Wyrok z dnia 19 kwietnia 2006 r.
II UK 129/05

Przepisy ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.) oraz rozporządzeń wykonawczych
dotyczące odpłatności za zaopatrzenie w leki stanowią regulację ścisłą, wy-
czerpującą i niedającą możliwości odstąpienia od niej przez kasę chorych.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Herbert Szurgacz (spra-
wozdawca), SA Romualda Spyt.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 kwietnia
2006 r. sprawy z odwołania Mirosława S. przeciwko M. Oddziałowi Wojewódzkiego
Narodowego Funduszu Zdrowia w W. o refundację kosztów preparatu TALOXY, na
skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 10 marca 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Warszawy Pragi z dnia 23 marca
2004 r. [...] i oddalił odwołanie oraz nie obciążył wnioskodawcy kosztami postępowa-
nia kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 10 marca 2005 r. [...] oddalił
apelację strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie z dnia 23 marca 2004 r. [...], którym Sąd ten zmienił de-
cyzję M. Kasy Chorych w W. z dnia 19 grudnia 2002 r. odmawiającą Mirosławowi S. -
ojcu ubezpieczonej małoletniej Moniki S. - refundacji kosztów preparatu Taloxa, w ten
sposób, że przyznał prawo do refundacji kosztów preparatu.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Monika S. urodzona 7 lipca 1994 r. cierpi na padaczkę lekooporną. Napa-
dy padaczkowe zmniejszyły swoją częstotliwość, a nawet ustąpiły po włączeniu leczenia
preparatem Taloxa. Lek ten nie ma innego odpowiednika. Podjęcie leczenia preparatem
nastąpiło po wykorzystaniu innych możliwych terapii i wypróbowaniu leków ze wszystkich
grup. W grupie leków przeciwpadaczkowych refundowanych przez Narodowy Fundusz
Zdrowia znajdują się wszystkie stosowane przez Monikę S. leki poza preparatem
Taloxa. Z opinii biegłego lekarza specjalisty neurologa wynika, że tylko preparat Taloxa przy-
nosi w czasie terapii Moniki S. pozytywny rezultat. Leku tego nie można zastąpić żad-
nym innym lekarstwem.
M. Regionalna Kasa Chorych w W. odmówiła przyznania refundacji leku Taloxa,
albowiem preparat ten jest zarejestrowany w Polsce jako lek stosowany w lecznictwie
otwartym z odpłatnością 100% według rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie
wykazu chorób oraz wykazu leków i materiałów medycznych i w sprawie wykazu le-
ków podstawowych i uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupełnia-
jące. Ponadto, lek nie został wymieniony ani w art. 37, ani art. 39 ustawy o powszechnym
ubezpieczeniu zdrowotnym.
W ocenie Sądu, Monice S. przysługuje prawo do refundacji kosztów preparatu
Taloxa. Jakkolwiek prawo to nie wynika bezpośrednio ani z ustawy o powszechnym
ubezpieczeniu zdrowotnym, ani z rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu
chorób oraz wykazu leków i materiałów medycznych i w sprawie wykazu leków pod-
stawowych i uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupełniające, to
należy wywodzić je z art. 68 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wedle po-
wołanego przepisu, władze publiczne obowiązane są do zapewnienia szczególnej
opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i w po-
deszłym wieku. Rozporządzenie i ustawa obowiązywały wprawdzie w dniu wydania za-
skarżonej decyzji, ale nie obowiązywały już w dacie orzekania. Sąd zwrócił uwagę, że bez
stosowania leku Taloxa Monika S. przebywała stale w Centrum Zdrowia Dziecka na Oddziale
Intensywnej Terapii, gdzie leczono ją kroplówkami dożylnymi ,,Gardenal" i ,,Epanotin". Dziecko
,,w ogóle nie funkcjonowało". Natomiast lek Taloxa jest lekiem doustnym, który można
stosować w domu. Leczenie preparatem musi być kontynuowane, albowiem w przeciwnym
razie napady padaczkowe mogą powrócić (poprzednio było takich napadów kilkadzie-
siąt dziennie). Miesięczny koszt kuracji lekiem Taloxa wynosi 2.400 zł i jest znacznie niższy
niż koszt pobytu dziecka w Centrum Zdrowia Dziecka.
Pełnomocnik Narodowego Funduszu Zdrowia M. Oddziału Wojewódzkiego
zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną. Wskazując jako jej podstawę naruszenie
prawa materialnego, a mianowicie art. 68 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
- poprzez wyrażenie błędnego poglądu, że ,,uzasadnione jest prawo do refundacji
kosztów preparatu Taloxa małoletniej Moniki S., gdyż władze publiczne obowiązane
są do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym,
osobom niepełnosprawnym i w podeszłym wieku", art. 37 i art. 39 ustawy z dnia 6
lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze
zm.) - przez przyjęcie, że z powołanych przepisów wynika obowiązek Narodowego
Funduszu Zdrowia sfinansowania terapii leczenia preparatem Taloxa oraz rozporzą-
dzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2002 r. w sprawie wykazu chorób oraz wy-
kazu leków i materiałów medycznych, które ze względu na te choroby mogą być
przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub częściową odpłatnością (Dz.U. Nr
28 poz. 273 ze zm.) i rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2002 r. w
sprawie wykazu leków podstawowych i uzupełniających oraz wysokości, odpłatności
za leki uzupełniające (Dz.U. Nr 28, poz. 272 ze zm.) - poprzez wyrażenie stanowiska,
iż ,,pomimo tego, że wykazy leków refundowanych nie zawierają preparatu Taloxa,
Narodowy Fundusz Zdrowia zobowiązany jest do finansowania leczenia w warun-
kach ambulatoryjnych z zastosowaniem tego leku", wniósł o ,,uchylenie w całości
wskazanego na wstępie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do po-
nownego rozpoznania", ewentualnie o ,,zmianę zaskarżonego wyroku w całości po-
przez uwzględnienie apelacji w całości i oddalenie odwołania" oraz zasądzenie od
powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za pierwszą i drugą instancję
oraz kosztów postępowania kasacyjnego. Jego zdaniem, rozpoznanie skargi kasa-
cyjnej jest uzasadnione, albowiem ,,zaskarżony wyrok w sposób oczywisty narusza
prawo." Wskazał nadto, że ,,refundacja leków nie ujętych w wykazach leków refun-
dowanych spowoduje w każdym przypadku jej dokonania naruszenie przez Narodo-
wy Fundusz Zdrowia obowiązujących przepisów i zasad gospodarki finansowej, do
której zastosowanie mają przepisy ustawy o finansach publicznych", a także, że ,,wo-
bec powszechnego obowiązywania wykazów leków refundowanych obowiązek re-
fundacji kosztów leków nie ujętych w wykazach jedynie na rzecz niektórych ubezpie-
czonych oznacza nierówny dostęp do świadczeń i jest tym samym sprzeczny z zapi-
saną w art. 68 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą zapewnienia przez
władze publiczne wszystkim obywatelom równego dostępu do świadczeń opieki
zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych".
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pełnomocnik strony skarżącej podniósł, że
zgodnie z art. 68 ust. 2 Konstytucji, warunki i zakres udzielania świadczeń zdrowot-
nych określa ustawa. Jest nią ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, a
także rozporządzenie w sprawie wykazu chorób oraz wykazu leków i materiałów me-
dycznych, które ze względu na te choroby mogą być przepisywane bezpłatnie, za
opłatą ryczałtową lub częściową odpłatnością oraz rozporządzenie w sprawie wyka-
zu leków podstawowych i uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupeł-
niające. Wskazał, że art. 68 Konstytucji nie gwarantuje ubezpieczonym prawa do
całkowicie bezpłatnego leczenia, również w razie choroby przewlekłej, zagrażającej
życiu. Narodowy Fundusz Zdrowia nie finansuje niektórych świadczeń, w tym lecze-
nia preparatem Taloxa ,,nie dlatego, że są one drogie, ale dlatego, że nie przysługują
one ubezpieczonym zgodnie z określonymi przez ustawodawcę zasadami". Podkre-
ślił, że finansowanie przez ten Fundusz droższego leczenia musi mieć zawsze pod-
stawę prawną. Według niego, Sądy nie wzięły pod uwagę, że art. 37 ust. 5 i art. 39
ust. 2 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym zawiera przyznaną mini-
strowi zdrowia delegację do określenia w drodze rozporządzenia wykazu leków re-
cepturowych i uzupełniających, wykazu leków, które mogą być traktowane jako su-
rowce farmaceutyczne przy sporządzaniu leków recepturowych, wysokości opłaty
ryczałtowej za leki podstawowe i recepturowe, wysokości odpłatności za leki uzupeł-
niające, ilości leku recepturowego, którego dotyczy opłata ryczałtowa, wykazu cho-
rób, wykazu leków, artykułów sanitarnych, preparatów diagnostycznych i sprzętu jed-
norazowego użytku, które ze względu na te choroby mogą być przepisywane bez-
płatnie, za opłatą ryczałtową lub częściową odpłatnością. W wydanym na tej podsta-
wie rozporządzeniu, jakkolwiek padaczka została uznana za chorobę przewlekłą, to
nie umieszczono w nim leku Taloxa. Przyznając prawo do refundacji kosztów prepa-
ratu Taloxa przeznaczonego dla małoletniej Moniki S., Sąd odwołał się do kryterium
medycznego. Oparł swoje stanowisko na opinii biegłego sądowego neurologa oraz
opinii lekarza prowadzącego leczenie pacjentki w Centrum Zdrowia Dziecka. Ustawa
nie uzależnia jednak dokonania refundacji leku od istnienia wskazań medycznych co
do jego stosowania. Nie wprowadza też zasady, że bezwzględne wskazania me-
dyczne, co do stosowania leku, uzasadniają dokonanie refundacji. Opinia lekarza, co
do zasadności stosowania leku, nie może mieć wpływu na ustalenie zakresu zobo-
wiązań podmiotu finansującego leczenie. Dla Narodowego Funduszu Zdrowia pod-
stawą do pokrycia kosztów leczenia jest bowiem wyłącznie ustawa oraz wydane na
jej podstawie rozporządzenia, określające rodzaj i zakres finansowanych świadczeń.
Wyrażając pogląd w kwestii prawa do refundacji leku, Sąd nie wskazał, o jakie
ogólne zasady odpowiedzialności chodzi, gdzie są zapisane, czy zostały skodyfiko-
wane, czy też wynikają one z podstawowych przepisów określających zasady ubez-
pieczenia zdrowotnego i jakich. W ocenie strony skarżącej, skoro zawarte w art. 68
ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ustalenie zakresu i warunków zapewnie-
nia obywatelom dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych przekazano ustawodawstwu zwykłemu, to tym samym ustawie regulują-
cej tę materię zostało powierzone określenie zasad i warunków korzystania ze
świadczeń, a więc i zakresu przysługującego ubezpieczonemu prawa do świadczeń.
Przez określenie katalogu świadczeń przysługującym ubezpieczonym bezpłatnie, za
odpłatnością ryczałtową, częściową lub całkowicie odpłatnie został określony zarów-
no zakres praw ubezpieczonego, jak i obowiązków kasy chorych, a obecnie Narodo-
wego Funduszu Zdrowia. Jeżeli więc w wyroku ustalono prawo do świadczenia re-
fundowanego, niemieszczącego się w katalogu świadczeń bezpłatnych, to należy
jednoznacznie i wyraźnie wskazać podstawy takiego uprawnienia, wymieniając przy-
najmniej te ogólne i podstawowe zasady, z których to uprawnienie wynika.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Sprawa podlega rozpoznaniu w oparciu o przepisy ustawy z dnia 6 lutego
1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.) .
Ustawa wypełniała przewidzianą art. 68 ust. 2 Konstytucji delegację do zapewnienia
obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, przez władze publiczne równego
dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Sto-
sownie do art. 3 tej ustawy ubezpieczonym przysługują świadczenia określone w
przepisach ustawy, służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie stanu
zdrowia, udzielane w przypadku choroby, urazu, ciąży, porodu i połogu oraz w celu
zapobiegania chorobom i promocji zdrowia. Świadczenia ubezpieczenia zdrowotne-
go zostały określone w rozdziale 4 ustawy. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy osobom
ubezpieczonym przysługują, na zasadach określonych w ustawie, świadczenia zdro-
wotne mające na celu: 1) zachowanie zdrowia, 2) wczesne wykrywanie chorób, 3)
zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie. W celu realizacji wymienionych
uprawnień kasa chorych zapewnia ubezpieczonemu w szczególności -między innymi
- zaopatrzenie w leki i materiały pomocnicze (ust. 2 pkt 8). Przepisy art. 35 do
46ustawy z 6 lutego 1997 r. regulowały zasady zaopatrzenia w leki, w tym odpłatno-
ści za leki. Zgodnie z jej art. 37 leki podstawowe, leki uzupełniające i leki receptu-
rowe są wydawane ubezpieczonym na podstawie recepty po wniesieniu opłaty ry-
czałtowej za leki podstawowe i recepturowe oraz za odpłatnością w wysokości 30%
lub 50% ceny leku - za leki uzupełniające. Wykazy leków podstawowych i uzupeł-
niających, wysokość opłaty ryczałtowej za leki podstawowe i recepturowe oraz wyso-
kość odpłatności za leki uzupełniające określa, w drodze rozporządzenia, minister
właściwy do spraw zdrowia, po zasięgnięciu opinii kas chorych, Naczelnej Rady Le-
karskiej oraz Naczelnej Rady Aptekarskiej. Wykazy leków podstawowych i uzupeł-
niających aktualizowane są co najmniej raz w roku. W myśl art. 39 ustawy z 6 lutego
1997 r. osobom chorującym na choroby zakaźne lub psychiczne oraz upośledzonym
umysłowo, a także chorującym na choroby przewlekłe, wrodzone lub nabyte, leki i
materiały medyczne mogą być przepisywane bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub
częściową odpłatnością, przy czym wykaz chorób oraz wykaz leków i materiałów
określa, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw zdrowia, po zasię-
gnięciu opinii podmiotów wymienionych powyżej. W czasie ubiegania się przez
ubezpieczonego o tzw. refundację kosztów preparatu Taloxa obowiązywały rozpo-
rządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2002 r. w sprawie leków podstawowych i
uzupełniających oraz wysokości odpłatności za leki uzupełniające (Dz.U. Nr 28, poz.
272 ze zm.) oraz w sprawie wykazu chorób oraz wykazu leków i materiałów medycz-
nych, które ze względu na te choroby mogą być przepisywane bezpłatnie, za opłatą
ryczałtową lub częściową odpłatnością (Dz.U. Nr 28, poz. 273 ze zm.).

Regulacja prawna ubezpieczenia zdrowotnego ustawą z 1997 r. (także w usta-
wach późniejszych: o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdro-
wia z 2003 r. oraz o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych z 2004 r.) cechuje się tym ,że o ile ubezpieczenie to w znaczeniu jego
ogólnej kwalifikacji prawnej ma charakter zobowiązaniowy, to niektóre jego elementy
mają charakter regulacji publicznoprawnej. Należy do nich scharakteryzowana powy-
żej regulacja prawna świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego w postaci zaopatrze-
nia w leki. Jest to regulacja ścisła, dokonana ustawą oraz rozporządzeniami wyko-
nawczymi, która ma przy tym charakter regulacji zamkniętej, nie pozostawiającej
miejsca dla indywidualizacji zasad odpłatności za leki. W szczególności przepisy
prawa nie przewidują możliwości poszerzenia katalogu tzw. leków refundowanych
wymienionych w powołanych rozporządzeniach w drodze decyzji kasy chorych. Do
zakresu działania kasy chorych należy stwierdzanie i potwierdzanie prawa osoby
ubezpieczonej do świadczeń (art. 72 pkt 2), co odbywa się na podstawie obowiązu-
jącego prawa, które - w zakresie zaopatrzenia w leki na podstawie art. 37 oraz art. 39
ustawy z 6 lutego 1997 r. - zawiera ścisłe uregulowania.

Sądy orzekające w uzasadnieniu swoich rozstrzygnięć powołały się na orze-
czenie Sądu Najwyższego z 12 lutego 2004 r., II UK 243/03 (OSNP 2004 nr 9, poz.
162), w którym przyjęto, że mimo tego, iż lek pod nazwą Interferon Beta nie figuruje
w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 26 marca 2002 r., lek ten podlega tzw. refunda-
cji ponieważ został objęty odrębną umową o częściowe refundowanie kosztów lecze-
nia interferonem, zawartej między kasą chorych a świadczeniodawcami na podsta-
wie art. 53 ust. 1 ustawy z 6 lutego 1997 r. W sprawie tej istniało więc szczególne
źródło prawa do otrzymania wymienionego leku w postaci wspomnianej umowy.
Takiego szczególnego źródła prawa do otrzymania leku Talox za częściową odpłat-
nością w rozpoznawanej sprawie nie było.
W skardze kasacyjnej skarżący trafnie zakwestionował dopuszczalność wy-
wiedzenia przez Sądy orzekające uprawnienia ubezpieczonego do bezpłatnego
otrzymania leku Taloxa bezpośrednio z przepisu art. 68 ust. 3 Konstytucji. Powołując
się na stanowisko zajęte w piśmiennictwie ubezpieczenia zdrowotnego (por. glosę
J.Jończyka do powołanego wyroku Sądu Najwyższego z 12 lutego 2004 r., OSP
2004 nr 10, poz. 130), które - zdaniem Sądu Najwyższego w składzie orzekającym -
należy uznać za trafne, skarżący słusznie podkreślił, że przepis art. 68 Konstytucji
nie reguluje indywidualnych uprawnień ubezpieczonych do świadczeń opieki zdro-
wotnej. Ukształtowanie tych uprawnień należy do materii ustawy zwykłej, do której
Konstytucja odsyła.
Z przytoczonych motywów, skoro kasacja zawiera usprawiedliwione podstawy,
na podstawie art. 39815 k.p.c. należało orzec jak w sentencji wyroku.
========================================