Wyrok z dnia 7 kwietnia 1998 r.
I PKN 90/98

Sądy powszechne są uprawnione do badania zgodności stosowanych
przepisów ustawowych z Konstytucją.


Przewodniczący: SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 kwietnia 1998 r. sprawy z powódz-
twa Jerzego B., Zefiryna J., Katarzyny G.-S., Krzysztofa K., Włodzimierza K., Krysty-
ny M., Kazimierza P., Stanisława S., Cecyli S., Jerzego Ś., Zbigniewa W., Zbigniewa
W., Janiny Z. przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuraturze Apelacyjnej w K. o zapła-
tę, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 18 listopada 1997 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e
Powodowie: Jerzy B., Zefiryn J., Katarzyna G.-S., Krzysztof K., Włodzimierz
K., Krystyna M., Kazimierz P., Stanisław S., Cecylia S., Jerzy Ś., Zbigniew W., Zbig-
niew W. i Janina Z. we wniesionym w dniu 23 stycznia 1997 r. pozwie domagali się
zasądzenia kwot stanowiących różnicę miedzy wynagrodzeniem należnym na pods-
tawie art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst:
Dz.U. z 1994 r. Nr 19 poz. 70 ze zm.) w okresie od dnia 1 stycznia 1994 r. do 31
grudnia 1994 r. a wynagrodzeniem faktycznie w tym okresie otrzymanym oraz ska-
pitalizowanych odsetek w wysokości zgodnej z wyliczeniem stanowiącym załącznik
do pozwu, a także różnicy pomiędzy wypłaconą a należną nagrodą z zakładowego
funduszu nagród za rok 1994 i w przypadku Krzysztofa K. różnicy w wypłaconej a
należnej nagrodzie jubileuszowej za dwadzieścia lat pracy. Powodowie działający
przez pełnomocnika-powódkę Krystynę M. podnieśli, że na podstawie art. 5 ust. 3
ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w pańs-
twowej sferze budżetowej w 1994 roku (Dz.U. Nr 129, poz. 601) ich wynagrodzenia
od 1 stycznia 1994 r. do 31 maja 1994 r. pozostały na poziomie z grudnia 1993 r. i
były obliczane w oparciu o podstawę stanowiącą kwotę 296,70 zł, a za okres od 1
czerwca 1994 r. do 31 grudnia 1994 r. w oparciu o kwotę 466,50 zł. W ocenie powo-
dów ustawodawca po raz kolejny zawiesił działanie określonej w art. 62 ust. 1 i 2
ustawy o prokuraturze zasady bieżącej waloryzacji wynagrodzeń prokuratorów pole-
gającej - stosownie do wykładni Trybunału Konstytucyjnego zawartej w uchwale z
dnia 17 lutego 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 81) - na ustalaniu ich wynagrodzeń przy
uwzględnieniu przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej w gospo-
darce narodowej bez wypłat z zysku z kwartału, w którym powstało prawo do wyna-
grodzenia. Tryb, w którym nastąpiła zmiana reguł ustawowych obowiązujących przy
ustalaniu wysokości wynagrodzeń prokuratorów nie był prawidłowy z powodu
umieszczenia przepisów normujących kwestię ustalania wynagrodzeń prokuratorów
w ustawie "okołobudżetowej" i ustanowienia zbyt krótkiej vacatio legis. Powodowie są
zdania, że w tej sytuacji ich wynagrodzenie w okresie od 1 stycznia 1994 r. do 31
grudnia 1994 r. powinno być ustalane zgodnie z art. 62 ust. 1 i 2 ustawy o prokuratu-
rze.
Sąd Rejonowy dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie wyrokiem z dnia 10
czerwca 1997 r. [...] oddalił powództwo. W ocenie Sądu spór w rozpoznawanej spra-
wie dotyczy dopuszczalności ustalania wynagrodzenia prokuratorów w 1994 r. na
podstawie art. 5 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o kształtowaniu środków
na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1994 roku ( Dz. U. Nr 129,
poz. 601) i konstytucyjności tego przepisu oraz kwestii zbyt krótkiego vacatio legis tej
ustawy. Ustawodawca wprowadzając w art. 5 ustawy odstępstwa od zasady syste-
matycznej waloryzacji wynagrodzeń prokuratorskich nie dokonał zmiany art. 62
ustawy o prokuraturze ani nie zawiesił mocy obowiązującej tej ostatniej ustawy.
Sprzeczność między tymi przepisami należy według Sądu usunąć przy pomocy ogól-
nych metod wykładni dwóch równorzędnych aktów prawnych, tj. reguły lex posterior
derogat legi priori, bowiem jeżeli akt późniejszy nie uchyla w sposób wyraźny aktu
wcześniejszego, to obowiązuje akt prawny późniejszy. Ustawa z dnia 10 grudnia
1993 r. jest tzw. ustawą okołobudżetową, a zatem w przeciwieństwie do budżetu,
może regulować kwestie wynagrodzeń. O ile bowiem przedmiotem ustawy budżeto-
wej mogą być zgodnie z przepisem art. 20 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 paź-
dziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wyko-
nawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84,
poz. 426 ze zm.) wyłącznie dochody i wydatki państwa, o tyle ustawa okołobudże-
towa jako ustawa zwykła nie stwarza takich ograniczeń. Dopuszczalne i zgodne z
Konstytucją było zatem wprowadzenie w drodze tej ustawy odstępstw od zasady
systematycznej waloryzacji wynagrodzeń prokuratorów. Chybiony jest także, zda-
niem Sądu, zarzut wadliwości ustawy z 10 grudnia 1993 r. ze względu na ustano-
wienie zbyt krótkiej vacatio legis. Zgodnie bowiem z art. 4 ustawy z dnia 30 grudnia
1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzę-
dowego Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" (Dz. U. Nr 56, poz. 524 ze zm.) w
brzmieniu obowiązującym w 1994 r. akty prawne ogłoszone w Dzienniku Ustaw
wchodzą w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia, jeżeli same nie stanowią ina-
czej. Ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. została ogłoszona w Dzienniku Ustaw z dnia
24 grudnia 1993 r. i gdyby nie stanowiła inaczej, "weszłaby w życie w dniu 8.01.1995
r. Jednak ustawa ta ustaliła w art. 11 inną datę wejścia w życie, tj. 1 stycznia 1995 r."

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok apelacją, w której zarzucili temu wyro-
kowi naruszenie prawa materialnego, polegające na zastosowaniu przy rozstrzyganiu
sprawy niekonstytucyjnych przepisów ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r., w szczegól-
ności jej art. 5 ust. 2 i 3 i pośrednio art. 11 oraz art. 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950
r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego
Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", zamiast art. 62 ust. 1 i 2 ustawy o proku-
raturze. Wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie powództwa zgod-
nie z żądaniem pozwu, po uprzednim zwróceniu się na podstawie art. 11 ust. 1 w
związku z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 25 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyj-
nym ( jednolity tekst: Dz. U. Z 1991 r. Nr 109, poz. 470 ze zm.) do Trybunału Kons-
tytucyjnego z pytaniem prawnym, czy powołane wyżej przepisy 5 ust. 2 i 3 i pośred-
nio art. 11 oraz art. 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor
Polski" są zgodne z art. 1 oraz art. 3 ust. 3 przepisów konstytucyjnych pozostawio-
nych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października
1992 r. W uzasadnieniu swojego żądania powodowie wskazali, że zaskarżone orze-
czenie nie jest trafne, bowiem prawidłowe rozstrzygnięcie tej sprawy nie zależy od
wykładni obowiązujących przepisów, ale od ustalenia przez wyłącznie uprawniony do
tego organ, czyli przez Trybunał Konstytucyjny, czy przepisy obowiązującej w 1994 r.
ustawy o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej
w 1994 roku były zgodne z Konstytucją. Powodowie wnieśli o skierowanie pytania do
Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ przepisy tej ustawy nie były do tej pory anali-
zowane przez Trybunał Konstytucyjny, wobec czego korzystają z domniemania ich
zgodności z Konstytucją.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z dnia 18 listopada 1997 r. [...] oddalił apelację. W ocenie Sądu skierowanie pytania
do Trybunału Konstytucyjnego nie znajduje uzasadnienia. W szczególności nie
można zgodzić się ze stanowiskiem powodów, że "niniejsza" problematyka nie była
do tej pory rozstrzygana przez Trybunał Konstytucyjny, bowiem Trybunał ten 8 listo-
pada 1994 r. rozstrzygał w podobnej sprawie dotyczącej wynagrodzeń sędziów, któ-
rych sytuacja jest w tym zakresie identyczna jak sytuacja prokuratorów. Odnośnie do
relacji ustawy o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze
budżetowej w 1994 roku do innych ustaw, zwłaszcza zaś ustawy o prokuraturze, oraz
problemu ewentualnego działania wstecz tej pierwszej ustawy Sąd stwierdził, że
kwestie te były przedmiotem rozważań Sądu pierwszej instancji, które należy uznać
za słuszne w świetle obowiązującego ustawodawstwa i wyrażanych wielokrotnie pog-
lądów Trybunału Konstytucyjnego.

Powyższy wyroku zaskarżyli powodowie kasacją, w której zarzucili naruszenie
przepisów postępowania, a w szczególności art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o
Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 364) poprzez nieskierowanie do Try-
bunału Konstytucyjnego pytania prawnego co do zgodności wskazanych w apelacji
przepisów z Konstytucją, art. 328 § 2 KPC polegające na ogólnikowym, nie wyjaś-
niającym szczegółowo przyczyn uznania apelacji za bezzasadną, uzasadnieniu wy-
danego orzeczenia, które to uchybienia mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy
oraz naruszenie prawa materialnego, polegające na zastosowaniu przy rozstrzyganiu
sprawy niekonstytucyjnych przepisów ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r., w szczegól-
ności jej art. 5 ust. 2 i 3 i pośrednio art. 11 oraz art. 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950
r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego
Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", zamiast art. 62 ust. 1 i 2 ustawy o proku-
raturze. Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne powodowie wnieśli o zwróce-
nie się na podstawie art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyj-
nym z pytaniem prawnym czy przepisy art. 5 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993
r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w
1994 roku oraz art. 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor
Polski" były zgodne z art. 1 oraz art. 3 ust. 3 przepisów konstytucyjnych pozostawio-
nych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października
1992 r., a nadto w zakresie pierwszej z wymienionych ustaw - z art. 20-22 Małej
Konstytucji. W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych powodowie podnieśli, że sądy nie
są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zaj-
mowania stanowiska w kwestii ich zgodności jak też niezgodności z Konstytucją.
Sądy mają natomiast prawo do dokonywania ocen zasadności podnoszonych wąt-
pliwości co do konstytucyjności przepisów w takim zakresie, w jakim jest to niezbęd-
ne do uruchomienia procedury pytań prawnych. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku
w ogóle nie wyjaśnia z jakiej przyczyny podniesione w apelacji wątpliwości nie zos-
tały uznane za uzasadnione. Nie podlega dyskusji, że wątpliwości tych nie można
usunąć w drodze wykładni prawa, a od rozstrzygnięć na płaszczyźnie konstytucyjnej
zależy wynik sprawy. Jeżeli dodatkowo zważyć, że sądy mają obowiązek ochrony
Konstytucji, to należy zgodzić się z poglądami doktryny, iż jedynym skutecznym spo-
sobem uniknięcia niebezpieczeństwa rozstrzygnięcia sprawy na podstawie wątpli-
wych konstytucyjnie przepisów jest poddanie ich kontroli Trybunału Konstytucyjnego.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zgodnie z przepisem art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Kons-
tytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pyta-
nie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umo-
wami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy
rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Kasacja wywodzi, że powyższy
przepis został naruszony przez Sąd drugiej instancji, który, mimo zawartego w apela-
cji wniosku o zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym co
do zgodności powołanych w niej przepisów ustawowych z Konstytucją, nie zastoso-
wał przepisu art. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i rozstrzygnął sprawę na
podstawie tych przepisów. Pogląd ten nie jest trafny.

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, ustawy o Trybunale Konstytucyj-
nym i Konstytucji RP nie dają podstaw do przyjęcia, że wniosek strony postępowania
sądowego o zwrócenie się przez Sąd drugiej instancji z pytaniem prawnym do Try-
bunału Konstytucyjnego jest wiążący dla Sądu. Sąd ten jest jednakże obowiązany do
oceny zasadności wniosku pod kątem przepisu art. 3 ustawy o Trybunale Konstytu-
cyjnym. Przepis ten ustanawia dwie przesłanki, których łączne spełnienie aktualizuje
obowiązek Sądu zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym
co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją. Pierwszą z nich, wyrażoną
wprost w powołanym przepisie ustawy jest to, aby od odpowiedzi na pytanie prawne
zależało rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed sądem. Sąd może zatem zwrócić się
do Trybunału z pytaniem prawnym, jeżeli przedmiotem orzeczenia Trybunału będą
przepisy prawa materialnego lub prawa procesowego stosowane przez sąd w danej
sprawie. Sąd nie ma zatem obowiązku zwrócenia się z pytaniem prawnym do Trybu-
nału Konstytucyjnego, jeżeli badaniem zgodności z Konstytucją byłyby objęte przepi-
sy prawa nie mające związku ze sprawą rozpoznawaną przez ten sąd. Kolejną prze-
słanką przedstawienia przez sąd Trybunałowi pytania prawnego, o którym mowa w
art. 3 ustawy, jest powzięcie przez sąd wątpliwości, co do zgodności stosowanego
przezeń przepisu z Konstytucją. Przesłanka ta nie jest wprawdzie sformułowana
wprost w treści powyższego przepisu, jak czyni to przepis art. 390 § 1 KPC, lecz wy-
nika z istoty instytucji przedstawiania pytań prawnych. Przedstawianie wszelkich py-
tań prawnych, a w szczególności pytań prawnych dotyczących konstytucyjności
przepisów prawa stosowanych przez sąd w celu rozstrzygnięcia danej sprawy, ma
bowiem sens wówczas, gdy sąd poweźmie wątpliwość co do zgodności przepisu
prawa z Konstytucją i da temu wyraz w uzasadnieniu pytania prawnego. W sytuacji
zaś, gdy sąd z urzędu nie poweźmie wątpliwości co do zgodności stosowanego
przezeń przepisu z Konstytucją lub gdy stwierdzi, że wniosek strony o zwrócenie się
z pytaniem prawnym do Trybunału jest bezzasadny, bowiem w ocenie sądu przepis
jest zgodny z Konstytucją, wówczas nie ma obowiązku przedstawiania tego pytania
do Trybunału Konstytucyjnego. Należy ponadto podkreślić, że wyrażone we wniosku
strony wątpliwości co do zgodności przepisu z Konstytucją czy wręcz niezachwiane
przekonanie o niekonstytucyjności przepisu aktu normatywnego, nie mogą być
uznane za wątpliwości sądu. Oznaczałoby to bowiem wymuszenie przez strony
przedstawienia przez sąd pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu, mimo że
sąd byłby przekonany o zgodności danego przepisu z Konstytucją. W konsekwencji
należy uznać, że decyzja o przedstawieniu pytania prawnego, o którym mowa w art.
3 ustawy, należy do wyłącznej właściwości sądu, który nie jest związany w tym za-
kresie wnioskami stron postępowania. Sąd Najwyższy jest zdania, że sąd powszech-
ny może dokonywać oceny konstytucyjności przepisów mających zastosowanie w
sprawie, bowiem nie prowadzi to do naruszenia konstytucyjnie utrwalonego podziału
kompetencji między sądami a Trybunałem Konstytucyjnym. Nie ulega bowiem wątp-
liwości, że kwestia zgodności przepisu aktu normatywnego z Konstytucją jest dla
Trybunału Konstytucyjnego zagadnieniem głównym, o którym Trybunał rozstrzyga w
formie orzeczenia ze skutkami przewidzianymi w ustawie. Sąd powszechny nie
orzeka zaś o zgodności przepisu prawa z Konstytucją, lecz jedynie odmawia zasto-
sowania przepisu prawnego niezgodnego, jego zdaniem, z Konstytucją. Uznanie, jak
błędnie twierdzą powodowie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania
zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwe-
stii ich zgodności jak też niezgodności z Konstytucją, jest wyraźnie sprzeczne z prze-
pisem art. 8 ust. 1 Konstytucji, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej
przepisów, przy czym pod pojęciem "stosowanie" należy rozumieć w pierwszym rzę-
dzie sądowe stosowanie prawa.

Sąd Najwyższy nie podziela zarzutu naruszenia przepisu art. 3 ustawy także z
tego względu, że Sąd rozstrzygając niniejszą sprawę trafnie uznał, iż problematyka
wynagrodzeń prokuratorów za rok 1994 jest analogiczna do problematyki wynagro-
dzeń sędziowskich za lata wcześniejsze, która była przedmiotem powołanych w uza-
sadnieniu wyroku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. W tej
sytuacji przedstawianie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego co do zgod-
ności z Konstytucją art. 5 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o kształtowaniu
środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1994 roku było
zbędne.

Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================