Wyrok z dnia 19 kwietnia 2006 r.
II UK 141/05

Okres czynnej służby wojskowej, poprzedzonej pracą górniczą, pod wa-
runkiem podjęcia takiej pracy w ciągu 30 dni od zakończenia tej służby, zalicza
się do okresów pracy górniczej, o której mowa w art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), przy ustalaniu prawa do
emerytury górniczej, wyłącznie pracownikom zwolnionym z pracy w ramach
restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, którzy złożyli wnioski emery-
talne do dnia 31 grudnia 2002 r. na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 26 li-
stopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowa-
nia w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i za-
daniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.) lub do dnia 31 marca
2004 r. na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restruk-
turyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-2006 (Dz.U. Nr 210, poz.
2037 ze zm.), pod dodatkowymi warunkami, że posiadali co najmniej 15 lat
pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy oraz spełniali warunki określone w art. 49 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 kwietnia
2006 r. sprawy z wniosku Waldemara K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o emeryturę górniczą, na skutek skargi kasacyjnej wniosko-
dawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 lutego 2005 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 16 lutego 2005 r. oddalił apelację Waldemara K. od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 7 paździer-
nika 2003 r. oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w K.G. z dnia 30 czerwca 2003 r., którą odmówiono mu prawa
do emerytury górniczej.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca (urodzony dnia 2 września 1960 r.)
od dnia 1 września 1978 r. do chwili obecnej jest zatrudniony w Kopalni Węgla Bru-
natnego ,,T." w B. W okresach od dnia 1 września 1978 r. do 21 października 1979 r.
oraz od dnia 3 maja 1982 r. do dnia 10 września 1989 r. i od dnia 17 marca 1990 r.
do chwili obecnej wykonywał i wykonuje pracę górniczą jako górnik ładowacz, górnik
chodnikowy i górnik kombajnista, pod ziemią. Jest to praca wymieniona w poz. 4 za-
łącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia
1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk
pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej eme-
rytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8). W okresie od dnia 25 października
1979 r. do dnia 5 kwietnia 1982 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojsko-
wą, nie pracując w tym czasie jako górnik. W dniu 28 kwietnia 2003 r. ubezpieczony
złożył wniosek o emeryturę górniczą. Na dzień 30 czerwca 2003 r. okres zatrudnienia
ubezpieczonego jako górnika pod ziemią wynosił 22 lata, 1 miesiąc i 2 dni, w tym
okres niezdolności do pracy 5 miesięcy i 2 dni.
Po rozpoznaniu wniosku ubezpieczonego organ rentowy wydał decyzję z dnia
30 czerwca 2003 r. odmawiającą przyznania mu prawa do emerytury górniczej. W
uzasadnieniu powołał przepisy art. 48 i art. 49 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 887 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i rentach lub ustawa) oraz wskazał, że
ubezpieczony wykonywał łącznie pracę górniczą jedynie przez 22 lata 1 miesiąc i 2
dni, co jest niewystarczające do uzyskania prawa do emerytury górniczej bez
względu na wiek, uzależnionej od posiadania 25 lat pracy górniczej.
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Apelacyjny w pełni podzie-
lił stanowisko Sądu pierwszej instancji, który uznał, że ubezpieczony nie spełnił prze-
słanek określonych w art. 48 i 49 ustawy o emeryturach i rentach, ponieważ udoku-
mentowany przez niego okres pracy górniczej wynosi 21 lat 8 miesięcy i 2 dni. Po-
wołane przepisy uzależniają prawo do przyznania emerytury górniczej bez względu
na wiek od posiadania 25 lat pracy górniczej (wykonywanej pod ziemią stale i w peł-
nym wymiarze czasu pracy), do której zaliczyć można jedynie okresy niezdolności do
pracy i urlopu górniczego, o których mowa w art. 48 ust. 2 i ust. 3 ustawy. W katalogu
tych okresów ustawodawca nie wskazał okresu odbywania zasadniczej służby woj-
skowej. Wprawdzie art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszech-
nym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr
241, poz. 2416 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o powszechnym obowiązku
obrony) stanowi, że pracownikowi, który w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej
służby podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej
służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego
pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy, to
przepis ten nie stanowi podstawy żądania zaliczenia okresu tej służby przy ustalaniu
uprawnień emerytalnych, ponieważ reguluje kwestię uprawnień pracowniczych wyni-
kających ze stosunku pracy, unormowanych w Kodeksie pracy. Oznacza to, że ist-
nienie uprawnień emerytalnych ubezpieczonego wymaga uwzględnienia przesłanek
wynikających z art. 48 i 49 ustawy o emeryturach i rentach, co wymaga wykazania
25 lat pracy górniczej, do której można zaliczyć wyłącznie okresy niezdolności do
pracy oraz urlopu górniczego. Jest to katalog zamknięty ze względu na wyjątkowość
tego świadczenia emerytalnego w stosunku do ogólnych zasad przechodzenia na
emeryturę. Ponadto Sąd pierwszej instancji zauważył, że nawet ewentualne zaliczenie
okresu służby wojskowej do stażu pracy górniczej ubezpieczonego skutkowałoby
osiągnięciem przez niego 25 lat pracy górniczej dopiero w dniu 21 października 2003
r., a więc po dacie wydania zaskarżonej decyzji.
W skardze kasacyjnej skarżący podniósł naruszenie prawa materialnego, w
szczególności art. 120 ust 1 w związku z art. 120 ust. 5 ustawy o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej, przez jego błędną wykładnię, wskutek
czego doszło do nieprawidłowego przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, iż przepis ten re-
guluje wyłącznie uprawnienia pracownicze uregulowane w Kodeksie pracy. Jako
okoliczności uzasadniające rozpoznanie skargi kasacyjnej skarżący wskazał na po-
trzebę dokonania wiążącej wykładni prawnej przepisu art. 120 ustawy o powszech-
nym obowiązku obrony i rozstrzygnięcia istotnego problemu prawnego wynikającego
z zakresu stosowania oraz relacji istniejących pomiędzy powołaną normą a art. 48
ust. 2 i art. 49 ustawy o emeryturach i rentach. Użyty w art. 120 ust. 1 zwrot ,,wszyst-
kie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy", prowadzi do rozbieżności w jego
stosowaniu, ponieważ nie precyzuje on jak szerokiego katalogu uprawnień pracowni-
ka dotyczy zawarta w nim norma. Nadto wykładni wymagają wzajemne relacje za-
chodzące pomiędzy art. 120 ust. 1 w związku z art. 120 ust. 5 ustawy o powszech-
nym obowiązku obrony a przepisami art. 49 oraz art. 48 ust. 2 i 3 ustawy o emerytu-
rach i rentach, a w szczególności ,,zagadnienie dotyczące pierwszeństwa 'nadrzęd-
ności' w stosowaniu powołanych przepisów".
Zdaniem skarżącego, Sądy obu instancji ograniczyły swoje rozważania niemal
wyłącznie do przytoczenia treści art. 120 ust 1 ustawy o powszechnym obowiązku
obrony, nie zwracając uwagi na zasadniczą dla prawidłowego rozstrzygnięcia niniej-
szej sprawy treść art. 120 tej ustawy oraz zakres i nadrzędność w jego zastosowa-
niu. Powołany przepis nie tylko kompleksowo odnosi się do uprawnień pracowni-
czych osób, które podjęły zatrudnienie po zakończeniu czynnej służby wojskowej, ale
nadto w ust. 5 nakazuje stosowanie art. 120 ust. 1 - 4 w sytuacji, gdy postanowienia
przepisów szczególnych nie przewidują korzystniejszych uprawnień pracowniczych.
Ponadto Sądy obu instancji właściwie nie dokonały wykładni przepisu art. 120 ust 1
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r., a w szczególności nie odniosły się do tej jego
części, która pracownikowi powracającemu do swojego pracodawcy w ciągu trzy-
dziestu dni po okresie służby wojskowej przyznaje prawo wliczenia do okresu zatrud-
nienia u tego pracodawcy odbytej służby wojskowej w zakresie wszystkich uprawnień
wynikających ze stosunku pracy. ,,Bierność sądów jest tym istotniejsza i bardziej za-
uważalna, iż ujawnia się także poprzez brak rozważań i odniesienia do treści prze-
pisu art. 120 ust. 3 przyznającego pracownikowi podejmującemu zatrudnienie po
upływie trzydziestu dni od chwili zakończenia służby wojskowej prawo do wliczenia
do czasu zatrudnienia, okresu służby, od którego zależą uprawnienia w zakresie
wymiaru urlopu wypoczynkowego, wysokości odprawy pośmiertnej i emerytury i
renty. Brak uzasadnionego rozstrzygnięcia kwestii oraz do jakich uprawnień pracow-
niczych ustawodawca odnosi treść przepisu art. 120 ust. 1 uniemożliwia przyjęcie
zaskarżonego wyroku za prawidłowy".
Zdaniem skarżącego, Sąd Apelacyjny bezpodstawnie przyjął, że zaliczenie
okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do okresu pracy górniczej stałoby w
sprzeczności z art. 48 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a także, że prze-
pis ten, jako późniejszy i szczególny znajduje pierwszeństwo zastosowania. Taka
wykładnia wzajemnych relacji powołanych przepisów jest błędna, albowiem stanowi-
ska Sądów obu instancji nie uwzględniają istniejących ,,zapisów" ustawowych, a w
szczególności art. 120 ust. 5 ustawy o powszechnym obowiązku obrony. W takich
okolicznościach skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o
przysługujących odwołującemu się kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie
,,o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu
Okręgowego w Jeleniej Górze i orzeczenie, iż odwołujący się nabył prawo do otrzy-
mania od pozwanego emerytury górniczej".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Została ona
oparta wyłącznie na zarzutach naruszenia przepisów prawa materialnego, co spra-
wiało, że przy jej rozpoznaniu Sąd Najwyższy był związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku (art. 39811 § 2 k.p.c.), w tym przede
wszystkim ustaleniem, że skarżący nadal wykonuje pracę górniczą w kopalni węgla
brunatnego.
Istota sporu sprowadzała się do możliwości zaliczenia do stażu pracy górni-
czej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy okresu odbytej
przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej, który przypadł w okresie trwa-
nia górniczego stosunku pracy i w czasie trwania którego pracownik został powołany
do odbycia tej służby, a po jej odbyciu wrócił w ustawowym terminie do zatrudnienia
górniczego. Zgodnie z powołanymi przez skarżącego przepisami art. 120 ust. 1 i 3
ustawy o powszechnym obowiązku obrony, pracownikowi, który w ciągu trzydziestu
dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u któ-
rego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojsko-
wej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich
uprawnień wynikających ze stosunku pracy (ust. 1), natomiast pracownikowi, który
podjął pracę po upływie trzydziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojsko-
wej, czas odbywania tej służby wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą
tylko uprawnienia w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy
pośmiertnej, a także uprawnienia emerytalno-rentowe (ust. 3). Warto wskazać, że od
25 października 2005 r. ust. 3 art. 120 tej ustawy otrzymał następujące brzmienie:
pracownikowi, który podjął pracę po upływie trzydziestu dni od dnia zwolnienia z
czynnej służby wojskowej, czas odbywania tej służby wlicza się do okresu zatrudnie-
nia wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień wynikających ze stosunku
pracy, z wyjątkiem uprawnień przysługujących wyłącznie pracownikom u pracodaw-
cy, u którego podjęli pracę. Treść analizowanych przepisów odnosi się zatem zasad-
niczo do zachowania lub przyznania stażowych uprawnień pracowniczych, co nie
oznacza, że okresy obytej zasadniczej służby wojskowej nie zachowują istotnego
waloru prawnego na gruncie przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. Przeciwnie,
przerwę w wykonywaniu zatrudnienia w ramach stosunku pracy wywołaną odbywa-
niem zasadniczej służby wojskowej uznaje się za zawieszenie realizacji nadal trwa-
jącego stosunku pracy z tego względu, że w okresie odbywania tej służby nie są
wykonywane zobowiązania stron stosunku pracy, ponieważ pracownik doznaje prze-
szkód w świadczeniu pracy z powodu odbywania zasadniczej służby wojskowej, co
prowadzi do zawieszenia świadczeń pracodawcy, które na ogół są ekwiwalentami za
pracę wykonaną (por. art. 80 zdanie pierwsze k.p.). Równocześnie obowiązkiem
obywatela polskiego jest obrona ojczyzny, a zakres obowiązku służby wojskowej
określa ustawa (art. 85 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Ponadto konstytucyjna zasada de-
mokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości
społecznej (art. 2), zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji z jakiejkol-
wiek przyczyny (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji) wymuszają na gruncie Konstytucji,
będącej najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 Konstytucji RP), usta-
nawianie takich regulacji ustawowych lub dokonywanie wykładni przepisów prawa
powszechnie obowiązującego, które wykluczają jakiekolwiek pokrzywdzenie obywa-
tela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny. W konsekwen-
cji na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych okresy czynnej służby wojskowej w
Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne są zawsze okresami składkowymi (art. 6
ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach), bez potrzeby wypełnienia jakichkolwiek
dalszych warunków, a w szczególności bez względu na to, czy okresy odbytej służby
były poprzedzone stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym kreującym tytuł
obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Oznacza to, że okres czynnej służby
wojskowej jest składkowym okresem ubezpieczenia dla każdego ubezpieczonego,
który odbył taką służbę (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach).
Kolejną kwestię stanowi możliwość zaliczenia takich okresów do okresów
pracy górniczej, za którą uważa się pracę wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy. Taka możliwość nie wynika jednoznacznie z art. 120 ustawy
o powszechnym obowiązku obrony, który dotyczy wyraźnie uprawnień pracowni-
czych, przeto jego wykładnia wymaga odniesienia do bezwzględnie obowiązujących
unormowań prawa ubezpieczeń społecznych, z których wynika, co następuje. Wyjąt-
kowo okresy czynnej służby wojskowej, poprzedzonej pracą górniczą i pod warun-
kiem podjęcia takiej pracy w ciągu 30 dni od dnia zakończenia tej służby zalicza się
do okresów pracy górniczej, o której mowa w art. 48 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach, przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej na podstawie przepisów tej
ustawy, wyłącznie pracownikom zwolnionym z pracy w ramach restrukturyzacji gór-
nictwa węgla kamiennego, którzy złożyli wnioski emerytalne do dnia 31 grudnia 2002
r. - na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz.
1121 ze zm.) lub do dnia 31 marca 2004 r. - na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia
28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-
2006 (Dz.U. Nr 210, poz. 2037 ze zm.), pod dodatkowymi warunkami, że posiadali co
najmniej 15 lat pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy i spełniali warunki określone w art. 49 ustawy o emeryturach i rentach.
Oznacza to, że skarżący, który nie jest górnikiem kopalni węgla kamiennego i nie
został zwolniony z pracy w ramach restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, nie
podlega tym powołanym regulacjom szczególnym, a zatem okres odbytej przez
niego zasadniczej służby wojskowej nie jest okresem zaliczanym do okresów pracy
górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w zakre-
sie wymaganym do przyznania prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek.
Kolejna szczególna (wyjątkowa) regulacja ustawowych przesłanek nabycia
prawa do wcześniejszej emerytury górniczej, przysługującej bez względu na wiek
pracownikom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969
r., obejmująca górników, którzy nie podlegali zwolnieniom z pracy wynikającym z
procesów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, ma charakter zupełny (za-
mknięty), co wyklucza uznanie okresu odbytej czynnej (zasadniczej) służby wojsko-
wej, poprzedzonej pracą górniczą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymia-
rze czasu pracy, za pracę górniczą w rozumieniu art. 48 ust. 1 ustawy o emeryturach
i rentach. Do przyznania takim pracownikom górnictwa prawa do górniczej emerytury
bez ograniczeń wiekowych (bez względu na wiek ubezpieczonego) zalicza się wy-
łącznie okresy enumeratywnie (wyczerpująco) wskazane w art. 48 ust. 2 pkt. 1 i 2, tj.:
okresy niezdolności do pracy z tytułu wypadku przy pracy, wypadku w drodze do
pracy lub z pracy albo z tytułu choroby zawodowej, za które wypłacone zostało wy-
nagrodzenie lub zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne, a także inne niż
wymienione w pkt 1 okresy niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnie-
nia w związku z chorobą zakaźną, za które wypłacone zostało wynagrodzenie lub
zasiłek chorobowy w wymiarze do 35 dni w roku kalendarzowym, bezpośrednio po-
przedzone pracą górniczą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy, przypadające w czasie trwania stosunku pracy, a także wymienione w art. 48
ust. 3 tej ustawy okresy: urlopu górniczego w wymiarze do 5 lat oraz świadczenia
górniczego do 3 lat, o których mowa w art. 36 ust. 2.
Równocześnie okres czynnej służby wojskowej jest zawsze okresem zaliczal-
nym do okresów pracy górniczej wymaganej do nabycia prawa do górniczej emerytu-
ry jednakże po ukończeniu 55 lat życia przez pracownika urodzonego przed dniem 1
stycznia 1949 r. (art. 34 i 35 ustawy), bądź z tytułu tej służby przysługuje obniżenie
wieku emerytalnego - na zasadach określonych w art. 39 ustawy - ubezpieczonemu
urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r., spełniającemu warunek określony w art.
27 pkt 2 i niespełniającemu warunków wymaganych do uzyskania górniczej emery-
tury na podstawie art. 34 ustawy.
Powyższe oznacza, że okres odbytej czynnej (zasadniczej) służby wojskowej
przez zatrudnionego górnika zalicza się do składkowych okresów ubezpieczenia wy-
łącznie na warunkach określonych w art. 6 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 34-35, bądź z
art. 39 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), a ponadto był zali-
czany na podstawie art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz.
1121 ze zm.) oraz art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji
górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-2006 (Dz.U. Nr 210, poz. 2037 ze zm.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39814 k.p.c.
========================================