Wyrok z dnia 2 kwietnia 1998 r.
I PKN 8/98

Występujące w § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27
grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skiero-
wanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i
usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259
ze zm.) pojęcie potrzeb organizacyjno-produkcyjnych obejmuje tylko potrzeby
realne (obiektywne), które ujawniły się po nawiązaniu przez strony umowy o
pracę, a przy tym ich powstanie było niezależne od pracodawcy i miało charak-
ter bezwarunkowy.


Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 2 kwietnia 1998 r. sprawy z powódz-
twa Jana Z. przeciwko ,,M.-Z." Holding SA w Z. o przywrócenie do pracy, na skutek
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach z dnia 29 lipca 1997 r. [...]


o d d a l i ł kasację i zasądził od strony pozwanej na rzecz Jana Z. kwotę 375
zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Pozwany ,,M.-Z." Holding SA w Z. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 29 lipca 1997 r.
[...], którym Sąd ten zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Zabrzu z dnia 21
marca 1997 r. [...] w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz Jana Z.
kwotę 8.786,36 zł.

Powód domagał się przywrócenia go do pracy w pozwanym zakładzie pracy
oraz zasądzenia na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Nas-
tępnie, pismem procesowym z dnia 30 października 1996 r. rozszerzył żądanie poz-
wu, domagając się nadto zasądzenia od strony pozwanej na jego rzecz odszkodo-
wania za czas pozostawania bez zatrudnienia [...]. Jako uzasadnienie powództwa
powód podał, że strony łączyła umowa o pracę zawarta w dniu 17 maja 1996 r. na
czas określony, tj. do 30 kwietnia 1997 r. Powód był zatrudniony na stanowisku kie-
rownika zabezpieczenia technicznego produkcji na kontrakcie zagranicznym: Cze-
chy-K. [...]. W dniu 4 lipca 1996 r. powodowi zostało wręczone wypowiedzenie
umowy o pracę z terminem 14-dniowym, motywowane brakiem możliwości rozbudo-
wy struktury organizacyjnej w związku z ,,niepozyskaniem" nowych kontraktów w re-
jonie ,,K.-L.". Powód uważał to wypowiedzenie za nieuzasadnione i niezgodne z pra-
wem, ponieważ nie przeprowadzono konsultacji związkowej, a ponadto oświadczenie
woli zostało mu doręczone w okresie korzystania przez niego ze zwolnienia le-
karskiego. Strona pozwana, domagając się oddalenia powództwa argumentowała, że
w umowie o pracę zawartej z powodem wyraźnie zastrzeżono, iż strony mają prawo
do wcześniejszego rozwiązania umowy w trybie i na warunkach określonych w roz-
porządzeniu Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i
obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji bu-
downictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z
1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.). W myśl § 6 tego rozporządzenia pozwany mógł
wcześniej rozwiązać umowę o pracę za jej dwutygodniowym wypowiedzeniem, z
uwagi na to, iż było to uzasadnione potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi budowy
eksportowej w związku z brakiem zamówień w rejonie ,,K.-L.".

Rozpoznając apelację powoda Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwier-
dził, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodo-
we, wysnuł jednakże z niego niewłaściwe wnioski. Z jego ustaleń wynika, że strony
zawarły w dniu 17 maja 1996 r. umowę o pracę na czas oznaczony od 19 maja 1996
r. do 30 kwietnia 1997 r. Zgodnie z zawartymi w niej postanowieniami powód miał
być zatrudniony na budowie zagranicznej na stanowisku kierownika zabezpieczenia
technicznego produkcji przy realizacji kontraktu ,,Czechy-K." [...]. Kontrakt ten, co
wynika ze zgodnych oświadczeń stron, był realizowany zgodnie z jego pierwotnymi
założeniami i w czasie w nim przewidzianym.

Zgodnie z postanowieniami zawartymi w § 6 ust. 1 rozporządzenia z 27 grud-
nia 1974 r. wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę, o której mowa w jego § 2 ust.
4, może nastąpić za dwutygodniowym wypowiedzeniem, gdy jest to uzasadnione
potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi budowy eksportowej. Skoro zaś w kontrak-
cie ,,Czechy-K." [...], do którego realizacji powód został zatrudniony, nie nastąpiły
żadne zmiany i jego realizacja przebiegała w sposób niezmieniony, nie ma podstaw
do przyjęcia, że zachodziła potrzeba organizacyjno-produkcyjna uzasadniająca ko-
nieczność wypowiedzenia powodowi umowy o pracę. Niewygranie przez stronę poz-
waną konkursu na zawarcie dalszych kontraktów nie może stanowić podstawy dla
ponoszenia przez powoda negatywnych konsekwencji braku powodzenia w stara-
niach o nowe umowy. Powód wywiązywał się przy tym należycie z powierzonych mu
obowiązków pracowniczych, a ponadto w związku z zawarciem ze stroną pozwaną
umowy o pracę za granicą musiał zmienić swoje dotychczasowe plany. Stąd też
wcześniejsze rozwiązanie z nim tej umowy stanowi dla niego dużą dolegliwość.

Na tej podstawie Sąd drugiej instancji uznał, że wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę było bezzasadne w rozumieniu art. 45 KP i wobec tego na zasadzie
art. 50 § 3 KP zasądził na jego rzecz odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia za pracę.

W kasacji strona pozwana postawiła zaskarżonemu przez nią wyrokowi zarzut,
iż narusza on przepis art. 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 27 grudnia
1974 r. przez przyjęcie, że wcześniejsze rozwiązanie z powodem umowy o pracę nie
było uzasadnione potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi budowy eksportowej. W
konsekwencji tego postawiony został także zarzut naruszenia art. 50 § 3 KP, gdyż
stanowił on bezpośrednią podstawę zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania (w
następstwie oceny, iż doszło do wypowiedzenia powodowi umowy o pracę zawartej
na czas określony z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu tego typu umów).


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zarzuty kasacji nie są trafne. Wynikają one częściowo z błędnej wykładni § 6
ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 27 grudnia 1974 r., a częściowo łączą
się z okolicznościami faktycznymi przytaczanymi w kasacji, które jednakże nie były
przedmiotem ustaleń ani Sądu Pracy ani też Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.
To zaś oznacza - przy braku zarzutów kasacji co do wadliwości stwierdzeń
zaskarżonego wyroku w zakresie jego podstawy faktycznej - że nie mogą one być
brane pod rozwagę przez Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym, niezależnie
od tego, że nawet ich uwzględnienie nie mogłoby zmienić poglądu co do trafności
rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd drugiej instancji. Sąd Najwyższy związany jest
bowiem granicami kasacji (art. 39311 KPC), a te wyznaczone są głównie przez spo-
sób określenia w niej jej podstaw, (tj. wskazane przepisy prawa materialnego lub
procesowego, które według składającego kasację zostały naruszone w zaskarżonym
wyroku - art. 3931 KPC) oraz ich uzasadnienia (art. 3933 KPC).

Przepis § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27 grudnia 1974 r. nie może być
interpretowany w sposób rozszerzający, gdyż ustanawia on wyjątek od zasady, iż
umowy o pracę na czas określony (a także umowy o pracę na wykonanie określonej
pracy) nie mogą być - przed upływem ustalonego terminu ich rozwiązania - wypo-
wiadane przez strony. Przeciwko rozszerzającej wykładni tego przepisu przemawia
także i to, iż wprowadza on odstępstwo od ogólnego założenia tylko w interesie pra-
codawcy, nie przewidując wypowiedzenia umowy przez pracownika. W istocie zaś
kasacja opiera się na założeniu, że przepis § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27
grudnia 1974 r. powinien być interpretowany w sposób rozszerzający, zgodnie z in-
teresem pracodawcy. Przewiduje on możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy
o pracę zawartej na czas określony, gdy jest to uzasadnione potrzebami organiza-
cyjno-produkcyjnymi budowy (usługi) eksportowej. Są to potrzeby, które są następs-
twem zmian w zakresie organizacji oraz produkcji i wobec tego nie mogą być łączone
z właściwościami czy umiejętnościami pracownika, gdyż mają one istnieć po stronie
pracodawcy, a przy tym muszą powstać dopiero po nawiązaniu z nim umowy o
pracę. Wykluczone jest natomiast - tak jak czyni to strona pozwana - powoływanie w
charakterze przyczyn organizacyjno-produkcyjnych okoliczności, które istnieją w
chwili nawiązywania z pracownikiem umowy o pracę, nawet jeżeli są to swoiste przy-
czyny ,,warunkowe", tj. sprowadzają się do ewentualności, iż może nie dojść do za-
warcia planowanych przez stronę nowych kontraktów. Pracodawca nie może prze-
rzucać na pracownika ryzyka związanego z przewidywanym brakiem sukcesu w po-
szukiwaniu nowych kontraktów. Dotyczy to zwłaszcza przypadku, gdy praca wyko-
nywana jest za granicą, z czym z reguły łączą się i dla pracownika i jego rodziny
różnego rodzaju zasadnicze zmiany sytuacji bytowej i utrudnienia. W tym stanie rze-
czy należy przyjąć, że przewidziana w § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27 grudnia
1974 r. formuła ,,uzasadnienia potrzebami organizacyjno-produkcyjnymi" pojmowana
powinna być w ten sposób, iż obejmuje ona tylko te sytuacje, które powstają po na-
wiązaniu umowy o pracę przez pracodawcę i stanowią dla niego pewne zaskoczenie
(są dla niego nieoczekiwane). Natomiast jeżeli pracodawca z góry przewiduje jakieś
trudności w realizacji nawiązanego kontraktu, które mogą spowodować brak zapo-
trzebowania na pracę danego pracownika, to powinien zaproponować pracownikowi
zawarcie umowy o pracę na taki okres, który te ewentualne trudności by uwzględniał.
Z ustaleń dokonanych w toku postępowania dowodowego w rozpoznawanej sprawie
nie wynika, by pracodawca proponował powodowi zawarcie umowy o pracę na
krótszy okres, a mianowicie tylko do chwili wyjaśnienia się sprawy uzyskania przez
stronę pozwaną nowych zamówień, (z ewentualnością jej przedłużenia), co mogło
mieć wpływ na decyzję powoda o podjęciu pracy w Czechach. Strona pozwana
uznała natomiast, iż może ryzykiem niepowodzeń prowadzonych pertraktacji
obarczyć pracownika, przyjmując rozszerzającą wykładnię § 6 ust. 1 pkt 1 rozporzą-
dzenia z 27 grudnia 1974 r. Wykładnia taka jest jednakże niedopuszczalna.
Uwzględniając wskazane wyżej założenia ogólne, a także wnioski wypływające z
analizy językowo-logicznej tego przepisu, należy przyjąć, że pojęcie potrzeb organi-
zacyjno-produkcyjnych obejmuje tylko potrzeby realne (obiektywne), które ujawniły
się po nawiązaniu przez strony umowy o pracę, a przy tym są niezależne od praco-
dawcy i mają charakter bezwarunkowy. W przypadku powoda przyczyna wypowie-
dzenia mu umowy o pracę - jakkolwiek w postaci warunkowej - istniała już w chwili
nawiązywania z nim umowy o pracę (zwłaszcza jeżeli przyjąć wyjaśnienia zawarte w
uzasadnieniu kasacji, iż celem jego zatrudnienia było przygotowanie zaplecza orga-
nizacyjnego dla przyszłego kontraktu), a to oznacza, iż nie mieści się ona w pojęciu
uzasadnienia z § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 27 grudnia 1974 r.

Kierując się powyżej wskazanym rozumowaniem Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39312 KPC oraz art. 98 KPC orzekł jak w sentencji.
========================================