Wyrok z dnia 15 marca 2001 r.
I PKN 768/00

Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla ka-
miennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szcze-
gólnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze
zm.) nie zmieniła na niekorzyść pracownika umowy o udzielenie urlopu górni-
czego zawartej na podstawie § 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8
maja 1998 r. w sprawie warunków uzyskania uprawnień, sposobu obliczania,
szczegółowych zasad i trybu wypłacania w 1998 r. osłon socjalnych z tytułu
urlopów górniczych, zasiłków socjalnych i jednorazowych wypłat dla zatrud-
nionych pod ziemią pracowników górnictwa (Dz.U. Nr 63, poz. 410 ze zm.).


Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Józefa P. i Stanisława M. przeciwko R. Spółce Węglowej SA Kopalni Węgla Kamien-
nego ,,C." w R. o ustalenie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach - Ośrodka Zamiej-
scowego w Rybniku z dnia 11 maja 2000 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Pozwana R. Spółka Węglowa SA, Kopalnia Węgla Kamiennego ,,C." w R., w
sprawie z powództwa Józefa P. i Stanisława M. o ustalenie, wniosła kasację od wy-
roku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach -
Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku z dnia 11 maja 2000 r. [...]. Tym wyrokiem Sąd
Okręgowy oddalił apelację pozwanej od wyroku Sądu pierwszej instancji ustalające-
go, że Józef P. przebywa na urlopie górniczym do dnia 31 marca 2002 r., a Stanisław
M. - do dnia 28 lutego 2002 r. oraz zasądzającego na ich rzecz - odpowiednio -
kwoty 11.376,80 zł oraz 12.092,60 zł z odsetkami tytułem świadczenia socjalnego
należnego osobom przebywającym na urlopach górniczych. Sąd Okręgowy podzielił
pogląd Sądu pierwszej instancji, że pozwana jest związana swoim oświadczeniem o
udzieleniu powodom urlopów górniczych od dnia 1 stycznia 1999 r. na podstawie § 3
rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 maja 1998 r. w sprawie warunków
uzyskania uprawnień, sposobu obliczania, szczegółowych zasad i trybu wypłacania
w 1998 r. osłon socjalnych z tytułu urlopów górniczych, zasiłków socjalnych i jedno-
razowych wypłat dla zatrudnionych pod ziemią pracowników górnictwa (Dz.U. Nr 63,
poz. 410 ze zm.). Urlopy zostały przyznane do czasu nabycia przez powodów
uprawnień emerytalnych przy przyjęciu jako kryterium nabycia prawa do emerytury
ich wieku i łącznego stażu pracy. Powodowie wyrazili zgodę na rozwiązanie stosunku
pracy z dniem zakończenia urlopu. Zdaniem Sądu Okręgowego powodowie nie
utracili prawa do części urlopów górniczych w związku z wejściem w życie dnia 14
stycznia 1999 r. ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla
kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczegól-
nych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.).
Jest bowiem niedopuszczalne skrócenie udzielonych powodom urlopów, gdyż
oświadczenia woli stron dotyczące urlopów były skuteczne, powodowie nie złożyli
wniosków o emeryturę, a pracodawca korzystałby z prawa sprzecznie z zasadami
współżycia społecznego (art. 8 KP).

W kasacji pozwana zarzuciła naruszenie § 3 ust. 1 rozporządzenia z dnia 8
maja 1998 r., twierdząc, że nie miało ono zastosowania do powodów, ponieważ obo-
wiązywało do końca 1998 r., a powodowie uzyskali prawo do urlopów od dnia 1
stycznia 1999 r. Zdaniem pozwanej należało zastosować w sprawie art. 21 ust. 4
ustawy z dnia 26 listopada 1998 r., stanowiący, że urlop górniczy traktuje się na
równi z okresami pracy górniczej uprawniającymi do nabycia uprawnień emerytal-
nych. Wynika z niego bowiem, że ten urlop ,,udzielany jest tylko do czasu uzyskania
przez pracownika uprawnień emerytalnych w najkrótszym czasie". Pozwana zarzu-
ciła też niewłaściwe zastosowanie art. 8 KP w sytuacji, gdy nie naruszyła zasad
współżycia społecznego. Według pozwanej zostały naruszone art. 233 § 1, art. 382 i
art. 385 KPC przez wadliwą ocenę dowodu w postaci zaświadczenia ZUS określają-
cego, kiedy powodowie najwcześniej nabędą uprawnienia emerytalne.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest nieuzasadniona. Pozwana w grudniu 1998 r. udzieliła powodom
urlopów górniczych - na ich wniosek - na podstawie § 3 rozporządzenia z dnia 8
maja 1998 r. Według tego przepisu pracownikowi wykonującemu pracę pod ziemią,
któremu ze względu na wiek, łączny staż pracy lub staż pracy pod ziemią wykony-
wanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy brakuje nie więcej niż pięć lat do speł-
nienia warunków umożliwiających uzyskanie prawa do emerytury, może być przy-
znany urlop górniczy do czasu osiągnięcia uprawnień emerytalnych, pod warunkiem
złożenia przez pracownika pisemnego oświadczenia o wyrażeniu zgody na rozwią-
zanie stosunku pracy z dniem zakończenia urlopu górniczego. Z ustaleń faktycznych
obu Sądów wynika, że powodom pozwana udzieliła urlopu górniczego, na ich wnio-
sek, do terminu uzyskania przez nich uprawnień emerytalnych w związku z osiągnię-
ciem wieku 50 lat i posiadaniem odpowiedniego stażu pracy. Powodowi Józefowi P.
udzielono urlopu do dnia 31 marca 2002 r., a Stanisławowi M. do dnia 28 lutego te-
goż roku. Powodowie wyrazili zgodę na rozwiązanie stosunków pracy w tych termi-
nach, nie przyjęli składanych im w 1999 r. przez pozwaną propozycji skrócenia urlo-
pów.

Nie jest słuszny zarzut pozwanej, że rozporządzenie z dnia 8 maja 1998 r. nie
ma zastosowania do pozwanych, gdyż obowiązywało ono tylko do końca 1998 r., a
urlopy zostały udzielone od dnia 1 stycznia 1999 r. Po pierwsze bowiem, oświadcze-
nia woli stron co do tych urlopów zostały złożone w grudniu 1998 r., a więc w czasie
obowiązywania tego rozporządzenia. Skoro przewiduje ono możliwość udzielenia
urlopu w wymiarze do pięciu lat, to jest oczywiste, że skutki tego oświadczenia woli
mogą wykraczać poza okres obowiązywania rozporządzenia. Po wtóre, postawienie
tego zarzutu świadczy o nieodróżnianiu decyzji administracyjnej od oświadczenia
woli. Decyzja administracyjna dla swej ważności musi mieć podstawę prawną (art.
156 § 1 pkt 2 KPA). Decyzje administracyjne nie mają oczywiście zastosowania w
stosunku pracy, który ma charakter zobowiązaniowy. Treść tego stosunku strony
kształtują w drodze oświadczeń woli w ramach wolności umów (art. 3531 KC w
związku z art. 300 KP), ograniczonej zasadą uprzywilejowania pracownika (art. 18
KP). W tych granicach oświadczenie woli pracodawcy do swej skuteczności nie musi
mieć upoważnienia ustawowego. Co najwyżej może powstać zagadnienie odpowie-
dzialności wobec pracodawcy osoby składającej to oświadczenie w jego imieniu.

W niniejszej sprawie powodowie złożyli pozwanej propozycje przejścia na
urlop górniczy do określonych dat, a pracodawca przyjął je udzielając tego urlopu.
Doszło zatem do zawarcia umowy o urlop górniczy, zapewniającej powodom wyższe
świadczenia niż emerytura. Kwestia zatem, czy ustawa z dnia 26 listopada 1998 r.
umożliwiałaby powodom przejście na emeryturę we wcześniejszym terminie niż ko-
niec urlopu górniczego, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Umowa o urlop
górniczy jest bowiem korzystniejsza dla pracownika od emerytury, jako że zapewnia
mu świadczenie w wysokości 75% wynagrodzenia oraz inne korzyści wynikające z
pozostawania w stosunku pracy. Pracodawca nie może uchylić się od wykonywania
obowiązku wynikającego z umowy zawartej z pracownikiem tylko z tego względu, że
weszła w życie ustawa zawierająca przepisy mniej korzystne dla pracownika niż po-
stanowienia umowy. Sprzeciwia się temu art. 18 KP przewidujący stosowanie przepi-
sów prawa pracy tylko wtedy, gdy postanowienie umowy jest mniej korzystne dla
pracownika niż przepis prawa (chyba że chodzi o przepisy bezwzględnie obowiązu-
jące, co nie zachodzi w sprawie). Umowa o urlop górniczy dotyczy stosunku pracy,
powoduje ona czasowe przekształcenie umowy o pracę i dlatego stosuje się do niej
art. 18 KP. Nie ma bowiem w ustawie z dnia 26 listopada 1998 r. przepisu, który wy-
łączałby stosowanie przewidzianej w art. 18 KP zasady uprzywilejowania pracowni-
ka. Mógłby on na przykład stanowić, że wszelkie oświadczenia pracodawcy (lub jego
umowy z pracownikami) dotyczące urlopów górniczych w części sprzecznej z ustawą
są nieważne i zamiast nich stosuje się jej odpowiednie przepisy. Taki przepis powo-
dowałby automatyczne zmiany także na niekorzyść pracownika. Innym zagadnie-
niem - nie występującym jednakże w sprawie, bo takiego przepisu nie ma i dlatego
pominiętym - byłaby konieczność oceny zgodności tej hipotetycznej regulacji z za-
sadą ochrony praw słusznie nabytych, obowiązującą w demokratycznym państwie
prawnym (art. 2 Konstytucji).

Zarzuty naruszenia art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. oraz prze-
pisów Kodeksu postępowania cywilnego są więc nieuzasadnione. Wszystkie one
opierają się bowiem na błędnym założeniu, że ta ustawa upoważniała pracodawcę
do odstąpienia od umów zawartych z powodami. Zaświadczenie ZUS, na podstawie
którego ustalono końcowe terminy obowiązywania umów o urlopy nie jest natomiast
kwestionowane w kasacji.

Z tych względów na podstawie art. 39312 KPC orzeczono jak w sentencji.
========================================