Wyrok z dnia 28 stycznia 2004 r.
II UK 221/03

Okres korzystania z urlopu wychowawczego bez prawa do zasiłku przez
matkę dziecka wymagającego stałej opieki z przyczyn wskazanych w § 1 ust. 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagają-
cymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) może być uznany za okres nie-
możności kontynuowania zatrudnienia w rozumieniu § 1 ust. 1 tego rozporzą-
dzenia.

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 stycznia 2004 r.,
sprawy z wniosku Heleny C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w S. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 listopada 2002 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozstrzygnięcia
przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 27 listopada 2002 r. [...] oddalił apelację Heleny C. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 20
czerwca 2002 r. [...] oddalającego jej odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w S. z 12 lutego 2002 r., odmawiającej przyznania wniosko-
dawczyni emerytury dla pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki. Sąd pierwszej instancji swe rozstrzygnięcie oparł na następujących ustale-
niach: wnioskodawczyni pobierała rentę inwalidzką od 1 sierpnia 1989 r. według trze-
ciej grupy, a od 1 marca 1997 r. według drugiej grupy inwalidów, jej syn Artur został
wprawdzie uznany za całkowicie niezdolnego do pracy, lecz niezdolność ta powstała
po ukończeniu 18 lat życia. Sąd uznał, że w tym stanie faktycznym wnioskodawczyni
nie spełniła warunków do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury przewidzia-
nych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) w związku z art. 186 ust. 3 ustawy z 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr
162, poz. 1118 ze zm.).
Oddalając apelację wnioskodawczyni Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony
wyrok mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu bowiem ,,zdaniem Sądu Ape-
lacyjnego wbrew zarzutom ubezpieczonej w niniejszym stanie faktycznym sprawy nie
zachodzi w ogóle potrzeba ustalenia czy syn ubezpieczonej Artur był całkowicie nie-
zdolny do pracy przed ukończeniem 18 roku życia, tj. przed 26.07.1985 r. Ubezpie-
czona bowiem od 1 sierpnia 1989 r. pobierała rentę inwalidzką trzeciej grupy a od
dnia 1 marca 1997 r. rentę inwalidzką drugiej grupy inwalidów do dnia 31 sierpnia
2001 r. Zatem ubezpieczona na dzień 31.12.1998 r. nie mogła kontynuować zatrud-
nienia nie z powodu opieki nad synem Arturem, ale z powodu swojego stanu zdro-
wia, co wynika z orzeczenia o uznaniu ubezpieczonej za osobę całkowicie niezdolną
do pracy. Mając powyższe na uwadze wyrok Sądu I instancji mimo błędnego uza-
sadnienia odpowiada prawu, gdyż ubezpieczona nie spełnia warunku do przyznania
prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie w/w przepisów".
W kasacji od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawczyni wniosła o jego
uchylenie w całości oraz uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji, przytaczając
jako jej podstawę naruszenia prawa materialnego, ,,w szczególności § 1 ust. 1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 15.05.1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniej-
szej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki
przez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na wyrażeniu przez Sąd Apelacyj-
ny poglądu, że pobieranie przez matkę dziecka renty inwalidzkiej III lub II grupy prze-
sądza o tym, że nie może ona kontynuować zatrudnienia ze względu na stanu zdro-
wia a w konsekwencji wyklucza możliwość przyjęcia, że zatrudnienie w takiej sytuacji
nie może być kontynuowane ze względu na stan zdrowia dziecka" oraz ,,art. 186 ust.
3 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten stosuje się
jedynie do osób, które określone w nim warunki spełniły w dniu 31.12.1998 r. (tj. w
ostatnim dniu przed dniem wejścia w życie przepisu mimo, iż w treści przepisu wy-
nika, że warunki te powinny być spełnione do dnia wejścia w życie przepisu". Wska-
zała też, że ,,w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne oraz potrzeba wykład-
ni przepisów prawa budzących poważne wątpliwości, a to: przepisu § 1 ust. 1 pkt 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki poprzez wyjaśnienie znaczenia użytego w tym przepisie zwrotu ,,nie może
kontynuować zatrudnienia" oraz przepisu art. 186 ust. 3 ustawy z 17.12.1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez wyjaśnienie w
jakim czasie spełnione muszą być warunki do nabycia prawa do świadczeń o których
mowa w tym przepisie".


Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia Sąd Najwyższy wziął pod
uwagę, co następuje:

Przytoczona podstawa kasacyjna jest usprawiedliwiona. Przede wszystkim
zasadny jest zarzut błędnej wykładni powołanego wyżej art. 186 ust. 3 ustawy z 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
zwanej dalej ustawą o FUS. Zgodnie z nim do wniosków osób urodzonych przed
dniem 1 stycznia 1949 r., które do dnia wejścia w życie ustawy nie zgłosiły wniosku o
emeryturę, mimo że spełniły warunki do nabycia tego świadczenia - stosuje się prze-
pisy ustaw wymienionych w art. 195 ustawy o FUS dotyczące warunków nabycia
prawa do emerytury. W rozpatrywanej sprawie oznacza to, że do wniosku ubezpie-
czonej o emeryturę i warunków nabycia do niej prawa stosuje się przepisy ustawy z
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.), zwanej ustawą o z.e.p. Przedmiotem wniosku ubezpieczonej
jest prawo do emerytury wcześniejszej przewidziane w § 1 wyżej powołanego rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. w związku z art. 27 ust. 2a ustawy o
z.e.p. Słusznie podniesiono w kasacji, że w świetle art. 186 ust. 3 ustawy o FUS,
przepis ten do nabycia prawa do emerytury wymaga, aby warunki do jej przyznania
były spełnione do dnia 31 grudnia 1998 r., a nie ,,na ten" dzień. Sformułowanie za-
równo omawianego art. 186 ust. 3, jak i całego tego przepisu, a także jego usytuo-
wanie w przepisach przejściowych, niewątpliwie oznacza, że dotyczy on takiej sytua-
cji prawnej wymienionych w nim osób, jaka istniała przed dniem wejścia w życie
ustawy o FUS, czyli przed dniem 1 stycznia 1999 r. Błędny jest więc pogląd Sądu
Apelacyjnego, że ubezpieczona nie nabyła prawa do tej emerytury, ponieważ ,,na
dzień 31 grudnia 1998 r." nie spełniała jednego z warunków rozporządzenia. Sąd
Najwyższy przypomina, że stosownie do art. 76 ustawy o z.e.p, jeśli pracownik ubie-
gający się emeryturę lub rentę inwalidzką nie pobierał zasiłku chorobowego, to prawo
do tego świadczenia powstawało, z dniem spełnienia się wszystkich warunków wy-
maganych do nabycia tego prawa, a decyzja o przyznaniu świadczenia nie miała
charakteru konstytutywnego, lecz tylko deklaratoryjny. Aktualnie, tę zasadę powta-
rza, z modyfikacją nieistotną w rozpoznawanej sprawie, art. 100 ustawy o FUS.
Ponieważ wniesiona kasacja nie została oparta na podstawie naruszenia
przepisów postępowania Sąd Najwyższy (zgodnie z art. 39311 § 2 k.p.c.) jest związa-
ny ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku. Stosując
wadliwą wykładnię art. 186 ust. 3 ustawy o FUS, Sąd Apelacyjny uznał wyrok Sądu
pierwszej instancji za prawidłowy, lecz błędnie uzasadniony i pominął ustalenia sta-
nowiące jego podstawę faktyczną ale nie poczynił własnych ustaleń co do przesłanek
wskazanych w § 1 rozporządzenia z 15 maja 1989 r., warunkujących powstanie
prawa wnioskodawczyni do wcześniejszej emerytury poza wskazaniem przyczyny
zaprzestania przez nią pracy. Uwzględnienie zasadności omawianego zarzutu jest
odpowiedzią na jedno z przedstawionych zagadnień.
Nieusprawiedliwiony jest natomiast zarzut błędnej wykładni § 1 ust. 1 rozpo-
rządzenia. Skład orzekający podziela pogląd wyrażany już w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, że pobieranie renty z tytułu własnej niezdolności do pracy w dacie wy-
stąpienia u dziecka stanu chorobowego, powodującego konieczność sprawowania
nad nim stałej opieki, wyłącza możliwość uzyskania emerytury wcześniejszej przewi-
dzianej w omawianym rozporządzeniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z 10 maja
2000 r., II UKN 531/99 - OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 647 i z 7 maja 2003 r., II UK
261/02 - OSNP 2004 nr 1, poz. 10), jednakże jego zastosowanie w sprawie może
nastąpić dopiero po dokonaniu stosownych ustaleń.
Związanie Sądu Najwyższego podstawą faktyczną przyjętą w zaskarżonym
wyroku, wobec jej istotnych braków, uniemożliwia mu wydanie orzeczenia meryto-
rycznego. Nie rozpoznając sprawy poza granicami przytoczonej podstawy kasacyjnej
Sąd Najwyższy zwraca jednak uwagę na co najmniej kontrowersyjne stanowisko
Sądu Apelacyjnego, że nie zachodzi potrzeba ustalenia, czy syn ubezpieczonej
przed ukończeniem 18 lat życia był całkowicie niezdolny do pracy, ponieważ przy-
czyną niemożności kontynuowania zatrudnienia przez ubezpieczoną było uzyskanie
przez nią renty inwalidzkiej. Jest bowiem poza sporem, że Artur C. 18 lat ukończył -
26 lipca 1985 r., a prawo do renty inwalidzkiej ubezpieczona uzyskała dopiero od 1
sierpnia 1989 r. Z zaświadczenia znajdującego się na karcie 15 akt rentowych wyni-
ka, że w okresie od 1 kwietnia 1985 r. do 17 stycznia 1990 r. korzystała ona z urlopu
wychowawczego bez prawa do zasiłku. Okres korzystania z urlopu wychowawczego
bez prawa do zasiłku może być uznany za niemożność kontynuowania zatrudnienia
w rozumieniu § 1 ust. 1 rozporządzenia, jeśli został udzielony w związku ze sprawo-
waniem opieki nad dzieckiem spełniającym warunki z ust. 1 pkt 2 i ust. 3 tego para-
grafu.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39313 k.p.c. Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================