Wyrok z dnia 7 lipca 2000 r.
I PKN 724/99

Orzeczenie sądu karnego zobowiązujące skazanego do naprawienia w
całości lub w części szkody wyrządzonej przestępstwem, które nie nadaje się
do egzekucji cywilnej, nie pozbawia pokrzywdzonego możliwości dochodzenia
w postępowaniu cywilnym roszczeń odszkodowawczych wynikających z tego
przestępstwa.


Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Walerian Sanetra.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2000 r. sprawy z powództwa
,,B." Spółki z o.o. w W. przeciwko Wiolettcie D. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu
z dnia 20 lipca 1999 r. [...]


o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 20 lipca 1999 r. oddalił apelację pozwanej Wioletty D. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Wałbrzychu z dnia 4 marca 1999 r. [...], zasądzającego
od niej na rzecz strony powodowej ,,B." Spółki z o.o. w W. kwotę 6.250 zł z ustawo-
wymi odsetkami oraz 4.000 zł kosztów procesu, nie obciążając pozwanej kosztami
postępowania apelacyjnego. W sprawie tej ustalono, że pozwana była zatrudniona u
powodowego pracodawcy jako odpowiedzialny materialnie kierownik sklepu. Prze-
prowadzony w dniu 20 września 1997 r. remanent wykazał niedobór w kwocie 6.250
zł. Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Wałbrzychu z dnia 24 lipca 1998 r.
[...], Wioletta D. została uznana za winną tego, iż działając w ramach przestępstwa
ciągłego od sierpnia do września 1997 r. przywłaszczyła sobie powierzone jej mienie
w postaci zaliczek pieniężnych o wartości 6.250 zł na szkodę ,,B." Spółki z o.o. w W.,
za co skazana została na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym jej
zawieszeniem na okres trzech lat. Równocześnie w tym wyroku została zobowiązana
do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę kwoty 6250 zł
tej Spółce z o.o. w terminie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku karnego.
Sąd pierwszej instancji zasądził dochodzoną pozwem kwotę, uznając, że
wiążą go ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku ska-
zującego (art. 11 KPC), który w przedmiotowej sprawie dawał samodzielną podstawę
do uznania zasadności dochodzenia w postępowaniu cywilnym roszczeń wynikają-
cych z przestępstwa (art. 12 KPC), a kwota dochodzonego roszczenia cywilnego po-
krywała się z ustaleniem zawartym w wyroku karnym. Sądy meriti wskazały dalej, że
orzeczenie obowiązku naprawienia szkody następuje w sytuacji, gdy sąd karny za-
wiesza wykonanie kary. Wprawdzie zobowiązanie skazanego do naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem na podstawie art. 75 § 2 i 3 KK stanowi tytuł egzekucyj-
ny stosownie do treści art. 94 § 2 KPK, ale do egzekucji nałożonego obowiązku
może dojść dopiero z chwilą zarządzenia wykonania zawieszonej kary pozbawienia
wolności, a takie zarządzenie nie zostało wydane. Dlatego wyrok karny w tym za-
kresie nie zawiera orzeczenia o roszczeniu cywilnym i nie ma obawy powstania
dwóch tytułów egzekucyjnych co do jednej kwoty. Ponadto pozwana może zawsze
żądać ochrony w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego.
W kasacji pozwana podniosła zarzut naruszenia art. 355 § 1 KPC, argumen-
tując, że postępowanie cywilne powinno być umorzone, skoro pozwana została zo-
bowiązana prawomocnym wyrokiem karnym do naprawienia szkody wyrządzonej
przestępstwem. Zawarte w nim zobowiązanie do naprawienia szkody stanowi tytuł
egzekucyjny (art. 196 § 1 KKW), przeto ponowne wydanie wyroku cywilnego doty-
czącego tego samego roszczenia stało się zbędne. Tymczasem wydanie wyroku cy-
wilnego doprowadziło do uzyskania dwóch tytułów egzekucyjnych w zakresie tego
samego roszczenia, co może doprowadzić do prowadzenia przez stronę powodową
dwóch egzekucji dotyczących tej samej należności.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest nieuzasadniona, ponieważ wydanie wyroku w sprawie cywilnej,
co do kwoty objętej przez sąd karny wyrokiem z dnia 24 lipca 1998 r. zobowiązaniem
naprawienia szkody w tej samej wysokości co dochodzona pozwem w terminie
dwóch lat od uprawomocnienia się tego orzeczenia, było dopuszczalne, gdyż zasto-
sowany środek karny nie nadawał się do egzekucji w myśl przepisów Kodeksu pos-
tępowania karnego (art. 107 KPK). Wprawdzie na ogół przyjmowało się, że prawo-
mocne osądzenie sprawy cywilnej w postępowaniu karnym występuje wówczas, gdy
sąd karny orzeknie o roszczeniu cywilnym, ale takie orzeczenie następuje przez
uwzględnienie powództwa cywilnego jako adhezyjnego w procesie karnym. W wy-
padku wcześniejszego wytoczenia powództwa adhezyjnego, w ramach którego w
postępowaniu karnym pokrzywdzony przestępstwem dochodzi orzeczenia o przysłu-
gujących mu majątkowych roszczeniach cywilnoprawnych, wynikających z popełnio-
nego przestępstwa, występuje zawisłość sporu cywilnoprawnego w postępowaniu
karnym, a w razie jego rozpoznania i orzeczenia o roszczeniach cywilnoprawnych
występuje powaga rzeczy osądzonej również w postępowaniu cywilnym, wymagają-
ca odrzucenia pozwu przez sąd cywilny (art. 199 § 1 KPC). Natomiast, jeżeli prze-
szkoda w postaci zasądzenia odszkodowania w procesie karnym, powstała już w
toku sprawy cywilnej, to stanowi następczą negatywną przesłankę procesową orze-
kania w postępowaniu cywilnym, które należy wówczas umorzyć jako niedopuszczal-
ne (art. 355 § 1 KPC).
W aktualnym stanie prawnym takie osądzenie sprawy cywilnej w zakresie
roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa może nastąpić w procesie kar-
nym w wypadkach przewidzianych w ustawie (art. 12 KPC), tj. przez uwzględnienie
tzw. powództwa cywilnego adhezyjnego na podstawie art. 415 § 1 KPK, albo - zgod-
nie z art. 415 § 5 KPK - przez zasądzenie odszkodowania z urzędu, chyba że ustawa
stanowi inaczej. Podobne skutki wywołuje zawarcie ugody w sprawach z oskarżenia
prywatnego (art. 494 KPK). Jeżeli zasądzone przez sąd karny odszkodowanie nie
pokrywa całej szkody lub nie stanowi pełnego zadośćuczynienia za krzywdę, po-
krzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym (art.
415 § 4 KPK). Z tego zestawienia normatywnego wynika co do zasady, że docho-
dzenie przez pokrzywdzonego roszczeń majątkowych przed sądem karnym ma cha-
rakter fakultatywny, ponieważ wytoczenie powództwa cywilnego w ramach procesu
karnego nigdy nie jest obligatoryjne, a wybór karnej bądź cywilnej drogi dochodzenia
roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa należy do osoby uprawnionej
(pokrzywdzonego). Ponadto, jeżeli sąd w postępowaniu karnym może (fakultatywnie)
orzec z urzędu o roszczeniu majątkowym (art. 415 § 5 KPK), to wytoczenie po-
wództwa cywilnego nie jest wyłączone do chwili zasądzenia przez sąd karny odszko-
dowania pieniężnego na rzecz pokrzywdzonego.
W rozpoznawanej sprawie wstępnie należało stwierdzić, że Sądy meriti przy
orzekaniu powoływały się na częściowo nieaktualne regulacje art. 94 § 2 KPK, który
od dnia 1 września 1998 r. został zastąpiony przez art. 107 § 2 ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.), który
nie uzależnia już uznania za roszczenie majątkowe nałożonego przez sąd karny obo-
wiązku naprawienia szkody i możliwości uzyskania w tym zakresie tytułu wyko-
nawczego od zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary. Sądy cywilne
(sądy pracy) wyrokujące według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia roz-
prawy (art. 316 KPC) powinny uwzględnić regułę intertemporalną określoną w art. 8
in fine ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowa-
nia karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.), z której wynika, że po zapadnięciu pra-
womocnego orzeczenia karnego postępowanie toczy się według przepisów Kodeksu
postępowania karnego. A zatem w rozpoznawanej sprawie cywilnej (pracowniczej)
należało rozważać treść art. 107 KPK, który stanowi, że sąd karny, który orzekał co
do roszczeń majątkowych, za jakie uważa się również orzeczenie nakładające obo-
wiązek naprawienia szkody, jeżeli nadaje się ono do egzekucji w myśl przepisów Ko-
deksu postępowania cywilnego (art. 107 § 2 KPK), nadaje na żądanie osoby upraw-
nionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egze-
kucji (art. 107 § 1 KPK). Trzeba jednak uznać, że sama tylko potencjalna możliwość
zobowiązania skazanego przez sąd karny do naprawienia pokrzywdzonemu szkody
w całości lub w części nie stanowi przeszkody do wystąpienia przez poszkodowane-
go o odszkodowanie w procesie cywilnym do chwili zastosowania tego środka od-
działywania karnego, który nadaje się do egzekucji cywilnej. W rozpoznawanej spra-
wie nie było przeszkód do wystąpienia przez pokrzywdzonego przestępstwem praco-
dawcę z powództwem cywilnym w zakresie objętym pozwem z dnia 14 kwietnia 1998
r., ponieważ pozwana pracownica została zobowiązana do naprawienia szkody wy-
rządzonej przestępstwem późniejszym wyrokiem karnym z dnia 24 lipca 1998 r. i w
terminie dwóch lat od uprawomocnienia się tego wyroku. To zobowiązanie nie sta-
nowiło orzeczenia o roszczeniach majątkowych w rozumieniu art. 107 § 2 KPK dlate-
go, że do określonego przez sąd karny terminu naprawienia szkody nie nadawało się
do egzekucji cywilnej.
Tylko w sytuacjach, w których - po wszczęciu procesu cywilnego - na skutek
prawomocnego zobowiązania przez sąd karny sprawcy przestępstwa do naprawienia
szkody pokrzywdzonemu, które nadaje się do egzekucji cywilnej, może wystąpić tzw.
następcza negatywna przesłanka procesowa, wymagająca umorzenia postępowania
co do kwoty objętej zastosowanym środkiem oddziaływania karnego (art. 355 § 1 in
fine KPC). Jakkolwiek bowiem w takich procesach karnych strony nie występują w
tych samych (identycznych) rolach procesowych (powoda i pozwanego), ale jako po-
krzywdzony i sprawca przestępstwa i nie występuje identyczność przedmiotu oraz
podstawy prawnej sporu w takim rozumieniu, że orzeczenie sądu karnego rozstrzyga
o roszczeniu cywilnoprawnym opartym na tej samej podstawie faktycznej i prawnej,
czyli na określonej cywilnoprawnej normie dochodzonego roszczenia, to z aktualnych
reguł procedury karnej wynika, że zobowiązanie przez sąd karny sprawcy szkody
wyrządzonej przestępstwem do jej naprawienia jest orzeczeniem co do roszczeń
majątkowych, jeżeli nadaje się ono do egzekucji cywilnej (art. 107 § 2 KPK) i stanowi
osądzenie roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa w zakresie orzeczo-
nym środkiem karnym.
Należało jednak zwrócić uwagę, że w rozpoznawanej sprawie orzeczenie o
obowiązku naprawienia szkody w określonym przez sąd karny terminie odsuwało w
czasie (na dwa lata od uprawomocnienia się wyroku karnego z dnia 24 lipca 1998 r.)
kompensatę szkody wyrządzonej pracodawcy, przez co w datach orzekania o wyto-
czonym powództwie przez sądy pracy nie nadawało się do egzekucji w myśl przepi-
sów Kodeksu postępowania cywilnego, a ponadto nie zawierało rozstrzygnięcia o
odsetkach należnych od daty wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym pracowni-
ka (przestępstwem). Nie było to zatem orzeczenie o roszczeniach majątkowych po-
krzywdzonego pracodawcy w rozumieniu art. 107 KPK, przez co nie wystąpiła w
sprawie cywilnej niedopuszczalność orzeczenia o roszczeniu w zakresie tej samej
szkody wyrządzonej przestępstwem wraz z należnymi ustawowymi odsetkami.
Wyżej podniesione okoliczności prowadzą do wniosku, że orzeczenie sądu
karnego zobowiązujące skazanego do naprawienia w całości lub w części szkody
wyrządzonej przestępstwem, które nie nadaje się do egzekucji cywilnej, nie stanowi
osądzenia sprawy cywilnej i nie pozbawia pokrzywdzonego możliwości dochodzenia
w postępowaniu cywilnym jego roszczeń odszkodowawczych wynikających z tego
czynu niedozwolonego. Jeżeli natomiast możliwe jest uzyskanie przez pokrzywdzo-
nego tytułu wykonawczego dla orzeczenia co do roszczeń majątkowych, za jakie z
woli ustawodawcy uważa się również prawomocne orzeczenie sądu karnego nakła-
dające obowiązek naprawienia szkody (art. 107 § 1 i 2 KPK ), to orzekanie w tym
zakresie w postępowaniu cywilnym o roszczeniu pokrzywdzonego staje się niedo-
puszczalne w myśl art. 355 § 1 in fine KPC.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312 KPC.
========================================