Wyrok z dnia 28 stycznia 2004 r.
II UK 196/03

Przepis art. 28 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie stanowi
podstawy prawnej wstrzymania wypłaty rolniczej emerytury (jej części składko-
wej i uzupełniającej). Podstawą tą jest - stosownie do art. 52 ust. 1 pkt 1 tej
ustawy - art. 134 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 stycznia 2004 r.
sprawy z wniosku Melanii P. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społeczne-
go-Oddziałowi Regionalnemu w B. o wznowienie wypłaty i zwrot nienależnego
świadczenia, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 12 marca 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania
przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 12 marca 2003 r. [...] oddalił apelację Melanii P. od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z 8 listopada 2002 r.
[...], oddalającego jej odwołanie od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddziału Regionalnego w B. z 2 lipca 2001 r., wstrzymującej wnioskodawczyni
z dniem 20 października 1997 r. wypłatę emerytury rolniczej oraz ustalającej, że w
okresie od tej daty do 15 maja 2001 r. pobrała nienależną jej emeryturę w kwocie
17.975,61 zł i zobowiązującej ją do jej zwrotu w części od 16 maja 1998 r., w kwocie
15.560,36 zł.
Sąd pierwszej instancji swe rozstrzygnięcie oparł na następujących ustale-
niach: Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 23 października
1997 r. przyznała wnioskodawczyni wcześniejszą emeryturę rolniczą od 1 listopada
1997 r., wobec ukończenia 55 lat życia oraz wykazania 158 kwartałów podlegania
ubezpieczeniu społecznemu i zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. Wo-
bec uzyskania w dniu 16 maja 2001 r. notarialnej umowy darowizny pomiędzy ubez-
pieczoną i jej mężem a ich córką Marią, z której wynika między innymi, że przenieśli
na nią własność gruntów o powierzchni 0,46 i 0,74 ha, niewykazanych w umowie
dzierżawy z 20 października 1997 r., organ rentowy uznał, że ubezpieczona i jej mąż
nie zaprzestali prowadzenia działalności rolniczej, a więc Melania P. nie powinna
była otrzymać wcześniejszej emerytury rolniczej i wydał zaskarżaną decyzję. Sąd
jako podstawę prawną oddalenia odwołania wskazał przepisy ustawy z 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U z 1998 r. Nr 7,
poz. 25 ze zm.), zwanej dalej ustawą o u.s.r.
Sąd Apelacyjny w swym orzeczeniu przyjął za własne ustalenia Sądu pierw-
szej instancji i zaakceptował wskazaną podstawę prawną, pogłębiając jego wywdy.
Wniesiona w sprawie kasacja, zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie
prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 19
ust. 2 pkt 3 w związku z art. 6 pkt 3, art. 28 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 84 ust. 3 ustawy z 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze
zm.) w związku z art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., domagając się: ,,1)
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz wyroku Sądu I instancji i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania, lub 2) zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
uchylenie zaskarżonej decyzji organu rentowego (...) zobowiązującej Melanię P. do
zwrotu kwoty 15.560,36 oraz umorzenie postępowania, zasądzenie kosztów zastęp-
stwa procesowego". Przedstawiając okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji,
pełnomocnik ubezpieczonej wskazał na potrzebę rozstrzygnięcia zagadnienia praw-
nego, ,,którego istota sprowadza się do wykładni pojęcia ,,zaprzestania prowadzenia
działalności rolniczej".

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Kasacja została uwzględniona, chociaż nie wszystkie jej zarzuty są usprawie-
dliwione. Przede wszystkim uzasadniony jest zarzut niewłaściwego zastosowania w
sprawie art. 28 ust. 4 pkt 1 ustawy o u.s.r. Trafnie podniesiono w kasacji, że art. 6
ustawy zawierający słowniczek definiując pojęcia: ,,gospodarstwo rolne" i ,,działalność
rolnicza" odwołuje się do kryterium funkcjonalnego, pomijając kwestię własności i po-
siadania. Zgodnie z je art. 28 ust. 1, jeśli emeryt lub rencista pobierający świadczenie
z ustawy o u.s.r. prowadzi działalność rolniczą, to wypłata jego świadczenia podlega
zawieszeniu w części uzupełniającej. Przepis ten nie ma zastosowania w sprawie,
bowiem przedmiotem zaskarżenia nie jest zawieszenie emerytury wnioskodawczyni,
lecz wstrzymanie wypłaty całej emerytury; zarówno jej części uzupełniającej, jak i
składkowej. Wobec braku w ustawie o u.s.r. reguł odnoszących się do wstrzymania
wypłaty świadczeń, na podstawie jej art. 52 ust. 1 pkt 2 zastosowanie w sprawie ma
art. 134 ust. 1 pkt 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym wstrzymanie wypłaty świadczenia na-
stępuje, jeżeli okaże się, że prawo do świadczeń nie istniało. W rozpatrywanej spra-
wie oznacza to, że ustalając, czy ubezpieczona miała prawo do wcześniejszej eme-
rytury rolniczej, czy też jej prawo nie istniało, należy stosować kryteria przewidziane
w art. 19 ust. 2 ustawy o u.s.r., a przez ,,zaprzestanie działalności rolniczej" należy
rozumieć - zaprzestanie działalności o jakiej stanowi jej art. 6 pkt 3. Dla rozstrzygnię-
cia, że prawo wnioskodawczyni do wcześniejszej emerytury rolniczej nie powstało
wobec niezaprzestania prowadzenia działalności rolniczej nie wystarcza ustalenie, że
w okresie od 20 października 1997 r. do 15 maja 2001 r. była ona współwłaścicielką
gruntów, niewyłączonych trwale z produkcji rolniczej, o pow. 1,20 ha. Decydujące
znaczenie w sprawie ma bowiem ustalenie, czy na tych gruntach była prowadzona
działalność rolnicza w rozumieniu art. 6 pkt 3 ustawy.
Usprawiedliwienie zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 28 ust. 4 ustawy o
u.s.r. czyni zbędnym rozpatrywanie zasadności pozostałych zarzutów, jednakże Sąd
Najwyższy zwraca uwagę, że nie znajduje uzasadnienia pogląd kasacji, że obowią-
zek zwrotu nieprawnie pobranych świadczeń obejmuje okres trzech lat wstecz liczo-
nych od dnia wydania decyzji, bowiem przewidziane w art. 84 ust. 3 ustawy z 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 52 ust. 2
ustawy o u.s.r. terminy odnoszą się do ,,zajścia okoliczności powodujących ustanie
prawa do świadczeń lub ich wstrzymanie" a nie do daty wydania decyzji ustalającej
wysokość nadpłaty.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================