Wyrok z dnia 19 marca 2003 r.
II UK 267/02

Palenie tytoniu, które nie jest wyłączną przyczyną zachorowania na raka
płuc, nie wyklucza stwierdzenia choroby zawodowej pracownika, jeżeli w jego
środowisku pracy występowały czynniki rakotwórcze.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 marca 2003 r. sprawy
z powództwa Mariana T. przeciwko T. Przędzalni Czesankowej ,,M." Spółce Akcyjnej
w T. o ustalenie i odszkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Gdańsku z dnia 15 lutego 2002 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Pozwem z dnia 10 czerwca 1996 r. Marian T. domagał się od T. Przędzalni
Czesankowej ,,M." S.A. w T. zasądzenia odszkodowania w kwocie 18.371,50 zł,
twierdząc, że rozsiany nowotwór, który spowodował zgon jego żony Bogusławy sta-
nowił następstwo jej zawodowego narażenia na czynniki rakotwórcze. Podstawą
prawną roszczenia uczynił alternatywnie art. 12 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodo-
wej (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) i art. 435 k.c. w związku z
art. 300 k.p.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Toruniu powództwo oddalił. Ustalił, że Bogusława
T. rozpoczęła pracę u strony pozwanej w dniu 6 lipca 1970 r. na stanowisku przędza-
rza, a następnie, od dnia 1 października 1970 r. nieprzerwanie pracowała w Oddziale
Iglarni, z tym że do dnia 11 października 1971 r. na stanowisku iglarza, a następnie -
dlatego, że praca ta wywoływała u niej uczulenie skóry dłoni - została przeniesiona
do pracy przy wytopie grzebieni, na stanowisko nazywane ,,przeiglaniem", które zaj-
mowała do kwietnia 1973 r. Ze względu na nasilającą się alergię przeniesiono ją do
pracy przy natykaniu igieł, którą wykonywała do roku 1986. Przez ostatnie sześć lat
pracowała przy naprawie oczyszczaczy przędzy. Wszystkie te prace wykonywane
były w jednym pomieszczeniu, w którym podczas spalania masy klejowej, epidianu 5
z utwardzaczem Z-1, przy złej wentylacji, miała kontakt z dwutlenkiem węgla, tlen-
kiem węgla, tlenkami azotu i śladowymi ilościami chlorowodoru. Praca była wykony-
wana w temperaturze podwyższonej, latem wynoszącej 27o C, a zimą 20-22o C, po-
wodowanej sąsiedztwem pralni wełny i lutowni, z której przez otwarte drzwi przedo-
stawały się dodatkowo opary lutu cynowo-ołowiowego.

Decyzją Inspektora Sanitarnego z dnia 7 sierpnia 1992 r. stwierdzono u żony
powoda kontaktowy alergiczny wyprysk skóry rąk, spowodowany zawodowym kon-
taktem z alergenami. Od dnia 2 marca 1993 r., w związku z uczuleniem na Epidian 5,
Bogusława T. przeszła na rentę inwalidzką według III grupy inwalidztwa, spowodo-
wanego chorobą zawodową. Po przejściu na rentę i odsunięciu od pracy stan zdro-
wia Bogusławy T. pogarszał się, a uczulenie nie ustępowało. Po dwu latach stwier-
dzono u niej raka płuca lewego z powodu dwu guzów, które zaczęto leczyć w Porad-
ni Przeciwgruźliczej Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w T. W czasie pneumo-
nektomii lewostronnej rozpoznano raka płaskonabłonkowego, a następnie raka kości.
Zgon Bogusławy T. nastąpił w dniu 12 marca 1996 r. Na podstawie orzeczenia lekar-
skiego z dnia 18 marca 1996 r., wywiadu środowiskowego, informacji kierownika
Działu BHP w TPCZ ,,M." w T., oraz charakterystyki zatrudnienia, Państwowy Tere-
nowy Inspektor Sanitarny w T. stwierdził, że zgon ten nie był skutkiem choroby za-
wodowej, lecz został spowodowany rakiem typowym dla palaczy tytoniu, na którego
rozwój nie miały wpływu warunki pracy. Stwierdzona choroba zawodowa - alergiczne
zapalenie skóry rąk - nie miała związku ze zgonem.

Sąd pierwszej instancji, rozpatrując prawo powoda do świadczeń z ustawy
wypadkowej, dążył do ustalenia, czy zgon Bogusławy T. był następstwem rozwoju
choroby zawodowej - wymienionej w wykazie chorób zawodowych (pkt 9 załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób za-
wodowych - Dz.U. Nr 65, poz. 294 ze zm.) - jako nowotwór złośliwy, powstały w na-
stępstwie działania czynników rakotwórczych występujących w środowisku pracy,
wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo-
łecznej z dnia 11 września 1996 r. w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku
pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te
czynniki (Dz.U. Nr 121, poz. 571). W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji,
na podstawie informacji producenta żywicy Epidian 5 i utrwalacza Z-1, biegły R. S.,
zastępca Dyrektora Instytutu Technologii Organicznej i Tworzyw Sztucznych Poli-
techniki W., nie wykluczył możliwości ujawniania się w procesie utwardzania i wytopu
kleju epoksydowego nieokreślonych bliżej związków chemicznych, a w procesie
utwardzania obecności styrenu, epichlorohydryny i aldehydów, jako zanieczyszczeń
masy klejowej, jednakże Sąd pierwszej instancji, wobec wykluczenia istnienia tych
substancji w środowisku pracy w Iglarni przez biegłych K.L. i J.O., przyjął niewystę-
powanie w nim epichlorohydryny, aldehydów i styrenu.
Ostatecznie, uwzględniwszy charakterystykę zatrudnienia Bugumiły T., spo-
rządzoną przez Państwową Inspekcję Sanitarną i R.M. - kierownika działu BHP
strony pozwanej, Sąd stwierdził brak możliwości zbadania rzeczywistego składu su-
rowców używanych w czasie zatrudnienia Bogusławy T., w tym także ustalenia, jakie
inne jeszcze związki chemiczne ulatniały się przypuszczalnie w procesie chemicz-
nym, przy którym pracowała. Przyjmując więc, że nie była w pracy narażona na
czynniki kancerogenne, a przede wszystkim na rakotwórczą epichlorohydrynę i alde-
hydy, oraz że wykluczone było występowanie w tym środowisku pracy styrenu, a
także niestwierdzenie przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężenia ołowiu, Sąd
Okręgowy ustalił kontakt zawodowy żony powoda z dwutlenkiem węgla, tlenkiem
azotu i śladowymi ilościami chlorowodoru. Badając wpływ tych substancji na orga-
nizm, w szczególności ich działanie kancerogenne, uzyskał opinie lekarskie biegłych
M.D., P.W., Instytutu Medycyny Pracy w Ł. oraz Zakładu Medycyny Sądowej w P.
Opinie Instytutów takie działanie związków wskazanych przez Sąd wykluczyły, nato-
miast odmienny pogląd zaprezentował stanowczo pulmonolog P.W. - początkowo -
onkolog M.D. Sąd drugiej instancji nie zaakceptował jednak ich stanowiska jako od-
osobnionego, założywszy, że rakotwórcze działanie mogła mieć tylko pepichlorohy-
dyrna, a ta w środowisku pracy nie występowała.

Po ustaleniu, że w czasie pracy żona powoda paliła do 20 papierosów dzien-
nie, Sąd przyjął - za opiniami Instytutów - że wyłączną przyczyną choroby Bogusławy
T. był nikotynizm. Odrzucił pogląd pulmonologa co do pozanikotynowego pochodze-
nia nowotworu, na który zmarła.

W apelacji powód podnosił oczywistość tego, że epichlorohydryna jest pod-
stawowym składnikiem żywicy o nazwie Epidian, oraz że składnik ten jest toksyczny.
Działa drażniąco zarówno na skórę, jak i na układ oddechowy. Jeżeli więc powodo-
wane nim zmiany na skórze uznane zostały za chorobę zawodową, to takie samo
pochodzenie miały zmiany w płucach. Podnosił również zaniedbania pracodawcy w
zakresie przeprowadzania badań układu oddechowego jego żony, niekontrolowanie
obecności epichlorohydryny oraz innych związków toksycznych zawartych w dymie i
oparach podczas spalania żywicy epoksydowej w warunkach do tego nieprzystoso-
wanych. W konsekwencji wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie po-
wództwa.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku uznał apelację za pozbawioną podstaw ,,prawnych
i faktycznych". Postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd pierwszej in-
stancji ocenił jako skrupulatne i wszechstronne, którego wynikiem było ustalenie
wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia. Ustalenia te przyjął za własne i
wywiódł, że dla przyznania odszkodowania na podstawie art. 12 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodo-
wej nie jest wystarczające stwierdzenie zgonu z powodu choroby wymienionej w wy-
kazie chorób zawodowych, lecz konieczne jest jeszcze stwierdzenie, że w środowi-
sku pracy istniały zagrożenia stanowiące przyczynę tej choroby. Wprawdzie Sąd miał
na względzie domniemanie związku przyczynowego pomiędzy chorobą zawodową a
warunkami narażającymi na jej powstanie, to jednak uznał - powołując się na wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 1984 r., III PRN 9/84 (OSNCP 1985 nr 4, poz. 53)
- że domniemanie to może być obalone przez pracodawcę, jeżeli wykaże on, że
mimo wykonywania pracy w warunkach narażających na powstanie choroby zawo-
dowej, jej przyczyny nie były związane z tą pracą. Stwierdził ponadto, że epichloro-
hydryna została wymieniona w części II załącznika do rozporządzenia Ministra Zdro-
wia i Opieki Społecznej z dnia 11 września 1996 r. w sprawie czynników rakotwór-
czych w środowisku pracy, wśród substancji chemicznych ,,prawodopodobnie rako-
twórczych", lecz nie była czynnikiem powodującym chorobę żony powoda. Przywią-
zując jednak zasadniczą wagę do nikotynopochodnej odmiany raka płuc rozpozna-
nego u żony powoda, wykluczył jego związek z warunkami pracy i wyrokiem z dnia
15 lutego 2002 r. apelację powoda oddalił.

W kasacji, opartej na podstawie naruszenia art. 12 ustawy z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej oraz
przepisów postępowania (art. 233 § 1 i art. 241 k.p.c.), powód przedstawił istotne
zagadnienie związane z przerzuceniem na poszkodowanego ciężaru udowodnienia
przyczyny powstania choroby zawodowej przy oczywistym prawdopodobieństwie
występowania w środowisku pracy czynników szkodliwych. Wywodził, że Sąd drugiej
instancji, przyjmując, iż powód nie udowodnił, że praca jego żony wykonywana była
w warunkach narażających na zachorowanie na chorobę zawodową, uchylił się od
konieczności ponowienia bądź uzupełnienia postępowania dowodowego w tym kie-
runku. Podnosił także, że stwierdzenie nowotworu zwykłe występującego u palaczy
nie może przesądzać o wykluczeniu jego zawodowej przyczyny, zwłaszcza w sytua-
cji, gdy nie zgromadzono dowodów wykluczających związek między szkodliwymi
warunkami pracy a chorobą.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


System ubezpieczenia społecznego od wypadków i chorób zawodowych
opiera się na zasadzie pełnego ryzyka pracodawcy w odniesieniu do chorób po-
wstających jako skutek kumulowania się niekorzystnego wpływu środowiska pracy
na organizm ludzki. O tym, jakie schorzenia wywołane pracą w warunkach zagraża-
jących zdrowiu pracowników uznaje się za choroby zawodowe, decyduje ustawo-
dawca, który - uwzględniając stan wiedzy lekarskiej - pozwala na pewne lub z prze-
ważającym prawdopodobieństwem uznanie wykonywania określonej pracy jako
przyczyny stwierdzonej choroby. Według znajdującego zastosowanie w sprawie art.
7 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, za uprawniające do przewidzianych w tej ustawie świadczeń
uważa się choroby ujęte w wykazie, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 2 k.p. (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1976 r., III PR 177/76, SP 1977 z. 3, s.
33 i z dnia 11 lutego 1998 r., II UKN 516/97, OSNAPiUS 1999 nr 3, poz. 103). Wy-
kaz, stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 listopada
1983 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. Nr 65, poz. 294 ze zm.) wymienia jako
choroby zawodowe schorzenia, które - według wiedzy medycznej - nabywane są w
środowisku pracy, z tym zastrzeżeniem, że przy stwierdzaniu chorób zawodowych
uwzględnia się choroby ujęte w wykazie tylko wówczas, gdy w wyniku oceny warun-
ków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, iż
choroba ta została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia,
występujących w danym środowisku pracy, albo w związku ze sposobem wykonywa-
nia pracy. Przy stwierdzeniu choroby zawodowej liczą się warunki, w jakich pracow-
nik świadczył pracę.
Ustalenie listy chorób zawodowych ma doniosłe prawnie skutki, polegające na
domniemaniu zawodowego pochodzenia choroby wymienionej w wykazie oraz na
wykluczeniu możliwości uznania za chorobę zawodową schorzenia nie wymienione-
go w wykazie, bez względu na możliwy związek z wykonywaną pracą. Ostatecznie
więc, jeżeli u pracownika stwierdzona została wymieniona w wykazie choroba i wy-
konywał on pracę w warunkach narażających na jej powstanie, zbędny jest dowód na
istnienie wpływu warunków pracy na zachorowanie (por. wyroki Trybunału Ubezpie-
czeń Społecznych z dnia 1 czerwca 1974 r., III TR 496/74, PiZS 1975 nr 5, s. 56 i z
dnia 4 listopada 1970 r., II TO 1316/70, PiZS 1971 nr 8-9, s. 114, wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 7 stycznia 1966 r., I PR 456/65, NP 1967 nr 1, s. 147 z glosą A.
Remblińskiego, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1988 r., III PZP 3/88,
OSNCP 1989 nr 11, poz. 173 i wyroki z dnia 19 lipca 1984 r., II PRN 9/84, OSNCP
1985 nr 4, poz. 53, z dnia 19 lipca 1984 r., II PRN 9/84, OSNCP 1985 nr 4, poz. 53, z
dnia 11 lutego 1998 r., II UKN 516/97, OSNAPiUS 1998 nr 3, poz. 103, a także wyro-
ki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 kwietnia 1984 r., II SA 371/82,
ONSA 1982 nr 1, poz. 33, z dnia 24 września 1981 r., II SA 221/81, ONSA 1981 nr 2,
poz. 84, z dnia 7 stycznia 1994 r., II SA 1640/93, ONSA 1995 nr 1, poz. 28, z dnia 7
kwietnia 1982 r., II SA 372/82, ONSA 1982 nr 1, poz. 33 oraz z dnia 21 stycznia 1982
r., II SA 888/81, OSPiKA 1984 nr 4, poz. 75 z glosą J. Szreniawskiego i S. Strachow-
skiego).
Zasadniczo, rozpoznanie jednej z chorób wymienionych w załączniku, a więc
wystąpienie takich objawów charakterystycznych dla danej jednostki chorobowej, że
ze względu na jej symptomy, zmiany w organizmie i ich skutki, możliwa jest medycz-
na identyfikacja i nazwanie choroby, jest wystarczające do stwierdzenia zachorowa-
nia na chorobę zawodową, gdy ponadto stwierdzi się narażenie zawodowe, czyli ist-
nienie w środowisku pracy czynników wywołujących taką chorobę (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 maja 1998 r., I PKN 72/98, OSNAPiUS 1999 nr 9, poz. 303).
Nie ma wówczas konieczności przeprowadzenia dowodu, że schorzenie pracownika
wynika z wykonywanego przez niego zatrudnienia oraz że nie zachodzi potrzeba
udowodnienia źródła zachorowania, a zwłaszcza brak podstaw do obarczania chore-
go pracownika obowiązkiem wskazania takiego źródła (por. wyrok Sądu Najwyższe-
go z dnia 18 października 1995, II ARN 41/95, OSNAPiUS 1996 nr 8, poz. 10 oraz
wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 lutego 1998 r., I SA 1520/97,
ONSA 1998 nr 4, poz. 150 z dnia 9 lipca 1998 r., II SA 634/98, PP 1998 nr 12, s. 38 i
z dnia 4 września 1981 r., II SA 221/81, ONSA 1981 nr 2, oz. 84).
Ustawodawca - w takim wypadku - nie wymaga wykazania przez pracownika
rzeczywistego wpływu warunków pracy na jego stan zdrowia. Samo zatrudnienie w
warunkach narażających na zachorowanie przesądza istnienie takiego związku,
choćby choroba mogła mieć także źródło niezwiązane z zatrudnieniem. Sposób zde-
finiowania choroby zawodowej, swego rodzaju wnioskowanie ze skutku na przy-
czynę, prowadzi do domniemania, że stwierdzenie choroby objętej wykazem ozna-
cza powstanie jej w związku z zatrudnieniem. Przesłanką tego domniemania jest za-
trudnienie przy pracy, której wykonywanie naraża na taką chorobę. Ten domniemany
związek przyczynowo-skutkowy może być obalony tylko przez wykazanie, że cho-
roba, objęta listą chorób zawodowych, wywołana została czynnikami pozazawodo-
wymi lub wynika z naturalnego rozwoju stanu chorobowego (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 14 października 1988 r., III PRN 6/88, niepublikowany, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r. II UKN 395/99 OSNAPiUS 2001 nr 15, poz.
496, oraz wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 kwietnia 1982 r., II SA
372/82, ONSA 1982 nr 1, poz. 33 i z dnia 15 lipca 1982 r., II SA 918/82, ONSA 1982
nr 2, poz. 71).
W tym stanie rzeczy trafnie skarżący stwierdził, że nie ciąży na nim obowiązek
udowodnienia istnienia związku przyczynowego między zachorowaniem jego żony
na raka a warunkami jej pracy. Za istnieniem takiego związku stało domniemanie
prawne, które jest domniemaniem zwykłym, wzruszalnym, więc ciężar jego obalenia
spoczywał na pozwanym. Pozwany podjął taką próbę, toteż rzeczą sądów meriti była
ocena, czy uczynił to z powodzeniem. Tymczasem postępowanie dowodowe, które
Sąd Apelacyjny uznał za przeprowadzone skrupulatnie, nie było jednak w tym zakre-
sie wystarczająco wnikliwe. Pozwany od początku procesu podnosił, że w stworzo-
nym przez niego środowisku pracy nie występowały czynniki rakotwórcze i tezę tę
potwierdził Wojewódzki Inspektor Sanitarny w decyzji z dnia 27 marca 1996 r., tym-
czasem Bogusława T. od dnia 1 października 1970 r. pracowała w kontakcie klejem
Epidian i jego utwardzaczem, zarówno podczas natykania igieł do grzebieni i ich kle-
jenia (przeiglania), jak i wówczas, gdy pracowała przy ich wytopie, z tym że stykała
się wtedy również z lutem cynowym. Miała styczność z tymi czynnikami bezpośred-
nio, jak też z parami kleju ulatniającymi się podczas polimeryzacji w piecu. Otrzymała
świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach obejmujące cały okres
zatrudnienia u pozwanego - w Iglarni (od dnia 6 lipca 1970 r. do dnia 3 stycznia 1993
r.). Bezspornie była narażona na kontakt z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, które
w każdym razie wywołały u niej alergię (decyzja Wojewódzkiego Inspektora Sanitar-
nego z dnia 7 sierpnia 1992 r.). Nie zostało wyjaśnione, który czynnik środowiska
pracy powodował uczulenie. Pozwany kontrolował zawartość ołowiu i chlorowodoru
oraz mikroklimatu w środowisku pracy, badając także wydolność ciągów wentylacyj-
nych. Nie badał występowania innych czynników chemicznych.
Podczas pracy w Iglarni Bogusława T. kontaktowała się z ołowiem zawartym
w cynie, kurzem przędzalniczym nagromadzonym w szczotkach, oparami kwasu sol-
nego, żywicą epoksydową i jej utwardzaczem, klejem bezkwasowym, fosforanem
trójsodowym, sodą bezwonną, kredą, parafiną, i doraźnie, spalinami propanu-butanu.
Domniemanie wpływu tych czynników na jej stan zdrowia zwalniało powoda od
wykazania, które z nich stały się przyczyną zachorowania jego żony, lecz wymagało
niebudzącego wątpliwości wykazania przez pozwanego, że w stworzonym przez
niego miejscu pracy, nie występowały czynniki rakotwórcze. Dowody przedstawione
przez pozwanego nie były w tym zakresie wystarczające, a opinie, na które powołał
się Sąd drugiej instancji, budzą istotne wątpliwości, w szczególności opinia J.O., w
której biegły przyznał, że nie prowadził badań składników rzeczywiście występują-
cych w środowisku pracy żony powoda. Sąd drugiej instancji nie przeciwstawił moc-
nych dowodów jednoznacznej opinii lekarskiej biegłego pulmonologa i biegłego on-
kologa, wykluczającej podłoże nikotynowe choroby. Nie dysponował badaniem Sa-
nepidu, wykluczającym czynniki rakotwórcze w środowisku pracy, lecz oparł się na
budzących istotne wątpliwości opinii Zakładu Medycyny Sądowej w G. i Instytutu
Medycyny Pracy w Ł., zakładających brak kancerogenów w środowisku pracy Bogu-
sławy T.
W związku z wnioskiem o stwierdzenie choroby zawodowej poradnia chorób
zawodowych zwróciła się do pozwanego o udzielenie informacji o substancjach che-
micznych stosowanych lub powstających podczas wytapiania igieł pod digestorium,
twierdząc, że Wojewódzki Inspektor Sanitarny nie ma informacji w tym zakresie, a
charakterystyka zatrudnienia została sporządzona dopiero na żądanie powoda w
lutym 1996 r. Producent kleju Epidian - Zakłady Chemii Organicznej ,,S." w N.S. -
wskazały na możliwość powstawania przy niezupełnym spalaniu kleju większych ilo-
ści tlenku węgla, dwutlenku węgla, tlenków azotu oraz śladowych ilości chlorowodo-
ru. W opinii Instytutu Medycyny Pracy w Ł. liczba tych czynników została ograniczo-
na do chlorowodoru, epichlorohydryny i aldehydów (zależnie od temperatury i wen-
tylacji). Możliwość wydzielania się epichlorohydryny w procesie syntezy i utrwadzania
dianowych żywic epoksydowych stanowi również opracowanie Instytutu Chemii Prze-
mysłowej w W., będące elementem opinii Instytutu Technologii Organicznej i Two-
rzyw Sztucznych Politechniki W. z dnia 29 stycznia 1998 r. Stwierdza ono, że epi-
chlorohydryna jest czynnikiem, który nawet przy niewielkim stężeniu silnie działa na
nerki i płuca, powoduje podrażnienia skóry. Według nowych badań, może także
zwiększać skłonność do chorób nowotworowych dróg oddechowych. Opracowanie to
wskazuje na konieczność całkowitego zabezpieczenia pracowników przed bezpo-
średnim działaniem epichlorohydryny zarówno na skórę, jak i wdychaniem jej par. W
związku z żądaniem pozwu wyjaśnienia wymagało zatem, czy kontakt z tymi czynni-
kami mógł wywołać chorobę, na którą zmarła Bugusława T.
Sąd drugiej instancji ostatecznie wykluczył pochodzenie zawodowe choroby
powodującej zgon Bogusławy T. dlatego, że uznał brak związku tej choroby z ekspo-
zycją na chemikalia, ,,ponieważ Epidian nie zawiera związków kancerogennych dla
raka płaskonabłonkowego". Tej tezy, bazującej na opinii Instytutu Medycyny Pracy w
Ł., jednak przekonująco nie uzasadnił, gdy zważy się, że zgodnie z tą opinią rak pła-
skonabłonkowy jest skutkiem nikotynizmu jedynie w 80 %. Nie bez znaczenia jest
również to, że początkowo rozpoznano u Bogusławy T. inny nowotwór i nie dowie-
dziono błędu tej diagnozy.
W konkluzji należy stwierdzić, że nie zostało wykluczone, iż palenie papiero-
sów nie było wyłączną przyczyną zachorowania Bogusławy T. na raka płuc, a w kon-
sekwencji nie została ustalona przesłanka wyłączająca stwierdzenie u niej zgonu
spowodowanego chorobą zawodową, przy uwzględnieniu, że przyczynienie się tylko
palenia papierosów do powstania szkody, nie będące wyłączną przyczyną zachoro-
wania, nie ma znaczenia dla rozpoznania choroby zawodowej.
Mając te wszystkie okoliczności na względzie, Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji (art. 39313 k.p.c.).
========================================