Wyrok z dnia 26 maja 2000 r.
I PKN 665/99

Wypowiedzenie bezterminowej umowy o pracę nie stanowi dyskrymina-
cji pracownika niepełnosprawnego, którego pracodawca zatrudnił w wykonaniu
umowy zawartej z wojewódzkim urzędem pracy, jeżeli zostało dokonane po
upływie terminu zastrzeżonego w tej umowie, a jego przyczyną był brak w bu-
dżecie środków na wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych.


Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka , Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2000 r. sprawy z powództwa
Leszka M. przeciwko Urzędowi Gminy w T.M. o przywrócenie do pracy, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Łodzi z dnia 16 czerwca 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim wyrokiem z dnia 2 marca 1999 r.
oddalił powództwo Leszka M. przeciwko Urzędowi Gminy w T.M. o przywrócenie do
pracy, wniesione wskutek wypowiedzenia mu przez stronę pozwaną umowy o pracę
w piśmie z dnia 3 grudnia 1998 r., ze skutkiem na 31 listopada 1998 r. Sąd pierwszej
instancji ustalił, że powód podjął pracę w pozwanym Urzędzie dnia 20 grudnia 1995
r. na podstawie umowy o pracę na czas nie określony, w pełnym wymiarze czasu
pracy, na stanowisku referenta. Jednak faktycznie wykonywał czynności związane z
obsługą komputera. Powód jest inwalidą drugiej grupy. Przydzielone mu stanowisko
zostało dla niego specjalnie utworzone jako dla osoby niepełnosprawnej, podobnie
jak jeszcze dla dwóch innych osób. W związku z tym pozwany Urząd zawarł z Woje-
wódzkim Urzędem Pracy-Wojewódzkim Ośrodkiem Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych w P.T. umowę w sprawie refundacji kosztów i organizacji no-
wych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, w której zobowiązał się do zatrud-
nienia na czas nie określony, nie krótszy niż 3 lata, trzech osób niepełnosprawnych,
skierowanych przez Rejonowy Urząd Pracy. Z kolei Wojewódzki Urząd Pracy zobo-
wiązał się do zwracania przez 18 miesięcy kosztów wynagrodzenia wypłacanego tym
trzem osobom, a także składki na ubezpieczenie społeczne. Pismem z dnia 9 listo-
pada 1998 r. pozwany Urząd wypowiedział powodowi umowę o pracę, powołując się
na ustawę z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy i wyjaśniając, że
refundacja wynagrodzenia powoda ustala, zaś Urząd Gminy nie jest w stanie finan-
sować wynagrodzenia powoda. Wypowiedzenie umów o pracę otrzymały także dwie
pozostałe osoby będące niepełnosprawnymi, które były zatrudnione na takich sa-
mych warunkach jak powód. Ani na miejsce powoda, ani dwóch pozostałych osób
nikt nie został zatrudniony. Obsługą komputera zajmują się etatowi pracownicy
Urzędu Gminy, którzy są zatrudnieni w nim od kilku lat. Budżet Gminy uchwalony na
rok 1999 nie przewiduje środków finansowych na wynagrodzenie powoda i dwóch
pozostałych osób niepełnosprawnych. Powód otrzymał odprawę pieniężną z tytułu
rozwiązania umowy.

W świetle przytoczonych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że wypowiedzenie po-
wodowi umowy o pracę było uzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 KP. Wyjaśnił też,
że wobec treści zeznań wójta Gminy i uzasadnienia podanego powodowi w piśmie o
wypowiedzeniu umowy o pracę nie było potrzebne badanie budżetu strony pozwanej
w latach 1994 - 98 i sprawozdań z wykonania tego budżetu, gdyż niedopuszczalne
było sugerowanie Radzie Gminy, jakie środki i na jakie cele powinny być przezna-
czane. Sąd Rejonowy uznał również za nieprzydatny dowód z protokołu posiedzenia
Rady Gminy, z którego miałoby wynikać, że Rada ta wyraziła zgodę na zatrudnienie
powoda tylko na 3 lata, skoro umowa o pracę została zawarta na czas nie określony i
spór dotyczy wypowiedzenia tej umowy. Ponadto stwierdził, że pozwany Urząd nie
naruszył § 3 pkt 3 i 5 umowy zawartej z Wojewódzkim Ośrodkiem Zatrudnienia i Re-
habilitacji Osób Niepełnosprawnych, gdyż stosunek pracy powoda trwał od 20 grud-
nia 1995 r. do 31 grudnia 1998 r.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 16 czerwca 1999 r. oddalił apelację, którą złożył powód od wyroku Sądu pierw-
szej instancji.

Sąd Okręgowy ustalił, że mimo iż umowa o pracę została z powodem zawarta
na czas nie określony, to jednak Rada Gminy planowała jego zatrudnienie na 3 lata.
Wiązało się to z umową zawartą z Wojewódzkim Ośrodkiem Zatrudnienia i Rehabili-
tacji Osób Niepełnosprawnych, która zapewniała pozwanemu Urzędowi zwrot wyna-
grodzenia oraz składki na ubezpieczenie społeczne dla osób niepełnosprawnych
tylko przez 18 miesięcy. Zatem za pozostały okres zatrudnienia powoda wynagro-
dzenie płaciła mu już strona pozwana. Było to uwzględnione w budżecie Gminy, ale
tylko w takim zakresie. Wojewódzki Ośrodek Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Nie-
pełnosprawnych nie przedłużył umowy w sprawie refundacji kosztów zatrudnienia
osób niepełnosprawnych o kolejny okres, a ponieważ obsługą komputera zajęli się
pracownicy pozwanego Urzędu zatrudnieni jeszcze przed powodem, dalsze zatrud-
nianie go i ponoszenie związanych z tym kosztów straciło dla Gminy ekonomiczne
uzasadnienie. Nie można przy tym - zdaniem Sądu Okręgowego - odmówić praco-
dawcy racjonalizowania kosztów i wydatków. Skoro więc prace przy obsłudze kom-
putera wykonują inni pracownicy, dalsze zatrudnianie powoda stało się dla strony
pozwanej zbędne. Globalne zwiększenie funduszu płac na 1999 r. o 7%, w porówna-
niu z rokiem poprzednim, nie pokrywa nawet inflacji prognozowanej na rok 1999.

Z tych względów Sąd drugiej instancji uznał, że wyrok Sądu Rejonowego, od-
dalający roszczenie powoda o przywrócenie do pracy, okazał się słuszny.

Od wyroku Sądu Okręgowego powód złożył kasację opartą na obu podsta-
wach określonych w art. 393 KPC. Zarzucił naruszenie art. 45 KP przez przyjęcie, że
wypowiedzenie umowy o pracę było uzasadnione, art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy wskutek uznania, że wystąpiły przyczy-
ny ekonomiczne zwolnienia powoda oraz art. 18 KP w związku z art. 65 ust. 5 i art.
69 Konstytucji RP, polegające na przyjęciu, że dopuszczalne i prawnie usprawiedli-
wione było rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem niepełnosprawnym - inwali-
dą, w sytuacji gdy ze środków publicznych zostało dla niego utworzone stanowisko
pracy w celu zwalczania bezrobocia, a środki finansowe przeznaczone na płace
wzrosły u pracodawcy. Zdaniem skarżącego, zaskarżony wyrok narusza ponadto art.
11 KP w związku z art. 32 Konstytucji RP wskutek zwolnienia pracownika niepełno-
sprawnego ze specjalnie dla niego utworzonego stanowiska. Gdy chodzi o zarzut
naruszenia przepisów postępowania, to dotyczy on art. 217 KPC i wynika z oddale-
nia wniosków dowodowych powoda, zmierzających do wyjaśnienia, czy istotnie Rada
Gminy w T.M. uchwaliła, że umowy o pracę z osobami niepełnosprawnymi miały
trwać tylko 3 lata. Omawiany zarzut dotyczy także naruszenia art. 233 KPC i jest
konsekwencją błędnego stanowiska Sądu Okręgowego, że okres zatrudnienia powo-
da był ściśle związany z okresem refundacji kosztów jego zatrudnienia przez Woje-
wódzki Ośrodek Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Tymczasem
umowa o pracę z powodem została zawarta na czas nie określony. W ocenie skarżą-
cego, przytoczone uchybienia Sądu Okręgowego uzasadniają wniosek kasacji o
uchylenie zaskarżonego wyroku, a także wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie
Mazowieckim i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpo-
znania.

Pozwany Urząd Gminy w T.M. wniósł o oddalenie kasacji.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 217 i art. 233 KPC.

Z dokonanych w sprawie i w tej części nie kwestionowanych ustaleń wynika,
że przyczyna zatrudnienia powoda wiązała się ściśle z umową [...] z dnia 5 grudnia
1995 r., zawartą przez stronę pozwaną z Wojewódzkim Urzędem Pracy-Wojewódz-
kim Ośrodkiem Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w P.T., w myśl
której strona pozwana zobowiązała się zorganizować 3 nowe miejsca pracy dla osób
niepełnosprawnych, natomiast Wojewódzki Ośrodek - do zrefundowania kosztów w
wysokości 63.000 zł poniesionych przez stronę pozwaną na utworzenie tych stano-
wisk oraz wydatków na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenie społeczne w wy-
sokości po 750 zł miesięcznie na każdego pracownika. Umowa ta przewidywała rów-
nież, że na nowych miejscach pracy zostaną zatrudnione przez okres nie krótszy niż
3 lata osoby skierowane przez Rejonowy Urząd Pracy. W ten sposób powstało mię-
dzy innymi stanowisko referenta do spraw płac w Urzędzie Gminy w T.M., wyposa-
żone w komputer, drukarkę, maszynę do pisania, które zostało powierzone powodo-
wi. Z dokonanych ustaleń wynika ponadto, że zgodnie z wymienioną umową Woje-
wódzki Ośrodek Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych refundował
wynagrodzenie powoda przez 1,5 roku, a po wygaśnięciu umowy zrezygnował na
rzecz strony pozwanej z własności komputera wraz z oprzyrządowaniem, których
wartość według umowy wynosiła 21.000 zł. W związku z powyższymi zobowiązania-
mi strony pozwanej w budżecie Gminy T.M. zostały przewidziane odpowiednie środki
finansowe na pokrycie dalszego okresu zatrudnienia powoda i dwóch pozostałych
osób niepełnosprawnych.

Wbrew zapatrywaniu skarżącego, nie podważa trafności zaskarżonego wyro-
ku ustalenie Sądu Okręgowego, że Rada Gminy, mimo iż zawierając z Wojewódzkim
Ośrodkiem umowę w sprawie refundacji kosztów zorganizowania stanowisk pracy
dla trzech osób niepełnosprawnych, zobowiązała się do zawarcia z nimi umów o
pracę na czas nie określony, zakładała z góry ich zatrudnienie tylko przez 3 lata. Po
pierwsze bowiem - zobowiązanie się strony pozwanej wobec Wojewódzkiego
Ośrodka do zatrudniania osób niepełnosprawnych przez 36 miesięcy nie pozwalało
jej jedynie na wypowiedzenie tym osobom umów o pracę przez wskazany czas i sta-
nowiło tym samym gwarancję ich zatrudnienia przez owe 36 miesięcy. Nie oznaczało
jednak, że strona pozwana pozbawiła się możliwości wypowiedzenia umowy po
upływie powyższego okresu. Po wtóre - zawarcie umowy bezterminowej zawsze
łączy się możliwością jej wypowiedzenia przez każdą ze stron, byleby tylko wypo-
wiedzenie dokonane przez pracodawcę miało uzasadnioną przyczynę. I po trzecie -
umowa zawarta z Wojewódzkim Ośrodkiem na 36 miesięcy zapewniała stronie poz-
wanej refundację wynagrodzenia i składek na ubezpieczenie społeczne tylko przez
18 miesięcy, natomiast za pozostały okres zatrudniania osób niepełnosprawnych
strona pozwana sama ponosiła związane z tym koszty.

Wbrew zarzutowi skarżącego, Sąd Okręgowy uwzględnił także okoliczność, że
ograniczenie refundacji ze strony Wojewódzkiego Ośrodka do 18 miesięcy wymagało
zagwarantowania w budżecie Gminy odpowiednich środków finansowych na wyna-
grodzenia i składki na dalszy czas trwania umowy z Wojewódzkim Ośrodkiem oraz
że Rada Gminy nie przewidziała w budżecie takich środków na 1999 r., czyli po wy-
gaśnięciu umowy w sprawie zatrudniania osób niepełnosprawnych. Sąd Okręgowy,
nie wdając się w ocenę słuszności decyzji Rady Gminy, w przekonaniu, że nie należy
to do niego, podkreślił, że dalsze zatrudnianie powoda stało się dla pozwanego
Urzędu również zbędne. W 1995 r., w chwili utworzenia stanowiska referenta do
spraw płac, powód był bowiem jedynym pracownikiem zajmującym się obsługą kom-
putera, a jego czynności polegały na przepisywaniu tekstów i prowadzeniu programu
płacowego. Od kwietnia 1998 r. program płacowy zaczęli obsługiwać inni pracownicy
i oni też zaczęli przepisywać wszelkie teksty. Te ostatnie okoliczności ustalił Sąd
Okręgowy między innymi na podstawie wyjaśnień powoda, który podał, że jego
,,praca była ściśle związana z pracą na komputerze" oraz że gdy w marcu 1998 r.
wrócił do pracy po około sześciotygodniowym zwolnieniu lekarskim, okazało się, że
,,koleżanki, które z nim pracowały, nauczyły się obsługiwać program płacowy" - tak
więc "praktycznie od kwietnia 1998 r. tego programu już nie obsługiwał".

Z art. 233 § 1 KPC wynika, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów we-
dług własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego
materiału. Zdaniem skarżącego, powyższy przepis został naruszony dlatego, że Sąd
drugiej instancji niesłusznie uznał, iż okres zatrudnienia był ściśle związany z okre-
sem refundacji jego wynagrodzenia - jako osoby niepełnosprawnej - przez Woje-
wódzki Ośrodek. Poglądowi Sądu Okręgowego przeczy bowiem fakt zawarcia przez
strony umowy o pracę na czas nie określony, a nie umowy terminowej. W tej kwestii
należy jednak podnieść, że wskazana okoliczność była przedmiotem uwagi Sądu
Okręgowego. Sąd ten stwierdził mianowicie, że mimo zawarcia z powodem umowy
na czas nie określony, strona pozwana nie miała możliwości finansowych zatrudnia-
nia go po wygaśnięciu umowy o refundacji kosztów przez Wojewódzki Ośrodek, wo-
bec czego wypowiedziała mu umowę o pracę. Sąd Okręgowy trafnie również ocenił,
że wypowiedzeniu umowy nie sprzeciwiały się postanowienia umowy zawartej z tym
Ośrodkiem ani charakter umowy o pracę zawartej z powodem, która była umową
bezterminową. Tak więc zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC należało uznać za chy-
biony.

Nietrafny okazał się również zarzut naruszenia art. 217 KPC, uzasadniony
przez skarżącego oddaleniem jego wniosków dowodowych zmierzających do wyja-
śnienia, czy istotnie Rada Gminy ustaliła, że umowy o pracę z osobami niepełno-
sprawnymi miały być zawarte tylko na okres trzech lat. Przede wszystkim należy za-
uważyć, że umowy te nie były zawarte na czas określony, lecz na czas nie określony.
Poza tym, jeżeli strona pozwana zakładała zatrudnianie osób niepełnosprawnych
przez czas trwania umowy o refundacji kosztów tego zatrudnienia, to niczym nieuza-
sadniony jest wniosek skarżącego, że tego rodzaju założenie było przejawem dys-
kryminacji pracowników niepełnosprawnych. Racjonalny natomiast jest argument, że
korzystne dla strony pozwanej było zatrudnianie osób niepełnosprawnych w sytuacji,
gdy Wojewódzki Ośrodek pokrył koszty zorganizowania dla nich stanowisk pracy
oraz refundował przez 18 miesięcy ich wynagrodzenia oraz składki na ubezpieczenie
społeczne. Przekonujący jest także argument przytoczony przez Sąd Okręgowy, iż
dalsze zatrudnianie powoda i ponoszenie wszelkich związanych z tym kosztów, przy
jednoczesnej zbędności jego stanowiska, na którym praca polegała wyłącznie na
obsłudze komputera, ,,straciło dla Gminy ekonomiczne uzasadnienie". Sąd Okręgowy
słusznie zaznaczył, że pracodawca ma prawo do racjonalizacji kosztów swojej dzia-
łalności i eliminowania kosztów zbędnych. Zawarcie z powodem umowy na czas nie
określony nie oznaczało zaś niedopuszczalności jej wypowiedzenia.

Gdy chodzi o zarzuty naruszenia prawa materialnego, to są one także nieza-
sadne. W piśmie zawierającym oświadczenie o wypowiedzeniu powodowi umowy o
pracę strona pozwana podała, że finansowanie jego zatrudnienia odbywało się w
oparciu o środki przyznane przez Wojewódzki Urząd Pracy - Wojewódzki Ośrodek
Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, jednak refundacja środków na
wynagrodzenie ustała, a Urząd Gminy nie ma środków własnych, by dalej utrzymy-
wać stanowisko powoda. Potraktował zatem ów stan rzeczy jako przyczynę ekono-
miczną wypowiedzenia i przyznał powodowi odprawę przewidzianą w art. 8 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Powód wprawdzie zakwes-
tionował tezę strony pozwanej o braku środków na wynagrodzenia dla osób niepeł-
nosprawnych, lecz Sąd Okręgowy ustalił, że Rada Gminy nie przyznała na ten cel
środków na 1999 r., zaś zwiększenie funduszu płac o 7% w porównaniu z 1998 r. nie
pokrywa nawet prognozowanej inflacji. Trzeba przyznać rację skarżącemu, że utwo-
rzenie stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych nastąpiło z funduszów publicz-
nych, lecz zatrudnianie pracownika jest możliwe nie tylko wtedy, gdy istnieje zorgani-
zowane dla niego stanowisko pracy, lecz także wtedy, gdy istnieją środki na wypła-
canie mu wynagrodzenia. Brak tych środków potraktował właśnie pracodawca jako
przyczynę ekonomiczną zwolnienia powoda, natomiast Sąd Okręgowy uznał ją za
zasadną, podkreślając, że nikt na miejsce powoda nie został zatrudniony.

Przedstawione rozumowanie i argumenty Sądu Okręgowego są poprawne.
Stan faktyczny ustalony w sprawie stwarzał bowiem podstawę do przyjęcia, że po-
wstały przyczyny, które uzasadniały wypowiedzenie powodowi umowy o pracę w ro-
zumieniu art. 45 KP. Brak w budżecie środków na utrzymywanie pewnych, a co wię-
cej - zbędnych stanowisk, powodujący konieczność zwolnień pracowników zajmują-
cych te stanowiska, jest zaś przyczyną ekonomiczną, o której stanowi art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Tak więc żaden z wymienionych
przepisów nie został zaskarżonym wyrokiem naruszony.

Nie mógł wreszcie odnieść skutku zarzut naruszenia art. 65 ust. 5 Konstytucji
RP oraz ust. 11 KP w związku z art. 32 tej Konstytucji. Pierwszy z wymienionych
przepisów Konstytucji stanowi, że władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą
do pełnego produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalcza-
nia bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodo-
wego oraz robot publicznych i prac interwencyjnych, drugi zaś w ustępie 2 przewidu-
je, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gos-
podarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Uzasadnienie zarzutu naruszenia tych przepi-
sów jest ze strony skarżącego powierzchowne i lakoniczne. Sprowadza się do twier-
dzenia, że nie może być uznane za ,,dopuszczalne i prawnie usprawiedliwione roz-
wiązanie stosunku pracy z niepełnosprawnym - inwalidą ... gdy ze środków publicz-
nych utworzono dla tego pracownika stanowisko pracy w celu zwalczania bezrobo-
cia" oraz że zwolnienie takiego pracownika z pracy jest przejawem dyskryminacji.
Zapatrywanie skarżącego nie uwzględnia okoliczności, że jego zatrudnienie łączyło
się z umową zawartą z Wojewódzkim Ośrodkiem Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych, który w znacznej mierze finansował zatrudnienie skarżącego, i z
której to umowy strona pozwana się wywiązała. Nie było natomiast, i nie mogło być,
zakazu wypowiedzenia umowy o pracę w późniejszym czasie tylko dlatego, że po-
wód był osobą niepełnosprawną, skoro brak było środków finansowych na utrzymy-
wanie jego stanowiska, a co więcej, gdy umiejętność przepisywania tekstów na kom-
puterze i prowadzenia programu płacowego posiadali dotychczasowi pracownicy
Urzędu Gminy.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest niezasad-
na, wobec czego stosownie do art. 39312 KPC orzekł o jej oddaleniu.
========================================