Wyrok z dnia 4 listopada 2003 r.
II UK 154/03

Od dnia 24 grudnia 1999 r. (ogłoszenie wyroku Trybunału Konstytucyj-
nego z dnia 20 grudnia 1999 r., K 4/99, Dz.U. Nr 106, poz. 1215) do dnia 1 stycz-
nia 2001 r. (uchwalenie nowej regulacji zasad wypłaty emerytur wojskowych -
art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicz-
nej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, Dz.U. Nr
122, poz. 1313) przepis art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz.
36 ze zm.) powinien być stosowany w brzmieniu, jakie miał w dniu 31 grudnia
1998 r.

Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2003 r.
sprawy z wniosku Wacława M. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w W. o
wysokość emerytury wojskowej, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2003 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Wojskowe Biuro Emerytalne w W., dokonując zmiany zasad wypłaty emerytur
od dnia 1 stycznia 1999 r. w związku z art. 159 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162,
poz. 1118 ze zm.), decyzją z dnia 25 stycznia 1999 r., wydaną na podstawie art. 103
ust. 2 tej ustawy, ustaliło prawo Wacława M. do pobierania emerytury w pełnej wyso-
kości, niezależnie od osiągania zarobków z tytułu zatrudnienia, jako przysługujące
osobie, która ukończyła 65 rok życia.
Po ogłoszeniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 1999
r., K 4/99 (Dz.U. z dnia 24 grudnia 1999 r. Nr 106, poz. 1215), w decyzji z dnia 11
maja 2000 r., obejmującej wypłatę emerytury w roku 2000, organ emerytalny stwier-
dził, że na wypadek osiągania wynagrodzenia lub dochodu wysokość świadczenia
będzie ograniczona według zasad wynikających z art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia
1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z
1994 r. Nr 10, poz. 36 ze zm.).

W odwołaniu o tej decyzji Wacław M. zarzucił, że na skutek błędnej interpreta-
cji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, wojskowy organ emerytalny pominął
utratę mocy obowiązującej przepisu art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żoł-
nierzy zawodowych oraz ich rodzin. Twierdził, że nastąpiło usunięcie tego przepisu z
porządku prawnego, które spowodowało lukę w prawie, a ta może być wypełniona
jedynie przez dalsze stosowanie art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tym do-
magał się wypłacania emerytury wojskowej bez obniżenia, z wyrównaniem świad-
czenia od dnia 1 czerwca 2000 r. do dnia 31 grudnia 2000 r. z odsetkami.

Wyrokiem z dnia 22 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie odwołanie oddalił.

Apelacja wnioskodawcy, oparta na argumentach przytoczonych w odwołaniu,
została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia
2003 r. Także ten Sąd nie podzielił jego stanowiska, że po stwierdzeniu niezgodności
z Konstytucją art. 159 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach, przestał obowiązywać przepis art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żoł-
nierzy zawodowych oraz ich rodzin w brzmieniu pierwotnym, oraz że w stanie praw-
nym powstałym po orzeczeniu Trybunału należy stosować przepis art. 103 ust. 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych w związku z art. 11 wojskowej ustawy emerytalnej. W ocenie prawnej
Sądu Apelacyjnego, Trybunał Konstytucyjny nie uchylił przepisu art. 40 tej ustawy,
lecz tylko przepis art. 159 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach, wprowadzający jego
zmianę, wobec czego art. 40 obowiązuje nadal, i w roku 2000 reguluje wypłatę eme-
rytur wojskowych na dotychczasowych zasadach.

Kasacja wnioskodawcy została oparta na podstawie zarzutu błędnego zasto-
sowania art. 40 wojskowej ustawy emerytalnej o niezmienionej treści i niezastosowa-
niu art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych, z uzasadnieniem, że do przywrócenia dawnego
brzmienia art. 40 ustawy emerytalnej Trybunał Konstytucyjny nie miał uprawnień. W
ramach podstaw kasacyjnych wnioskodawca zarzucił także naruszenie art. 217 § 1 i
art. 233 § 1 k.p.c. przez ,,zbyt ogólne zajęcie stanowiska oraz niedokonanie oceny
wiarygodności i mocy dowodów z opinii prof. dr hab. M. Markiewicza, Biura Legisla-
cyjnego Sejmu oraz Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów, przedstawio-
nych przez wnioskodawcę w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Ocenę zasadności podstaw kasacji, związaną zarazem z rozstrzygnięciem
wskazanego w niej istotnego zagadnienia prawnego, Sąd Najwyższy rozpoczął od
stwierdzenia, że niezmieniona sytuacja faktyczna, polegająca na pobieraniu emerytu-
ry wojskowej i osiąganiu dochodów przez emerytów wojskowych, regulowana była
zmieniającymi się przepisami, wyznaczającymi sankcję zawieszenia prawa do eme-
rytury. Kwestię tę pierwotnie regulował przepis art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993
r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r.
Nr 10, poz. 36), przewidujący na wypadek osiągania przez emerytowanego wojsko-
wego wynagrodzenia lub dochodu z tytułu pracy, który łącznie z emeryturą w danym
roku przekraczał w stosunku miesięcznym kwotę podstawy wymiaru emerytury -
ograniczenie świadczenia o kwotę tego przekroczenia, nie więcej niż o 25% świad-
czenia. Od dnia 1 stycznia 1999 r. wspomniany przepis otrzymał, z mocy art. 159 pkt
2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, brzmienie, według którego do emerytów osiągających dochody z tytułu
stosunku pracy, służby, innej pracy zarobkowej lub prowadzenia pozarolniczej dzia-
łalności, którzy nie ukończyli 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni), stosuje się art.
103-106 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w
brzmieniu Dz.U. Nr 162, poz. 1118). W związku z tą zmianą następowało zawiesze-
nie prawa do emerytury w razie osiągania dochodu w kwocie wyższej niż 130%
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogło-
szonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego lub zmniejszenie świad-
czenia o odpowiednią kwotę przekroczenia, gdy dochód jest wyższy od kwoty 70%
tak ustalonego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Zmiana prawa dokonana
przepisem art. 159 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, została - ze względu na zawartą w nim treść normatywną - uznana wy-
rokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 1999 r., K. 4/99 za niezgodną z
zasadami wynikającymi z art. 2 (zasadą ochrony zaufania do państwa) i art. 32 Kon-
stytucji (zasadą równości).
Po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie mógł być stosowany art.
40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodo-
wych i ich rodzin w brzmieniu nadanym przez art. 159 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01, OSNAPiUS
2002 nr 23, poz. 580, z dnia 27 września 2002 r., II UKN 581/01, OSNAPiUS 2002 nr
23, poz. 581 oraz wyrok z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK 394/02, niepublikowany),
nierozstrzygnięte pozostawało natomiast zagadnienie, w jakim brzmieniu stosować
przepis art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich
rodzin w miejsce jego treści nadanej przez art. 159 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i uchylonej
orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego. Ta kwestia, pojawiająca się w niniejszej
sprawie, została rozstrzygnięta w drodze wykładni orzeczenia podjętej w trybie art.
74 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W postanowieniu z dnia 21 marca 2000 r., K
4/99 (OTK 2000, poz. 65) Trybunał Konstytucyjny usunął wątpliwości co do treści
swego wyroku, wyjaśniając, że dotyczy on przepisu art. 159 pkt 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za-
równo w zakresie, w jakim uchylał dotychczasowe brzmienie, jak i w zakresie, w ja-
kim nadał nowe brzmienie przepisowi art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych. Wykładnia dokonana przez Trybunał Konstytucyjny oznacza,
że traci moc zmiana art. 40, wobec czego jest on stosowany w brzmieniu obowiązu-
jącym przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Wykładnia stanowiąca integralną część orzeczenia z dnia 20 grudnia 1999 r. i
mająca taką samą jak orzeczenie moc prawną powoduje, że nie można rozumieć
tego orzeczenia w sposób z nią sprzeczny. W związku z tym opinie prawne prof. dr
hab. Marka Markiewicza, Biura Legislacyjnego Sejmu oraz Rady Legislacyjnej przy
Prezesie Rady Ministrów, przedstawione przez wnioskodawcę w postępowaniu przed
Sądem pierwszej instancji, sprowadzające się do stwierdzenia braku konstytucyjnych
podstaw do interpretowania treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego jako przy-
wracającego moc obowiązującą przepisowi art. 40 dawniej obowiązującej ustawy
emerytalnej, który utracił moc w wyniku uchylenia w prawidłowym procesie legisla-
cyjnym, potraktowane zostały przez Sąd Najwyższy wyłącznie jako pogląd prawny
ich autorów.
Do czasu uchwalenia od dnia 1 stycznia 2001 r. nowej regulacji zasad wypłaty
emerytur wojskowych, uwzględniającej orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego - art.
1 pkt 3 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytal-
nym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej
Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. Nr 122 , poz. 1313),
przepis art. 40 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin powinien być stosowany od dnia ogłoszenia wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 1999 r. w Dzienniku Ustaw (tj. od 24
grudnia 1999 r.) w takim brzmieniu, jakie miał w dniu 31 grudnia 1998 r.
Na koniec, odnosząc się do wyrażonego w kasacji poglądu o istnieniu luki w prawie,
Sąd Najwyższy stwierdził, że w żadnym wypadku nie mogłaby być ona wypełniona
przez zastosowanie art. 103 ust. 2 w związku z art. 11 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten, za-
warty w ustawie przewidującej jako podstawę prawa do świadczeń ubezpieczenie
społeczne, charakteryzujące się współistnieniem solidarnego zabezpieczenia od by-
towych ryzyk życiowych i samodzielnym kształtowaniem tego zabezpieczenia przez
jednostkę, wiążącą ściśle wysokość emerytury z kwotą wpłaconych składek, nie
może być odnoszony do zabezpieczenia emerytalnego żołnierzy zawodowych,
świadczonego przez państwo według całkowicie odmiennych reguł.
W tym stanie rzeczy, kasacja jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw,
została oddalona (art. 39312 k.p.c.).
========================================