usytuowane w organach rentowych.
Analogiczne uregulowanie przewiduje obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności
do pracy do celów rentowych (Dz.U. Nr 99, poz.612), który ma w sprawie
zastosowanie. Zgodnie z jego § 8 pkt 1 lit. a lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych przy orzekaniu jest związany orzeczeniem wojskowej komisji lekarskiej
tylko w zakresie ustalania związku ,,zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób ze
służbą wojskową." Ocena, czy schorzenia powstałe w związku ze służbą wojskową
powodują niezdolność do pracy w rozumieniu art. 12 i nast. ustawy z 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr
162, poz.1118 ze zm.), zwanej ustawą o FUS, mającymi zastosowanie także przy
ustalaniu prawa do renty w związku ze służbą wojskową, należy do lekarza orzeczni-
ka Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a jego orzeczenie podlega kontroli sądowej w
ramach postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wszczętego
wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego. Wbrew wywodom kasacji, w
rozpoznawanej sprawie nie było sprzeczności pomiędzy orzeczeniem wojskowej ko-
misji z 1997 r. a orzeczeniem lekarza orzecznika z 2000 r. i opinią biegłych, bowiem
ani lekarz orzecznik ani biegły sądowy nie kwestionowali stwierdzonego przez woj-
skową komisję faktu zatrucia wnioskodawcy gazem w 1994 r., jak też związku tego
zatrucia z jego służbą wojskową.
Kolejny zarzut kasacji naruszenia zaskarżonym wyrokiem ,,art. 233 w związku
z art. 382 k.p.c." nie został właściwie uzasadniony. Odnoszący się do niego wywód
został oparty na błędnym przypisaniu orzeczeniu wojskowej komisji lekarskiej decy-
dującego znaczenia, bez wykazania istotności wpływu pominięcia treści tego orze-
czenia w opinii biegłej. Z wywodu tego zdaje się wynikać przekonanie skarżącego, że
sam fakt ustalenia trwałego uszczerbku na zdrowiu powinien stanowić wystarczającą
przesłankę stwierdzenia niezdolności do pracy. Pogląd ten jest błędny. Pojęcia: ,,nie-
zdolność do pracy" i ,,uszczerbek na zdrowiu" nie są synonimami, różnią się nie tylko
formą lecz przede wszystkim treścią. Fakt, że u wnioskodawcy orzeczeniem wojsko-
wej komisji lekarskiej z 7 maja 1997 r. stwierdzono 20% trwały uszczerbek na zdro-
wiu nie podważa prawidłowości oceny, że w 2000 r. stał się on zdolnym do pracy
informatyka. Dlatego też, nawet gdyby zgodzić się z poglądem kasacji, że brak usto-
sunkowania się biegłej do orzeczenia komisji wojskowej z 1997 r. ,,nie czyni zadość
wymogom dodatkowej opinii, stawianym przez art. 286 k.p.c.", to i tak naruszenie
takie nie mogłoby mieć istotnego wpływu na wynik sprawy. Kryteria określania nie-
zdolności do pracy z art. 12 i nast. ustawy o FUS nie dotyczą procentowego określa-
nia uszczerbku na zdrowiu. Powtórzyć więc trzeba, że określenie uszczerbku na
zdrowiu w procentach stanowi podstawę ustalania wysokości świadczeń o charakte-
rze odszkodowawczym, natomiast w zakresie świadczeń rentowych (od 1 września
1997 r.) decydujące znaczenia ma stopień niezdolności do pracy. W stanie prawnym
przed tą datą w pojęciu inwalidztwa mieściły się niezdolność do wykonywania za-
trudnienia (dotychczasowego - dla trzeciej grupy inwalidów, jakiegokolwiek - dla dru-
giej grupy inwalidów). Zaliczanie osób, o różnym stopniu niezdolnych do zarobko-
wania, do poszczególnych grup inwalidów zostało wprowadzone do systemu świad-
czeń ubezpieczeniowych dekretem z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zao-
patrzeniu pracowników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97 ze
zm.). Stosownie do art. 88 ust. 2 tego dekretu, do drugiej grupy inwalidów zaliczani
byli renciści, niezdolni do zarobkowania (a nie niezdolni do wykonywania zatrudnie-
nia) w granicach od 80% do 100%, a do trzeciej grupy - renciści, których niezdolność
do zarobkowania wynosiła od 45% do 79%.
W tym stanie rzeczy, przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie
prawne jest bezprzedmiotowe, bowiem zostało sformułowane wadliwie, w sposób
całkowicie nieadekwatny do okoliczności sprawy, a zakres ,,mocy wiążącej orzecze-
nia wojskowej komisji lekarskiej" został wyjaśniony wyżej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy nie znajdując usprawiedliwienia
wskazanych podstaw kasacyjnych, z mocy art. 39312 k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.
========================================