Wyrok z dnia 3 kwietnia 1997 r.
I PKN 67/97

1. Właściwość rady nadzorczej do dokonania czynności prawnych między
spółdzielnią a członkiem zarządu ogranicza się do czynności dotyczących
aktualnego członka zarządu i nie rozciąga się na byłych członków tego organu po
ich odwołaniu z zarządu.
2. Przepisy art. 188 § 1 i 2 Prawa spółdzielczego nie obejmują sytuacji, w
której pracownik dochodzi przywrócenia do pracy nie będąc już członkiem
spółdzielni pracy. Przewidują one bowiem przywrócenie do pracy na poprzednich
warunkach, a więc na warunkach spółdzielczej umowy o pracę. W takim
przypadku przywrócenie do pracy pracownika powinno być ocenione w świetle
art. 45 § 2 KP jako niemożliwe (art. 199 Prawa spółdzielczego).

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Kazimierz Jaśkowski, Adam Józefowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 1997 r. sprawy z powództwa
Ludwika G. przeciwko Spółdzielni Inwalidów Przemysłu Drzewnego "M." w M. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 20 listopada 1996 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.


U z a s a d n i e n i e

Powód Ludwik G. wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 20 listopada 1996 r. [...], którym Sąd ten
zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Ostródzie z dnia 29 sierpnia 1996 r. [...]
w ten sposób, że powództwo powoda Ludwika G. o przywrócenie go do pracy w
pozwanej Spółdzielni Inwalidów Przemysłu Drzewnego "M." w M. i o wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy oddalił.
Sąd pierwszej instancji, przywracając powoda do pracy i zasądzając na jego
rzecz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy ustalił, że był on zatrudniony w
pozwanej Spółdzielni od dnia 1 marca 1975 r., początkowo jako zastępca kierownika
ogólnego Spółdzielni, a następnie powołany został na zastępcę prezesa do spraw
rehabilitacji. Na posiedzeniu w dniu 18 marca 1994 r. rada nadzorcza pozwanej Spół-
dzielni podjęła uchwałę [...], mocą której zarząd Spółdzielni miał się składać z trzech
członków, z tym że prezes i jego zastępca mieli być etatowymi członkami zarządu,
natomiast jego trzeci członek miał w zarządzie pełnić funkcję społecznie. Na posie-
dzeniu w dniu 7 października 1994 r. rada nadzorcza podjęła uchwałę, na mocy której
powód z dniem 10 października 1994 r. został odwołany z funkcji członka zarządu.
Jednocześnie postanowiono wypowiedzieć mu umowę o pracę. W dniu 10 października
1994 r. rada nadzorcza powiadomiła organizację związkową o zamiarze wypowiedzenia
powodowi umowy o pracę. Pismem z dnia 26 października 1994 r. rada nadzorcza
wypowiedziała powodowi umowę o pracę z zachowaniem ustawowego okresu
wypowiedzenia, skracając jednocześnie okres wypowiedzenia do jednego miesiąca. W
toku toczącego się postępowania sądowego powód uchwałą rady nadzorczej z dnia 27
kwietnia 1995 r. został wykluczony ze Spółdzielni, przy czym od tej uchwały się nie
odwołał i w związku z tym przestał być jej członkiem.
Sąd Pracy rozstrzygając sprawę powołał się na przepisy art. 52 § 2 i 3 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 54,
poz. 288 ze zm.), zgodnie z którymi odwołanie członka zarządu lub zawieszenie go w
czynnościach nie narusza jego uprawnień wynikających ze stosunku prawnego, którego
przedmiotem jest świadczenie pracy. Sąd ten zaakcentował przy tym, że w razie
odwołania członka zarządu zatrudnionego w spółdzielni na podstawie powołania, prawo
odwołania go ze stanowiska pracy przysługuje zarządowi spółdzielni. Skoro zaś
wypowiedzenie umowy o pracę powodowi dokonane zostało przez radę nadzorczą, to
wobec tego nie mogło być ono skuteczne. Za nieistotną okoliczność Sąd ten uznał to,
że powód w międzyczasie został wykluczony ze Spółdzielni i wobec tego Sąd ten uznał,
iż w rozstrzyganej sprawie nie ma przeszkód dla zastosowania art. 188 § 1 i 2 Prawa
spółdzielczego.
Inaczej przepisy Prawa spółdzielczego zinterpretował Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych i w konsekwencji zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji. Sąd drugiej
instancji stwierdził, że wprawdzie zgodnie z art. 52 § 1 zdanie 1 i § 3 Prawa spół-
dzielczego rada nadzorcza ma prawo odwołać członka zarządu, natomiast zarząd a nie
rada powinien mu wypowiedzieć spółdzielczą umowę o pracę, ale z art. 52 "zdanie
drugie" Prawa spółdzielczego wynika, iż zasady wyrażone w zdaniu pierwszym nie
dotyczą spółdzielni pracy, w których zatrudnienie członków (spółdzielni) następuje bez
względu na stanowisko na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. "Gdyby przyjąć to
do powoda, to wówczas Rada Nadzorcza, która zawarłaby z powodem spółdzielczą
umowę o pracę na stanowisko zastępcy prezesa Zarządu d/s Rehabilitacji miałaby
prawo także taką umowę rozwiązać".
Ponadto Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że błędem było
pominięcie przez Sąd Pracy okoliczności, iż powód nie jest już członkiem spółdzielni,
gdyż został z niej wykluczony. Skoro bowiem powód w momencie rozstrzygania sprawy
nie był już członkiem spółdzielni, to wobec tego nie jest zgodne z prawem domaganie
się przywrócenia praw wynikających ze spółdzielczej umowy o pracę.
W kasacji powód zarzucił wyrokowi Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, iż
oparty został on na błędnej wykładni art. 49 Prawa spółdzielczego. Zarzut kasacji
dotyczy także nieprawidłowego rozumienia przez ten Sąd art. 52 § 2 i 3 Prawa spół-
dzielczego i przyjęcia, iż rada nadzorcza była organem uprawnionym do wypowiedzenia
spółdzielczej umowy o pracę powodowi.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest zasadna, gdyż w sprawie doszło do naruszenia prawa materialnego
przez jego błędną wykładnię, jakkolwiek naruszenie to nie dotyczy art. 52 § 2 i 3 Prawa
spółdzielczego, jak również w sprawie nie ma istotnego znaczenia ocena zachowania
się pozwanej Spółdzielni w świetle art. 49 Prawa spółdzielczego. Zarówno rozumowanie
(interpretacja prawa), które zostało przyjęte przez Sąd pierwszej, a także przez Sąd
drugiej instancji, jak i zapadłe w następstwie tego wyroki, są wadliwe. Sąd pierwszej
instancji błędnie zinterpretował art. 52 § 2 i 3 Prawa spółdzielczego, natomiast Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w swojej wykładni pominął przepisy tego prawa, które
mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W myśl art. 52 § 2 Prawa
spółdzielczego odwołanie członka zarządu lub zawieszenie go w czynnościach nie
narusza jego uprawnień wynikających ze stosunku pracy lub innego stosunku
prawnego, którego przedmiotem jest świadczenie pracy, zaś według art. 52 § 3 tego
Prawa w razie odwołania członka zarządu zatrudnionego na podstawie powołania,
prawo odwołania go ze stanowiska pracy przysługuje zarządowi spółdzielni. Istotne tu
jest, że powód był zatrudniony w spółdzielni pracy (pozostawał w spółdzielczym
stosunku pracy), a to zgodnie z art. 52 § 1 zdanie 2 Prawa spółdzielczego oznacza, iż
jego stosunek pracy ze Spółdzielnią nie mógł zostać nawiązany (także na stanowisku
członka jej zarządu) na podstawie powołania w rozumieniu art. 68 KP. Skoro zaś tak, to
nie mógł mieć do niego zastosowania przepis art. 52 § 3 Prawa spółdzielczego, który
dotyczy tylko tych członków zarządu Spółdzielni, którzy zatrudnieni są w niej na
podstawie powołania. W tym zakresie za zasadniczo trafne - jeżeli pominąć pewne
nieścisłości - należy uznać stanowisko wyrażone przez Sąd drugiej instancji. Sąd ten
jednakże w swoim rozumowaniu pominął ogólne reguły Prawa spółdzielczego, a
zwłaszcza jego art. 46 § 1 pkt 8 oraz art. 48 § 2 Prawa spółdzielczego. W myśl
pierwszego z tych przepisów do zakresu działania rady nadzorczej należy
podejmowanie uchwał w sprawach czynności prawnych dokonywanych między
spółdzielnią a członkiem zarządu lub dokonywanych przez spółdzielnię w interesie
członka zarządu oraz reprezentowanie spółdzielni przy tych czynnościach, zaś według
art. 48 § 2 podejmowanie decyzji nie zastrzeżonych w ustawie lub statucie innym
organom należy do zarządu. Właściwość rady nadzorczej do dokonywania czynności
prawnych między spółdzielnią a członkiem zarządu ogranicza się tylko do tych
czynności, które odnoszą się do aktualnego członka zarządu, a nie do byłego członka
tego organu. Skoro powód został odwołany z funkcji członka zarządu przez radę
nadzorczą, to oznacza to, iż przestał być członkiem tego organu, a w następstwie tego
nie mogła już mieć do niego zastosowania reguła z art. 46 § 1 pkt 8 Prawa
spółdzielczego. To zaś oznacza, że rada nadzorcza z chwilą odwołania go ze stano-
wiska członka zarządu straciła kompetencję do dokonania mu wypowiedzenia spół-
dzielczej umowy o pracę i wobec tego, zgodnie z regułą domniemania kompetencji
zarządu spółdzielni (art. 48 § 2 Prawa spółdzielczego) uprawnienie do dokonania tej
czynności prawnej względem powoda przeszło na ten zarząd. Ostatecznie więc - mimo
mylnego uzasadnienia prawnego - rację miał Sąd pierwszej instancji przyjmując, że
rada nadzorcza nie była upoważniona do wypowiedzenia umowy o pracę powodowi
oraz że czynności tej powinien dokonać zarząd Spółdzielni.
Sąd ten zastosował art. 188 § 1 i 2 Prawa spółdzielczego, przyjmując zasadnie,
że naruszenie jakiego dopuściła się strona pozwana (wypowiedzenie spółdzielczej
umowy o pracę przez organ spółdzielni, który do tego nie jest upoważniony) mieści się
w ogólnej formule (odpowiednio szeroko interpretowanej) określającej w art. 188 § 1 i 2
Prawa spółdzielczego przesłanki roszczenia o orzeczenie bezskuteczności
wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę oraz roszczenia o przywrócenie do pracy
na poprzednich warunkach, jak również roszczenia o wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy. Przepis ten jednakże nie obejmuje stanu faktycznego, w
którym pracownik dochodzi przywrócenia do pracy, nie będąc już członkiem spółdzielni
pracy. Mowa w nim bowiem o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach, a
więc na warunkach spółdzielczej umowy o pracę. Skoro zaś pracownik nie jest
członkiem spółdzielni to - jak słusznie przyjął Sąd drugiej instancji - nie można go
przywrócić do pracy na poprzednich warunkach, jako że bez stosunku członkostwa nie
może istnieć spółdzielczy stosunek pracy; byłoby to możliwe tylko wtedy, gdyby
wcześniej "odzyskał" on członkostwo w spółdzielni pracy. Nie wynika stąd jednak -
wbrew temu, co przyjął Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - że mimo stwierdzonego
uchybienia powodowi nie przysługują żadne roszczenia. Ponieważ przepis art. 188
Prawa spółdzielczego nie obejmuje stanu faktycznego, który był przedmiotem
rozpoznania (dotyczy on sytuacji gdy pracownik dochodzi roszczenia o przywrócenie do
pracy będąc jednocześnie członkiem spółdzielni), wobec tego aktualna staje się ogólna
zasada z art. 199 Prawa spółdzielczego, według której w sprawach nie uregulowanych
przepisami art. 182 - 198 do spółdzielczej umowy o pracę stosuje się odpowiednio
przepisy prawa pracy, z wyjątkiem przepisów Kodeksu pracy o zawieraniu umów o
pracę na okres próbny. Oznacza to, że roszczenie powoda o przywrócenie do pracy
powinno zostać ocenione w świetle art. 45 KP. Wypowiedzenie umowy o pracę
powodowi nastąpiło bowiem z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę
(art. 45 § 1 KP). W szczególności należy tu mieć na uwadze, że przywrócenie powoda
do pracy na poprzednich warunkach, co w jego przypadku oznacza przywrócenie do
pracy na warunkach spółdzielczej umowy o pracę, jest - z uwagi na niepozostawanie
przez niego z pozwaną Spółdzielnią w stosunku członkostwa - niemożliwe. W rachubę
wchodzi więc tylko zasądzenie odszkodowania. Wniosek taki dodatkowo oparcie
znajduje w przepisie art. 196 § 4 Prawa spółdzielczego, w myśl którego członkowi
spółdzielni, który mimo bezzasadnego wykluczenia ze spółdzielni albo wykreślenia z
rejestru członków nie dochodzi przywrócenia do pracy ani nawiązania członkostwa,
przysługuje odszkodowanie odpowiadające wynagrodzeniu za okres wypowiedzenia.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 KPC orzekł
jak w sentencji.

========================================