Wyrok z dnia 24 marca 1999 r.
I PKN 631/98

1. Ustne oświadczenie woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę
przekazane pracownikowi przez bezpośredniego przełożonego jest skuteczne.
2. W postępowaniu apelacyjnym nie mają zastosowania art. 321 § 2 i art.
4771 § 2 KPC.

Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Kazimierza K. przeciwko Zakładowi Wodociągów i Kanalizacji w Z.Ś. o przywrócenie
do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 9 lipca 1998 r. [...]


z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Ząbkowicach Śląskich z dnia 4 marca 1998 r. [...] zmienił i przywrócił
powoda do pracy na poprzednich warunkach, oddalił apelację strony pozwanej od
tego wyroku Sądu Rejonowego w pozostałej części;

oddalił kasację w dalszym zakresie.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Ząbkowicach Śląskich, wyrokiem z dnia 4 marca
1998 r. [...] ustalił, że powód Kazimierz K. pozostaje nadal z pozwanym Zakładem
Wodociągów i Kanalizacji w Z. w stosunku pracy. Sąd ustalił, że powód był zatrud-
niony jako monter sieci kanalizacyjnej. W dniu 28 stycznia 1998 r. powód i dwaj inni
pracownicy nie wykonali polecenia przełożonego, polegającego na wymianie rury
kanalizacyjnej w miejscu, w którym w dniu poprzednim dokonali jej wycięcia, w wyni-
ku czego część mieszkańców miasta została pozbawiona zaopatrzenia w wodę.
Przełożony powoda sporządził notatkę dotyczącą tego zdarzenia, a strona pozwana
rozwiązała z powodem umowę o pracę w ten sposób, że w dniu 29 stycznia 1998 r.
doręczyła mu świadectwo pracy, w którym wskazała, że umowa została rozwiązana
w trybie art. 52 § 1 KP. Strona pozwana nie złożyła na piśmie oświadczenia o roz-
wiązaniu umowy o pracę, a w toku postępowania wniosła o uznanie, że pismem ta-
kim była notatka przełożonego powoda z dnia 29 stycznia 1998 r., która została mu
podana do wiadomości.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, wyro-
kiem z dnia 9 lipca 1998 r. [...] oddalił apelację strony pozwanej, "z tym że zmienił
redakcję orzeczenia w ten sposób iż przywrócił powoda do pracy u strony pozwanej
na poprzednich warunkach". Sąd drugiej instancji podzielił poglądy Sądu Rejonowe-
go, że strona pozwana naruszyła art. 30 § 3 KP przez brak oświadczenia na piśmie o
rozwiązaniu umowy oraz art. 30 § 4 KP przez brak wskazania przyczyny rozwiązania
umowy. Sąd drugiej instancji uznał, że notatka z 29 stycznia 1998 r. nie zastępuje
oświadczenia woli pracodawcy "co do formy" rozwiązania umowy. Jednakże ocenił,
że w tej sytuacji powodowi zgodnie z art. 56 § 1 KP przysługuje roszczenie o przy-
wrócenie do pracy, a nie roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy. Tym uza-
sadnił zmianę "redakcji" wyroku Sądu pierwszej instancji.
Od tego wyroku kasację wniósł powód. Zarzucił naruszenie art. 56 KP przez
niewłaściwe zastosowanie oraz art. 321 KPC przez wyrokowanie co do przedmiotu,
który nie był objęty żądaniem pozwu i art. 385 KPC przez merytoryczną, a nie jedynie
"redakcyjną" zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji. Zdaniem powoda umowa o
pracę nie została rozwiązana, gdyż strona pozwana nigdy nie złożyła oświadczenia
woli w tym zakresie. Powód powołał się na orzeczenia Sądu Najwyższego (I PRN
20/77 i I PRN 109/80). W tej sytuacji, zdaniem powoda, art. 56 KP nie powinien być
zastosowany. Sąd drugiej instancji naruszył także art. 321 § 1 KPC, gdyż powód
wniósł o ustalenie, a nie o przywrócenie do pracy. Podstawą takiego orzeczenia nie
mógł, według powoda, być także art. 4771 § 1 KPC, gdyż przepis ten służy ochronie
interesów pracownika, a nie do ich ograniczania. Wreszcie powód wywiódł, że
zmiana dokonana przez Sąd drugiej instancji nie miała charakteru "redakcyjnego".
Była to zmiana merytoryczna, prowadząca do pozbawienia powoda roszczeń z art.
81 § 1 KP. Zdaniem powoda Sąd drugiej instancji naruszył w ten sposób art. 385
KPC, a nadto nie wskazał na jakiej podstawie dokonał "redakcyjnej" zmiany wyroku,
czym naruszył art. 328 § 2 KPC. Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
części zmieniającej "redakcję" wyroku Sądu pierwszej instancji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy rozważyć, czy w stanie faktycznym sprawy
można uznać, że doszło do rozwiązania umowy o pracę, tj. skutecznego złożenia
przez pracodawcę oświadczenia woli w tym zakresie. Rację ma powód w kasacji, że
złożenie takiego oświadczenia jest konieczne i słusznie powołuje się w tym zakresie
na wyrok z dnia 11 marca 1977 r., I PRN 20/77 (nie publikowany) oraz wyrok z dnia 6
listopada 1980 r., I PRN 109/80 (OSNCP 1981 z. 6, poz. 107). Z nowszych orzeczeń
w tym zakresie można wskazać wyrok z dnia 16 marca 1995 r., I PRN 2/95
(OSNAPiUS 1995 nr 18, poz. 229) czy uchwałę z dnia 6 października 1998 r., III ZP
31/98 (OSNAPiUS 1999 nr 3, poz. 80). Słusznie też powód wywodzi, że samo wy-
danie świadectwa pracy nie oznacza, że pracodawca złożył oświadczenie woli o roz-
wiązaniu umowy. W tym zakresie charakterystyczna jest przede wszystkim teza
pierwszego ze wskazanych orzeczeń, według której rozwiązanie przez zakład pracy
bez wypowiedzenia umowy o pracę z pracownikiem jest czynnością prawną i reali-
zuje się wyłącznie w sposób przewidziany w art. 30 § 1 pkt 3 KP przez oświadczenie
przedstawiciela zakładu pracy; oświadczenie takie nie może być zastąpione przez
stwierdzenie rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia zawarte w doręczonym
świadectwie pracy lub przez doręczenie "obiegówki", względnie przez odsunięcie od
pracy (niedopuszczenie do pracy), albo przez inne tego rodzaju - przygotowujące lub
realizujące rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia - akty, których prawna
skuteczność uwarunkowana jest wcześniejszym złożeniem przez zakład pracy
oświadczenia o rozwiązaniu bez wypowiedzenia umowy o pracę. Powód jednak nie
dostrzega, że skuteczne rozwiązanie umowy o pracę (prowadzące do jej rozwiąza-
nia) może nastąpić w dowolnej formie, także ustnie. Może ono być także złożone
konkludentnie, a więc przez każde zachowanie pracodawcy ujawniające jego wolę w
sposób dostateczny (art. 60 KC w związku z art. 300 KP). W stanie faktycznym
sprawy pracodawca w sposób oczywisty (co słusznie stwierdził Sąd drugiej instancji)
naruszył art. 30 § 3 i 4 KP, gdyż nie złożył w formie pisemnej oświadczenia o rozwią-
zaniu umowy o pracę z podaniem jego przyczyny. Jednakże w dniu 29 stycznia 1998
r. bezpośredni przełożony powoda - kierownik robót, sporządził i zapoznał powoda z
notatką, w której stwierdził: "na polecenie dyrektora zostałem zobowiązany do poin-
formowania, że zostają zwolnieni z pracy ... z tego powodu od dnia dzisiejszego nie
pracują". Przyjmując za prawdziwe okoliczności wynikające z treści tej notatki należy
uznać, że dyrektor strony pozwanej złożył oświadczenie woli (ustne) o rozwiązaniu
umowy o pracę z powodem, które zostało w ten sposób przekazane. Nawet gdyby
przyjąć, że była to wyłącznie decyzja przełożonego powoda, to i tak zostało złożone
oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę, tylko ewentualnie przez osobę nie-
uprawnioną. W każdym razie następnie powoda nie dopuszczono do pracy i wydano
mu świadectwo stwierdzające, że stosunek pracy został rozwiązany. Z okoliczności
tych wynika, że albo oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę zostało złożo-
ne przez osobę uprawnioną, tylko w niewłaściwej formie, albo zostało złożone przez
osobę nieuprawnioną, ale następnie faktycznie potwierdzone przez pracodawcę
przez odmowę dopuszczenia do pracy i wydanie świadectwa pracy. W każdym z tych
przypadków doszło do skutecznego rozwiązania umowy, choć prawnie wadliwego. W
ostatecznej ocenie Sąd drugiej instancji prawidłowo więc zastosował art. 56 KP,
mimo częściowo błędnego uzasadnienia.
Rzeczywiście Sąd drugiej instancji nie wskazał, jaki przepis pozwala mu na
zmianę "redakcyjną" wyroku Sądu pierwszej instancji (naruszył art. 328 § 2 KPC).
Mógłby taką podstawę stanowić ewentualnie stosowany odpowiednio art. 350 § 1
KPC o sprostowaniu orzeczenia (por. wyrok z dnia 29 maja 1970 r., I CR 231/70,
OSNCP 1971 z. 2, poz. 39). Jednakże słusznie powód wywodzi w kasacji, że Sąd
drugiej instancji dokonał zmiany merytorycznej (przywrócenie do pracy w miejsce
ustalenia), co było niedopuszczalne w ramach tego przepisu. Sąd drugiej instancji
nieprawidłowo powołał także, a tym samym naruszył przez zastosowanie, art. 385
KPC, gdyż w istocie zmienił zaskarżony wyrok (art. 386 § 1 KPC). Jednakże uchy-
bienia te mogą prowadzić w postępowaniu kasacyjnym tylko do zmiany zaskarżone-
go wyroku w tym zakresie, w którym wpłynęły na wynik sprawy (art. 3931 pkt 2 KPC).
Dotyczy to tylko nadania wyrokowi Sądu drugiej instancji prawidłowej treści prowa-
dzącej do zmiany wyroku Sądu pierwszej instancji. Uchybienia te nie mogą być oce-
nione jako wpływające na rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji w dalszym zakresie,
według powoda sprowadzającym się do całkowitego oddalenia apelacji strony poz-
wanej, gdyż w tej części nie wpłynęły na wynik sprawy (oceniany z perspektywy
możliwych rozstrzygnięć w postępowaniu kasacyjnym). Rację ma powód w kasacji,
że w postępowaniu apelacyjnym nie ma zastosowania art. 321 § 2 czy 4771 § 2 KPC.
Można wprawdzie rozważać, czy przywrócenie do pracy nie jest częściowym
uwzględnieniem żądania ustalenia, że stosunek pracy trwa, zwłaszcza w postępo-
waniu apelacyjnym, przy apelacji pozwanego, po uwzględnieniu powództwa przez
Sąd pierwszej instancji. Jednakże powód nie dostrzega, że przyjmując jego pogląd,
uwzględnienie apelacji strony pozwanej, przy wskazanej wyżej jej merytorycznej za-
sadności co do skuteczności rozwiązania umowy o pracę, powinno prowadzić do
całkowitego oddalenia powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy. Takie nato-
miast rozstrzygnięcie, poprzez idącą w tym kierunku zmianę wyroku Sądu drugiej
instancji, w postępowaniu kasacyjnym toczącym się wyłącznie z kasacji powoda, na-
ruszałoby zakaz reformationis in peius z art. 384 w związku z art. 39319 KPC, a więc
jest niemożliwe.
Z tych względów na podstawie art. 39312 i 39315 KPC orzeczono jak w senten-
cji.
========================================