Wyrok z dnia 5 maja 2005 r.
II UK 247/04

Żołnierz zawodowy pozostający w zawodowej służbie wojskowej przed
dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), w okresie od dnia 1 stycz-
nia 1999 r. do dnia 29 grudnia 1999 r., nie podlegał obowiązkowym ubezpiecze-
niom emerytalnemu i rentowemu z żadnego tytułu ubezpieczenia społecznego
unormowanego tą ustawą.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 maja 2005 r. sprawy z
wniosku Sławomira G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
K. o objęcie ubezpieczeniem społecznym, na skutek kasacji organu rentowego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 czerwca 2004 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację,
2. oddalił wniosek ubezpieczonego o zasądzenie na jego rzecz od organu
ubezpieczeń społecznych kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasa-
cyjnym.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 23 czerwca 2004 r. zmienił zaskarżony przez ubezpieczonego Sławomira G.
wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z
dnia 28 lutego 2003 r., w ten sposób, że ustalił, iż Sławomir G. nie podlegał ubezpie-
czeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od 1
stycznia 1999 r. do 29 grudnia 1999 r. i zasądził na jego rzecz od pozwanego organu
ubezpieczeń społecznych kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apela-
cyjnego. W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony jest żołnierzem zawodowym po-
wołanym do służby wojskowej przed dniem 1 stycznia 1999 r. Od dnia 1 maja 1997 r.
ubezpieczony prowadził także działalność gospodarczą. Z tego tytułu Zakład Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddział w K. decyzją z dnia 5 listopada 2002 r. stwierdził obo-
wiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu i obowiązek opłacenia składki na to
ubezpieczenie za okres od 1 stycznia 1999 r. do 29 grudnia 1999 r. W odwołaniu
ubezpieczony utrzymywał, że zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm., powo-
ływana dalej jako ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych lub ustawa systemo-
wa), żołnierze zawodowi spełniający jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo
ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z innych tytułów są obejmowani tylko
obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułu stosunku służby, a jedynie na
swój wniosek mogą być objęci dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnymi i rento-
wymi z innych tytułów.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie
ubezpieczonego i zasądził od niego na rzecz organu ubezpieczeń społecznych
kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, uznając, że ubezpie-
czony, jako żołnierz zawodowy objęty odrębnymi przepisami w zakresie zaopatrzenia
emerytalnego, prowadzący działalność gospodarczą był wyłączony z ubezpieczenia
społecznego (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin, jednolity tekst:
Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.), ale tylko do dnia 31 grudnia 1998 r. Z dniem
1 stycznia 1999 r. nastąpiła zmiana stanu prawnego w związku z wejściem w życie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12
ust. 1 tej ustawy, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypad-
kowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są
osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Tym obowiązkowym ubezpiecze-
niom, poza ubezpieczeniem wypadkowym, podlegają również żołnierze zawodowi,
którzy nie pozostawali w służbie w dniu wejścia w życie ustawy (art. 6 ust. 1 pkt 13 i
ust. 3). Zdaniem Sądu Okręgowego, oznaczało to, że ustawa systemowa objęła
obowiązkiem ubezpieczenia społecznego żołnierzy zawodowych, którzy nawiązali
stosunek służby po dniu 1 stycznia 1999 r., natomiast nie objęła takim obowiązkiem
żołnierzy, którzy pozostawali, tak jak ubezpieczony, w stosunku służby przed dniem
wejścia w życie ustawy systemowej. Zasadnicze znaczenie dla osądzenia odwołania
ubezpieczonego miało to, że przepisy ustawy systemowej w dniu jej wejścia w życie
nie zawierały analogicznego przepisu, jak unormowanie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 18 grudnia 1976 r., który stanowił o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu
z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej przez żołnierzy zawodowych, którzy
podjęli służbę przed dniem 1 stycznia 1999 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy
systemowej. Przepisem takim nie był art. 9 ust. 1 tej ustawy, bowiem jak wynika z
odwołania do jej art. 6 ust. 1 pkt 13 - dotyczył on żołnierzy zawodowych, którzy obo-
wiązkowo podlegają z tytułu pełnionej służby ubezpieczeniom emerytalnemu i rento-
wemu na podstawie przepisów tej ustawy, a tym byli objęci żołnierze zawodowi, któ-
rzy nawiązywali stosunki służbowe po dniu wejścia w życie ustawy systemowej. Do
takiej kategorii osób nie zaliczał się ubezpieczony, który posiadał inny tytuł rodzący
obowiązek ubezpieczenia, gdyż był osobą prowadzącą działalność gospodarczą, a
zatem od dnia 1 stycznia 1999 r. podlegał obowiązkowo z mocy prawa (art. 6 ust. 1
pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy systemowej) ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu
i wypadkowemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Taki stan rzeczy
utrzymywał się do dnia 29 grudnia 1999 r., ponieważ 30 grudnia 1999 r. weszła w
życie ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy z dnia 23 października 1999
r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 110, poz. 1256), zgodnie z którą
osoby pozostające w stosunku służby, które podjęły służbę przed dniem 1 stycznia
1999 r., spełniające jednocześnie warunki do podlegania ubezpieczeniom emerytal-
nemu i rentowemu z tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10, obejmo-
wane są tymi ubezpieczeniami dobrowolnie na swój wniosek. Taki stan prawny po-
zwalał ubezpieczonemu na wybór tytułu ubezpieczenia dopiero od dnia 30 grudnia
1999 r., natomiast w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 29 grudnia 1999 r.
istniał ustawowy obowiązek ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzonej prze-
zeń działalności gospodarczej. Skoro tego obowiązku ubezpieczony nie dopełnił, to
organ ubezpieczeń społecznych na mocy art. 38 ust. 1 ustawy systemowej był
uprawniony do wydania decyzji ustalającej obowiązek ubezpieczenia społecznego,
wynikający wprost z tej ustawy. Takiej konstatacji nie mogło podważyć odwołanie się
do zasady ochrony praw nabytych, ponieważ - według orzecznictwa Trybunału Kon-
stytucyjnego - istnieją dziedziny życia i sytuacje, w których jednostka musi liczyć się
z tym, że zmiana warunków społecznych i gospodarczych może wymagać regulacji
prawnych, które znoszą lub ograniczają dotychczas zagwarantowane prawa pod-
miotowe, z czego - w ocenie Sądu Okręgowego - wynikało, że zasada ochrony praw
nabytych nie miała zastosowania w odniesieniu do zasad podlegania ubezpieczeniu
społecznemu, wynikających z poprzednio obowiązujących przepisów.
Stanowiska tego nie podzielił Sąd Apelacyjny, który uwzględnił apelację ubez-
pieczonego, uznając, że w rozpoznawanej sprawie indywidualnej nastąpiło uszczu-
plenie praw nabytych, co pozostaje w sprzeczności z zasadami państwa prawnego.
Wprawdzie przeprowadzona zmiana systemu ubezpieczeń społecznych mogła pro-
wadzić do utraty pewnych posiadanych uprawnień, to Sąd pierwszej instancji całko-
wicie pominął okoliczność, że w ustawie systemowej wytworzyła się istotna luka
prawna powodująca, że ubezpieczony ,,jako żołnierz zawodowy, został wyłączony z
tego tytułu ubezpieczenia społecznego, skoro podjął służbę przed dniem wejścia w
życie ustawy i z tego powodu powinien być objęty ubezpieczeniem społecznym z
racji prowadzonej działalności gospodarczej. Nie ma żadnej wątpliwości, że nie taki
był zamysł ustawodawcy, skoro z dniem 30.12.1999 r. nastąpiła zmiana ustawy. Nie
można więc twierdzić, że prawa wnioskodawcy zostały naruszone przez zmianę
systemu ubezpieczeń i pogorszenie jego sytuacji jest usprawiedliwione". Dla takiej
oceny nie bez znaczenia było to, że po podjęciu przez ubezpieczonego działalności
gospodarczej otrzymał on decyzję organu ubezpieczeń społecznych z dnia 28 maja
1997 r. o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu z tego tytułu, która określała
,,jednoznacznie jego sytuację w zakresie ubezpieczeń społecznych". Decyzja ta nie
została uchylona ani zmieniona po wejściu w życie ustawy systemowej w brzmieniu
obowiązującym do dnia 1 stycznia 1999 r. Decyzję o podleganiu ubezpieczeniu spo-
łecznemu w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą organ ten wydał do-
piero w dniu 5 listopada 2002 r., to jest po prawie trzech latach od zmiany ustawy
systemowej, a działanie takie miało jedynie znaczenie dla uzyskania od ubezpieczo-
nego składki na ubezpieczenie społeczne, gdyż z tytułu tego ubezpieczenia nie miał
żadnych świadczeń. Tego rodzaju sytuacji nie wolno akceptować, ponieważ luka
prawna zaistniała w okresie od 1 stycznia do 29 grudnia 1999 r. była wynikiem ewi-
dentnego błędu ustawodawcy.
W kasacji organu ubezpieczeń społecznych podniesiono zarzut błędnej wy-
kładni art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych przez przyjęcie, że dopuszczalne było pominięcie stosowania tych
przepisów w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 29 grudnia 1999 r. w stosun-
ku do ubezpieczonego, będącego żołnierzem zawodowym, który podjął zawodową
służbę wojskową przed dniem wejścia w życie tej ustawy i nie podlegał z tego tytułu
ubezpieczeniom społecznym określonym tą ustawą. Na tych podstawach skarżący
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji ubezpieczonego,
alternatywnie domagając się uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Twierdząc, że zaskarżo-
ne orzeczenie oczywiście narusza prawo, skarżący utrzymywał, że w sprawie wystę-
puje potrzeba wykładni podstaw kasacyjnych przez wyjaśnienie, czy zasada ochrony
praw nabytych ubezpieczonego w związku z wprowadzeniem nowego systemu
ubezpieczeń społecznych wskutek zmiany warunków społecznych i gospodarczych
uzasadniała pominięcie bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa ubezpieczeń
społecznych. Nie można akceptować stanowiska Sądu Apelacyjnego, że ,,w przy-
padku zmiany prawa, która to zmiana może nastąpić z różnych powodów, jeżeli do-
konanie zmiany nie niwelują (anulują) skutków wynikających z realizacji obowiązują-
cego przed zmianą prawa, zasadne i prawnie dopuszczalne jest odrzucenie stoso-
wania zmienionych przepisów w okresie ich obowiązywania" w drodze nadinterpreta-
cji pojęć ,,luki prawnej" lub ,,błędu ustawodawcy".
W odpowiedzi na kasację pełnomocnik ubezpieczonego wniósł o jej oddalenie
i zasądzenie od organu ubezpieczeń społecznych kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest bezzasadna, albowiem wyrok Sądu Apelacyjnego odpowiada
prawu. Ubezpieczony jako żołnierz zawodowy pozostający w zawodowej służbie
wojskowej w dniu wejścia w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie
został w ogóle objęty unormowanym tą ustawą powszechnym systemem ubezpie-
czeń emerytalnego i rentowego, który pierwotnie obejmował wyłącznie żołnierzy za-
wodowych, którzy podjęli służbę wojskową po dniu wejścia w życie tej ustawy (art. 6
ust. 1 pkt 13 w związku z art. 6 ust. 3). Oznaczało to, że ubezpieczony pozostał w
systemie wojskowego zaopatrzenia emerytalno-rentowego, do którego ostatecznie
zostali włączeni wszyscy żołnierze zawodowej służby wojskowej wskutek uchylenia
powołanych wyżej regulacji normatywnych z dniem 1 października 2003 r., co wyni-
kało z odejścia przez ustawodawcę od koncepcji stworzenia jednolitego i powszech-
nego systemu ubezpieczeń społecznych na rzecz pozostawienia odrębnych regulacji
zaopatrzenia społecznego - między innymi - dla żołnierzy zawodowych.
W ocenie Sądu Najwyższego, skutkiem nieobjęcia żołnierzy zawodowych, któ-
rzy pozostawali w zawodowej służbie wojskowej przed dniem wejścia w życie ustawy
systemowej powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych, było to, że nie
podlegali oni ubezpieczeniu społecznemu z żadnego tytułu ubezpieczenia unormo-
wanego tą ustawą, w tym - między innymi - również z tytułu ewentualnego równocze-
snego prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Luka prawna wynikają-
ca z takiego układu normatywnego nie polegała jednak na braku ustawowej podsta-
wy do wyłączenia spod obowiązku podlegania obligatoryjnemu tytułowi ubezpiecze-
nia społecznego - między innymi - w związku z równocześnie prowadzoną pozarolni-
czą działalnością gospodarczą żołnierza zawodowego pozostającego w systemie
wojskowego zaopatrzenia emerytalno-rentowego, który w ogóle nie został objęty
regulacją normatywną ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale na tym, że
unormowania ustawy systemowej uniemożliwiały skorzystanie przez żołnierzy zawo-
dowych pozostawionych w systemie wojskowego zaopatrzenia emerytalno-rentowe-
go z dobrowolnego wyboru dodatkowego tytułu powszechnego ubezpieczenia spo-
łecznego w razie spełniania warunków do skorzystania z tego dodatkowego (poza
wojskowym zaopatrzeniem emerytalno-rentowym) tytułu równoczesnego podlegania
ubezpieczeniu społecznemu. Ta luka legislacyjna została usunięta przez dodanie
ust. 8 do art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który od dnia 30 grud-
nia 1999 r. umożliwiał osobom pozostającym w stosunku służby przed dniem 1
stycznia 1999 r., w tym żołnierzowi zawodowemu pozostawionemu w systemie woj-
skowego zaopatrzenia emerytalno-rentowego, a nieobjętemu powszechnym syste-
mem ubezpieczenia społecznego, który jednocześnie spełniał warunki podlegania
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowego z tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1
pkt 2, 4-6 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, objęcie tymi ubezpie-
czeniami wyłącznie dobrowolnie na swój wniosek. Innymi słowy, analizowana zmiana
normatywna nie mogła być rozumiana jako wyłączająca żołnierzy zawodowych, po-
zostawionych w systemie wojskowego zaopatrzenia emerytalno-rentowego z tytułu
stosunku służby wojskowej podjętej przed dniem 1 stycznia 1999 r., z obowiązku
równoczesnego podlegania określonemu tytułowi ubezpieczenia społecznego, ale
umożliwiała ona takim żołnierzom skorzystanie na ich wniosek z możliwości równo-
czesnego poddania się dobrowolnie tytułowi ubezpieczenia społecznego, o którym
mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 lub 10. Nie było to zatem odebranie ,,nabytych upraw-
nień" do podlegania jednemu tytułowi ze zbiegających się podstaw podlegania woj-
skowemu zaopatrzeniu emerytalno-rentowemu oraz ubezpieczeniu społecznemu
osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, ale dodanie uprawnienia
do skorzystania z dobrowolnego tytułu skorzystania z ubezpieczenia społecznego
przez tych żołnierzy zawodowych, którzy w ogóle nie zostali włączeni do systemu
powszechnego ubezpieczenia społecznego. Taką interpretację potwierdza to, że
ostatecznie z dniem 1 października 2003 r. wszyscy żołnierze zawodowej służby
wojskowej zostali wyłączeni z obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rento-
wego według zasad uregulowanych ustawą systemową, ale jako osoby pozostające
w stosunku służby, spełniające jednocześnie warunki do podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowemu z tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-8 i 10 tej
ustawy, nadal mogą być dobrowolnie objęte tymi ubezpieczeniami na swój wniosek
(art. 9 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Powyższe prowadziło do
konkluzji, że żołnierze zawodowi pozostający w zawodowej służbie wojskowej przed
dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych nie podlegali w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 29 grud-
nia 1999 r. obowiązkowo równoczesnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowe-
mu z żadnego tytułu ubezpieczenia społecznego unormowanego tą ustawą.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił chybioną kasację, a po-
nadto oddalił także wniosek ubezpieczonego o zasądzenie na jego rzecz kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym, ponieważ jego pełnomocnik
procesowy pisemnie odpowiedział na kasację dopiero w dniu 5 maja 2005 r. (data
wpływu), tj. po upływie terminu z art. 3936 k.p.c. i nie brał udziału w postępowaniu
kasacyjnym.
========================================