Wyrok z dnia 3 kwietnia 2007 r.
II UK 178/06

Umowa dzierżawy zawarta bez zgody sądu opiekuńczego przez osobę
ograniczoną w zdolności do czynności prawnych jest nieważna jako przekra-
czająca zakres zwykłego zarządu i nie podlega konwalidacji na podstawie art.
18 k.c.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew
Hajn, Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 kwietnia
2007 r. sprawy z odwołania Marii K. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w O. o podjęcie wypłaty emerytury, zwrot
nienależnie pobranych świadczeń i objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników, na
skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wro-
cławiu z dnia 21 marca 2006 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 21 września 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Opolu zmienił (w wyniku uwzględnienia odwołania wnioskodaw-
czyni Marii K.) zaskarżone decyzje pozwanej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego-Oddziału Regionalnego w O. z dnia 23 lutego 2004 r. i przyznał wniosko-
dawczyni prawo do wypłaty emerytury rolniczej od dnia 28 listopada 2001 r., uznając,
iż nie podlegała ona ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 14 maja 2002 r.
oraz nie ciąży na niej obowiązek zwrotu pobranych świadczeń w wysokości
10.962,29 zł. Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawczyni była właścicielką
gospodarstwa rolnego, które 13 maja 2002 r. wydzierżawiła na podstawie umowy
Wojciechowi J. (urodzonemu w dniu 20 sierpnia 1985 r.). Przedstawiciel ustawowy
dzierżawcy nie wyrażał zgody na zawarcie tej umowy przez małoletniego. Umowę
potwierdził Wojciech J. w dniu 1 marca 2004 r. Ponieważ w chwili zawarcia umowy
dzierżawca nie miał pełnej zdolności do czynności prawnych organ rentowy uznał
umowę dzierżawy za nieważną, wydając decyzję wstrzymującą wypłaty emerytury
wnioskodawczyni, określającą obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia
i obejmującą ją ubezpieczeniem rolniczym od II kwartału 2002 r. W ocenie Sądu
Okręgowego, zawarta przez wnioskodawczynię z Wojciechem J. umowa dzierżawy
była ważna, skoro po uzyskaniu pełnoletności została przez dzierżawcę potwierdzo-
na, zgodnie z art. 18 § 2 k.c. Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy,
zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie - art. 28 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) oraz
sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału, przez
przyjęcie, że wnioskodawczyni pobierała zgodnie z prawem wcześniejszą emeryturę
rolniczą, skutecznie wydzierżawiając swoje gospodarstwo małoletniemu wówczas
Wojciechowi J.
Wyrokiem z dnia 21 marca 2006 r. [...] Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie wnioskodawczyni, mimo niepodzielenia pod-
stawy prawnej wskazanej przez organ rentowy. Sąd drugiej instancji uznał, że mało-
letni w dacie zawarcia umowy dzierżawy Wojciech J., zawierając umowę z wniosko-
dawczynią dokonał czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Na
jej dokonanie nie wyrażał zgody sąd opiekuńczy, a z uwagi na jej charakter (czyn-
ność prawna przekraczała zakres zwykłego zarządu) również przedstawiciel usta-
wowy nie był uprawniony do wyrażenia zgody na jej zawarcie. W myśl art. 101 § 3
k.r.o. rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności
przekraczających zakres zwykłego zarządu, ani wyrażać zgody na dokonanie takich
czynności przez dziecko i wobec tego Sąd orzekł, że zawarta umowa dzierżawy była
od początku nieważna, jako sprzeczna z ustawą. Następcza zgoda dzierżawcy po
uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych nie mogła konwalidować bez-
względnie nieważnej umowy. Wobec nieważności zawartej umowy dzierżawy wnio-
skodawczyni nadal była osobą prowadzącą działalność rolniczą w rozumieniu art. 28
ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, co
powodowało zawieszenie wypłaty emerytury na postawie art. 28 ust. 3 ustawy, czy-
niąc zasadnym żądanie zwrotu świadczenia pobieranego po zawarciu zakwestiono-
wanej umowy.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawczyni i zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 101 § 3 k.r.o., poprzez
jego błędną wykładnię i uznanie, że umowa dzierżawy zawarta przez małoletniego
ograniczonego w zdolności do czynności prawnych była bezwzględnie nieważna i nie
mogła być konwalidowana przez małoletniego po uzyskaniu pełnej zdolności do
czynności prawnych na podstawie art. 18 § 2 k.c., wniósł o jego uchylenie i przeka-
zanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem
o kosztach postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 39813 § 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu
naruszenia przepisów postępowania - tak jak w rozpoznawanej sprawie - (bądź jeżeli
taki zarzut okaże się niezasadny). Okoliczności faktyczne rozpoznawanej sprawy nie
budzą wątpliwości, sporna pozostaje ich ocena w świetle przepisów prawa material-
nego. W rozpatrywanej sprawie trafnie Sąd Apelacyjny wskazał, że ocena prawna
umowy dzierżawy nie mogła ograniczać się do zastosowania art. 17 i 18 § 2 k.c. na
mocy których osoba organiczna w zdolności do czynności prawnej mogła potwierdzić
umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.
Zgodnie z art. 17 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie do
ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynno-
ści prawnej zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest
zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Umowa dzierżawy, jaką zawarł Wojciech J.,
w sposób oczywisty przekraczała zakres zwykłego zarządu, natomiast art. 18 k.c. nie
ma zastosowania w sytuacjach, gdy do ważności czynności prawnej konieczne jest
zezwolenie sądu opiekuńczego (art. 101 § 3, 156 i 178 § 2 k.r.o.). Nie ulega bowiem
wątpliwości, że dokonanie zamierzonej czynności - jako przekraczającej zakres zwy-
kłego zarządu - wymagało zezwolenia sądu opiekuńczego, wydanego na podstawie
art. 101 § 3 k.r.o. W tych okolicznościach, umowa dzierżawy zawarta w dniu 13 maja
2002 r. była od początku nieważna jako sprzeczna z ustawą i niepodlegała konwali-
dacji. Podobne stanowisko w zakresie skutku nieważności czynności prawnej, acz-
kolwiek na gruncie odmiennego stanu faktycznego, zajął Sąd Najwyższy w postano-
wieniu z dnia 15 grudnia 1999 r., I CKN 299/98, (OSNAPiUS 2000 nr 12, poz. 186),
wskazując że umowa sprzedaży nieruchomości przez ojca na rzecz małoletniego
syna, działającego przez matkę wyłączoną z uprawnienia reprezentowania na mocy
art. 98 § 2 pkt 2 k.r.o., jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.) i nie może być potwierdzona
przez syna po uzyskaniu przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych (art.
18 § 2 k.c.). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, czynność
prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez przedstawiciela ustawo-
wego bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego wymaganego przez przepisy
art. 101 § 3 i 156 k.r.o., jest nieważna i nie może być konwalidowana (zob. też
uchwałę Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1961 r., I CO 16/61,
OSNCP 1963 nr 9, poz. 187, uzasadnienie uchwały pełnego składu Izby Cywilnej z
dnia 30 kwietnia 1977 r., III CZP 73/76, OSNCP 1978 nr 2, poz. 19 oraz uchwałę z
dnia 4 lutego 1997 r., III CZP 127/ 96, OSNC 1997 nr 5, poz. 50).
Wobec nieważności zawartej umowy dzierżawy, wnioskodawczyni w spornym
okresie nie spełniała przesłanek określonych w art. 28 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, a tym samym decyzja organu
rentowego o wstrzymaniu wypłaty emerytury z dnia 23 lutego 2004 r. była zgodna z
przepisami prawa.
Z tych wszystkich względów, skoro zarzuty skargi okazały się nieuzasadnione,
należało orzec jak w sentencji na podstawie art. 39814 k.p.c.
========================================