Wyrok z dnia 26 czerwca 1998 r.
I PKN 94/98

Zniesienie w art. 473 KPC ograniczeń dopuszczalności przeprowadzenia
dowodu z przesłuchania stron, ustanowionego w art. 246 i 247 KPC oraz w art.
74 § 1, art. 751 § 4 i następnych KC, nie oznacza, że w postępowaniu z zakresu
prawa pracy i ubezpieczeń społecznych zaniechanie jego przeprowadzenia
stanowi naruszenie art. 299 KPC.


Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 1998 r. sprawy z po-
wództwa Stanisława M. przeciwko Spółdzielni Inwalidów ,,N." w K. o przywrócenie do
pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 19 listopada 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Końskich wyrokiem z dnia 12 sierpnia 1997 r.
oddalił powództwo Stanisława M. o przywrócenie do pracy wniesione wskutek tego,
że zatrudniająca go Spółdzielnia Inwalidów ,,N." w K. rozwiązała z nim umowę o
pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt. 1 KP.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 13 maja 1997 r. przed godz. 1500 po-
wód przebywał w pracy w takim stanie, że nie budziło wątpliwości, iż spożył alkohol:
śpiewał, a następnie usnął na krześle w pokoju kierownika działu technologicznego
Michała B. W takim stanie widzieli go prezes pozwanej Spółdzielni Waldemar K. i
pracownik działu technologicznego Jacek D. Osoby te nie miały wątpliwości, że
powód jest w stanie nietrzeźwym, zaś Jacek D. stwierdził, że powód był ,,praktycznie
nieprzytomny z nadużycia alkoholu". Na zeznaniach tychże osób Sąd Rejonowy
oparł także swoje ustalenia. Gdy chodzi o świadków Michała B. i Ryszarda B., Sąd
Rejonowy uznał, iż są mało wiarygodne. Zeznali oni bowiem, że choć prezes Wal-
demar K. polecił im, by udali się do pokoju, w którym przebywał powód i sprawdzili, w
jakim jest stanie, nie zbliżali się do niego i nie zainteresowali się dlaczego śpi na
krześle. Niemniej po powrocie do pokoju prezesa oświadczyli mu, że powód jest w
stanie nietrzeźwym i śpi na krześle.

W tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji uznał, że strona pozwana miała
dostateczne podstawy do rozwiązania z powodem stosunku pracy bez wypowiedze-
nia, stosownie do art. 52 § 1 pkt 1 KP, gdyż naruszył on w sposób ciężki podstawowe
obowiązki pracownicze.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem
z dnia 19 listopada 1997 r. oddalił apelację powoda opartą na zarzucie sprzeczności
ustaleń Sądu Rejonowego z zebranymi dowodami i przyjęciu, że w dniu 13 maja
1997 r. powód przebywał w zakładzie pracy w stanie upojenia alkoholowego, chociaż
nie był poddany badaniu krwi na zawartość alkoholu, a jego zachowanie spowodo-
wane było ostrym atakiem woreczka żółciowego oraz na zarzucie naruszenia prawa
powoda do obrony wskutek niedoręczenia mu przed rozprawą odpowiedzi na pozew i
nieprzesłuchania w charakterze strony, podczas gdy taki dowód został przeprowa-
dzony wobec pozwanego.

Sąd drugiej instancji przyjął, że Sąd Rejonowy poczynił wyczerpujące i prawid-
łowe ustalenia, których ocena nie przekracza granic swobodnej oceny dowodów.
Przeciwko tym ustaleniom nie może świadczyć brak badania krwi powoda na za-
wartość alkoholu, gdyż stan nietrzeźwości może być wykazywany przy pomocy
wszelkich środków dowodowych. Gdy chodzi o stan powoda, to wynikał on z zeznań
prezesa pozwanej Spółdzielni Waldemara K. i współpracownika powoda Jacka D. W
ocenie Sądu Wojewódzkiego, Sąd Rejonowy słusznie uznał za nie przekonujące zez-
nania pracowników, którym prezes Spółdzielni polecił sprawdzenie stanu powoda.
Ich brak zainteresowania zachowaniem powoda pozostaje w sprzeczności tak z ce-
lem wydanego polecenia, jak i ze złym - według powoda - samopoczuciem, które ze
względu na dolegliwości bólowe powinno wywołać reakcję ze strony otoczenia.

Sąd Wojewódzki nie dopatrzył się również w postępowaniu Sądu Rejonowego
naruszenia praw powoda do obrony. Powód był bowiem prawidłowo zawiadomiony o
terminie rozprawy wyznaczonej na 12 sierpnia 1997 r. i nie stawił się na nią, nie
przedstawiając jakiegokolwiek usprawiedliwienia. Nie było więc przeszkód do prze-
prowadzenia dowodu z przesłuchania stron w trybie art. 299 KPC. Wprawdzie dowód
ten jest dowodem dwustronnym, gdy jednak z przyczyn natury faktycznej lub prawnej
można przesłuchać tylko jedną stronę, do sądu należy ocena, czy dowód ten
przeprowadzić, czy pominąć. Zatem Sąd Rejonowy działał w granicach przysłu-
gujących mu uprawnień.

Od powyższego wyroku powód złożył kasację opartą na zarzucie naruszenia
prawa materialnego - art. 52 § 1 pkt 1 KP oraz prawa procesowego - art. 299 KPC.

Skarżący podniósł, że Sąd Rejonowy dopuścił dowód z przesłuchania stron,
lecz gdy okazało się, że powód jest nieobecny, przesłuchał jedynie prezesa strony
pozwanej, nie ustosunkowując się ani w protokole rozprawy ani w uzasadnieniu, dla-
czego nie przeprowadza dowodu z przesłuchania powoda. Sąd Wojewódzki pominął
tę okoliczność mimo zarzutów apelacyjnych. W ten sposób doszło do naruszenia
prawa powoda do obrony jego praw i do nierównowagi procesowej stron. Ponadto
Sąd Wojewódzki zaakceptował wyrok Sądu Rejonowego oparty na niepełnym mate-
riale dowodowym (nieprzesłuchanie powoda i brak badania krwi na zawartość alko-
holu) i na zeznaniach świadków, których prawdziwość podważyli inni świadkowie.

Przytaczając powyższe zarzuty i argumenty powód wniósł o uchylenie wyro-
ków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, nie
wskazując którego z Sądów wniosek ten dotyczy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie. Jej istota sprowadza się do twier-
dzenia, że nieprzesłuchanie powoda w charakterze strony pozbawiło go możliwości
obrony jego praw i miało niewątpliwie wypływ na treść orzeczeń obydwu Sądów. Za-
rzut ten nie może być uznany za skuteczny.

Według art. 299 KPC sąd zarządza dowód z przesłuchania stron wtedy, gdy
po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały nie wyjaśnione fakty
istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Jak wynika z treści tego przepisu, sąd nie przes-
łuchuje stron co do wszystkich faktów będących przedmiotem postępowania dowo-
dowego, lecz tylko co do faktów spornych, mających istotne znaczenie dla rozstrzyg-
nięcia sprawy i to jedynie wówczas, gdy albo przeprowadzone dowody nie pozwoliły
wyjaśnić istoty sprawy albo gdy nie ma dowodów, które pozwoliłyby wyjaśnić tę
istotę. Według więc regulacji zawartej w tym przepisie dowód z przesłuchana stron
ma charakter posiłkowy, pomocniczy, a jego przeprowadzenie nie może służyć
sprawdzeniu wyników dotychczasowego postępowania dowodowego ani przesądzać
wyników tego postępowania. Powyższy charakter omawianego dowodu wynika nie
tylko z treści art. 299 KPC, lecz także z faktu, że gdy przepisy Kodeksu postępowa-
nia cywilnego nadają temu dowodowi inny, obligatoryjny charakter, wyraźnie o tym
stanowią. Tak jest na przykład w sprawach o rozwód: art. 432 zdanie 1 KPC stanowi,
że w każdej sprawie o rozwód sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłucha-
nia stron. Obligatoryjność przeprowadzenia tego dowodu istnieje również wtedy, gdy
w innych sprawach objętych postępowaniem odrębnym w sprawach małżeńskich
strona powołała dowód z przesłuchania stron; wówczas sąd nie może odmówić do-
puszczenia takiego dowodu (art. 432 zdanie 2 KPC).

Dowód z przesłuchania stron nie ma charakteru obligatoryjnego w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, choć nie ulega wątpliwości, że bę-
dzie on konieczny zawsze wtedy, gdy nie ma możliwości przeprowadzenia innych
dowodów lub gdy innych dowodów nie ma.

Przepis art. 299 KPC nie może być też traktowany jako ograniczenie dowodu
z przesłuchania stron w związku z treścią art. 473 KPC.

Z przepisu art. 473 KPC wynika, że w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność
dowodu ze świadków i z przesłuchania stron. Chodzi więc w nim o przepisy
ustanawiające ograniczenia dowodowe ze względu na przedmiot postępowania.
Ograniczenia takie są zawarte w przepisach art. 246 i art. 247 KPC oraz w art. 74 § 1
i art. 751 § 4 oraz dalszych KC. Przewidują one, że dowód ze świadków i przesłu-
chania stron nie jest dopuszczalny, gdy zmierza do wykazania faktu dokonania
czynności prawnej, co do której ustawa lub umowa stron przewidywały formę pisem-
ną dla celów ważności tej czynności. Również zastrzeżenie - pod rygorem nieważ-
ności - formy pisemnej czynności prawnej wyłącza dowód z zeznań świadków i z
przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu. Tak więc art.
473 KPC należy rozumieć w ten sposób, że znosi on ograniczenia dowodowe usta-
nowione we wskazanych przepisach, co nie oznacza, że w postępowaniu w spra-
wach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przeprowadzenie dowodu z
przesłuchania stron jest obligatoryjne, a jego nieprzeprowadzenie stanowi naruszenie
art. 299 w związku z art. 473 KPC.

Podsumowując tę część rozważań trzeba zatem stwierdzić, że naruszenie art.
299 KPC miałoby miejsce wtedy, gdyby nieprzesłuchanie powoda w charakterze
strony mogło wpłynąć na wynik sprawy rozumiany jako uwzględnienie powództwa lub
gdyby dowód z przesłuchania stron był jedynym dowodem, jakim dysponowały Sądy.
Tymczasem Sąd Rejonowy przeprowadził dowód z zeznań świadków i z dokumen-
tów znajdujących się w aktach osobowych powoda, a także przesłuchał informacyjnie
strony co do istotnych okoliczności i dowodów, które należałoby przeprowadzić. Po-
wód oświadczył wówczas, że ,,nie zgłasza żadnych wniosków dowodowych". Wpraw-
dzie Sąd Rejonowy przesłuchał stronę pozwaną w trybie art. 299 KPC pod nieobec-
ność powoda na rozprawie, lecz powód był o tej rozprawie zawiadomiony prawidło-
wo, a w chwili rozpoznawania sprawy Sąd nie znał przyczyny jego nieobecności.
Wprawdzie w apelacji powód zgłosił zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji
art. 299 KPC wskutek przesłuchania strony pozwanej i pominięcia dowodu z jego
przesłuchania, lecz wnosząc o uzupełnienie postępowania dowodowego, nie żądał
przeprowadzenia tego dowodu, wniósł natomiast o przesłuchanie świadka co do
okoliczności dotyczących poprzedniego (1993 r.) zwolnienia z pracy. W związku z
tym Sąd [...] poprzestał na dotychczasowych dowodach, uznając, że zeznania
świadka nie mogą mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W tym stanie rzeczy
nie można przyjąć, że powód został pozbawiony możliwości obrony swoich praw
wskutek nieprzesłuchania go w charakterze strony. Inne zarzuty procesowe (np.
orzekania na podstawie niepełnego materiału dowodowego, sprzeczności ustaleń z
zebranym materiałem dowodowym) nie zostały poparte przytoczeniem tych przepi-
sów postępowania, według których należy oceniać naruszenie. Nie odpowiadają więc
wymaganiu art. 3933 KPC.

Gdy chodzi o powołany w kasacji zarzut naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 KP, to
tylko pozornie dotyczy on naruszenia prawa materialnego. W istocie bowiem - i tak
również wynika z uzasadnienia tego zarzutu - skarżącemu chodzi o ,,naruszenie...
polegające na ustaleniu, iż Stanisław M. będąc chorym w dniu 13 maja 1997 r.,
przebywał w pracy w stanie upojenia alkoholowego i przez to dopuścił się ciężkiego
naruszenia obowiązków pracowniczych." Tymczasem Sądy obu instancji nie ustaliły,
że powód był chory dnia 13 maja 1997 r., ustaliły natomiast, że był w stanie nie-
trzeźwości. Zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 52 § 1 pkt 1 KP byłby więc
uzasadniony wtedy, gdyby w zaskarżonym wyroku Sąd Wojewódzki przyjął, że dnia
13 maja 1997 r. powód był chory i był trzeźwy, a Sąd Wojewódzki uznał, że wskutek
tego dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Natomiast stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że powód swoim konkretnym zacho-
waniem naruszył pracowniczy obowiązek trzeźwości w miejscu pracy, mogłoby być
zwalczane w kasacji odpowiednimi przepisami postępowania - gdy chodzi o niez-
godne z prawdą ustalenie stanu nietrzeźwości, oraz przepisem art. 52 § 1 pkt 1 KP -
gdy chodzi o kwalifikację tego postępowania jako ciężkiego naruszenia podstawo-
wych obowiązków pracowniczych. Jednak kasacja takiej konstrukcji nie zawiera, w
związku z czym zarzut naruszenia prawa materialnego, zmierzający do podważenia
dokonanych ustaleń, nie może być skuteczny.

Z tych względów Sąd Najwyższy uznał, że kasacja nie zawiera usprawiedli-
wionych podstaw i stosownie do art. 39312 KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================