Wyrok z dnia 21 września 2001 r.
I PKN 626/00

Akordowy system wynagradzania pracowników nie może obowiązywać
bez wprowadzenia norm pracy.


Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 września 2001 r. sprawy z po-
wództwa Adama R., Zbigniewa K., Roberta C., Grzegorza C. i Tadeusza G. przeciw-
ko Przedsiębiorstwu Budowlano-Montażowemu ,,M." Spółce z o.o. w Ż. o zapłatę, na
skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 18 maja
2000 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 18
maja 2000 r. zmienił zaskarżony przez powodów Adama R., Zbigniewa K., Roberta
C., Grzegorza C. i Tadeusza G. wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu z dnia 31 stycznia 2000 r. w pkt I o tyle, że zasądził od po-
zwanego Przedsiębiorstwa Budowlano-Montażowego ,,M." Spółki z o.o. w Ż. kwoty
na rzecz Adama R. 515,28 DM oraz na rzecz Roberta C. 744,40 DM, z 8% odsetka-
mi od dnia 1 grudnia 1995 r., oraz oddalił apelację powodów w pozostałym zakresie,
a także zasądził od każdego z nich na rzecz strony pozwanej kwotę po 1500 zł tytu-
łem kosztów zastępstwa procesowego. W sprawie tej, która była przedmiotem kilka-
krotnego rozpoznania, Sąd Apelacyjny uznał za uzasadniony zarzut powodów
Adama R. i Roberta C., że należne im ekwiwalenty za niewykorzystane urlopy wypo-
czynkowe podlegały zasądzeniu w walucie obcej zgodnie z § 3 ust. 1 uchwały nr 71
Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r. Natomiast nie podzielił apelacji wszystkich po-
wodów, którzy utrzymywali, iż za pracę za granicą powinni być wynagradzani według
ilości przepracowanych godzin, w tym godzin nadliczbowych, a nie za ilość wykony-
wanej pracy według akordowo-zadaniowego systemu wynagradzania. W tym zakre-
sie Sąd Apelacyjny wskazał, że już w pierwszym wyroku z dnia 27 marca 1997 r. Sąd
ten przesądził akordowo-zadaniową formę wynagradzania powodów, mającą oparcie
w ustaleniu norm ilościowych wykonanego produktu pomiędzy pozwaną Spółką a jej
kontrahentem zagranicznym i taka ocena prawna była wiążąca przy ponownym roz-
poznawaniu sprawy (art. 386 § 6 KPC). Sąd ten wskazał, że powołany w sprawie
biegły odniósł roszczenia płacowe powodów do kontraktu pozwanej z firmą niemiec-
ką i na tej podstawie określił wydajność jednego pracownika, odnosząc ją do ilości
prac zafakturowanych, tj. przekazanych do użytku przez pozwaną i zapłaconych
przez jej kontrahenta zagranicznego. Przyjęcie takiej zasady ustalenia wynagrodze-
nia powodów wykonujących roboty budowlane za granicą ma uzasadnienie ekono-
miczne, skoro ich wynagrodzenie było uzależnione od ilości wykonanej pracy, a nie
od przepracowanego czasu. W konsekwencji Sąd Apelacyjny przyjął za biegłym są-
dowym, że powodowie otrzymali należną im ,,zapłatę za ilość wykonanej pracy", co
nie naruszało zasad wynagradzania pracowników ogólnie ujętych w art. 78 § 1 KP.
W kasacji powodów ich pełnomocnik zarzucił Sądowi Apelacyjnemu narusze-
nie przepisów prawa materialnego: 1. § 5 pkt 1 uchwały nr 71 Rady Ministrów z dnia
3 maja 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świad-
czeń ,,... i t.d." (M.P. Nr 14, poz. 106) oraz § 10 pkt 1, 2 i 4 rozporządzenia Rady Mi-
nistrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowni-
ków ,,...i t.d." (Dz.U. z 1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), które zobowiązywały praco-
dawcę do wypłaty pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia za czas pracy prze-
kraczający 8 godzin do dobę i 46 godzin na tydzień; 2. art. 78 § 1 KP ustalającego
zasadę wynagradzania adekwatnego do ilości świadczonej pracy; 3. art. 83 § 4 KP -
zobowiązującego pracodawcę stosującego akordowy system wynagradzania do
powiadamiania pracowników o stosowanych normach pracy. Skarżący ponadto za-
rzucił sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału przez
przyjęcie, że opinia biegłego M.A. M. ,,potwierdziła jakoby powodowie otrzymali wy-
nagrodzenie odpowiadające ilości wykonanej przez nich pracy", podczas gdy ten
biegły dokonał wyliczeń sprzecznych z istotą akordowego wynagrodzenia za pracę w
sytuacji braku jakiegokolwiek ,,przełożenia" warunków kontraktów budowlanych po-
zwanego z kontrahentem zagranicznym na umówione stawki wynagradzania powo-
dów, które w okresie realizacji budów zagranicznych były podwyższone z kwoty
16,60 DM do 16,80 DM na godzinę i przy nieistnieniu zarzutów dotyczących sposobu
wykonywania prac budowlanych przez powodów. Strona pozwana nie dysponuje
dokumentami wskazującymi, że powodowie byli wynagradzani zgodnie z ilością
wykonanej pracy, a ponadto nigdy nie określiła norm pracy, koniecznych dla sku-
tecznego realizowania akordowego systemu wynagradzania pracowników. Na po-
wyższych podstawach skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie
na rzecz powodów należnego im wynagrodzenia za pracę, wraz z dodatkami za
pracę w godzinach nadliczbowych oraz ekwiwalentów za urlopy wypoczynkowe, a
także o zasądzenie zwrotu kosztów procesu za wszystkie instancje według norm
przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona, albowiem Sąd Apelacyjny bezzasadnie przyjął, że
podstawa wynagradzania powodów zatrudnionych za granicą mogła być ustalana
przez pozwanego pracodawcę na podstawie wyników realizacji kontraktów zagra-
nicznych zawartych przez pozwanego z kontrahentem niemieckim. Do takiej błędnej
koncepcji nie mogły prowadzić uzgodnienia płacowe zawarte w umowach o pracę
powodów, w których strony stosunku pracy przyjęły, że powodowie mieli otrzymywać
wynagrodzenie na zasadach określonych ,,w umowie o dzieło" według stawki osobi-
stego zaszeregowania 16,60 DM, a następnie 16,80 DM brutto za godzinę pracy.
Takie warunki płacowe zostały potwierdzone w wydanych im świadectwach pracy.
Jakkolwiek ustalenie norm pracy powodów mogło opierać się lub nawiązywać do za-
granicznych umów pozwanego pracodawcy w takim założeniu, aby system i wyso-
kość wynagrodzenia pracowników nie przekreślały zakładanego wyniku ekonomicz-
nego realizowanych kontraktów budowlanych, to brak ustalenia i sprecyzowania za-
sad akordu, w tym przede wszystkim nieustalenie norm pracy, jakie miały być stoso-
wane wobec powodów, wykluczały pogląd o ich ,,akordowo-zadaniowym" systemie
wynagradzania. System ten zakłada bowiem wynagradzanie pracowników według
stawek akordowych mierzonych ilością pracy (produktów lub operacji) możliwej do
wykonania w określonej jednostce czasu pracy bądź jednostkową ceną za wykona-
nie określonej ilości pracy, przy ustaleniu minimalnej stawki wynagrodzenia godzino-
wego gwarantowanej pracownikowi na wypadek braku pracy (przestoju). Obowiązek
zawiadomienia pracowników o ustalonych i obowiązujących normach pracy (art. 83 §
4 KP) spoczywa na pracodawcy, co oznacza, że opartego na normach pracy sys-
temu wynagradzania i akordowych stawek płacowych nie można ustalać dopiero w
postępowaniu sądowym, które służy wyłącznie do sprawdzenia prawidłowości wy-
nagradzania pracowników według ustalonych i obowiązujących norm pracy. Prowa-
dzi to do wniosku, że bez wprowadzenia norm pracy nie obowiązuje w ogóle system
wynagradzania akordowego pracowników. Sąd Najwyższy wyraża taki pogląd, nie
będąc przy rozpoznawaniu wniesionej kasacji związany oceną prawną i wskazaniami
co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Poznaniu z dnia 27 marca 1997 r., które wiązały Sądy drugiej instancji przy
ponownym rozpoznawaniu sprawy (art. 386 § 6 KPC, por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 6 kwietnia 1998 r., I CKN 595/97, OSNC 1998 r. z. 12, poz. 211). W szczegól-
ności Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, jakoby obowiązującą normę pracy powodów
stanowiły ,,normy uzgodnione przez pozwanego z kontrahentem niemieckim", dlatego
że żadne z tych norm nie zostały wyraźnie ani jednoznacznie określone jako pra-
cownicze normy pracy. Ponadto takie bezkrytyczne założenie obarczałoby powodów
ryzykiem gospodarczym pracodawcy, wynikającym z nieprzestrzegania uzgodnio-
nych terminów i opóźniania realizacji kontraktów zagranicznych, które mogły prowa-
dzić do nieuzyskania założonej wartości sprzedaży oferowanych przez pozwanego
usług budowlanych, co mogłoby obciążać powodów wyłącznie w ramach ich ewen-
tualnej pracowniczej odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną przy wy-
konywaniu obowiązków pracowniczych (art. 114 i następnych KP). Bezpodstawne
było także stanowisko tego Sądu, że w systemie akordowym ,,nie można mówić o
nadgodzinach", skoro zastosowanie przez pracodawcę akordowego systemu wyna-
gradzania pracowników nie wyłącza stosowania wobec nich przepisów o czasie
pracy, w tym przepisów o wynagradzaniu za godziny nadliczbowe (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 czerwca 1997 r., I PKN 204/97, OSNAPiUS 1998 r. nr 10,
poz. 299), a normy czasu pracy obowiązują również przy zatrudnianiu pracowników
na budowach zagranicznych, niezależnie od wymiaru ich zadań (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1998 r., I PKN 114/98, OSNAPiUS 1999 r. nr 17,
poz. 551). Nie można podzielić wreszcie zapatrywania, iż umownie uzgodnione
stawki godzinowego wynagrodzenia powodów (16,60 - 16,80 DM/h) służyły wyłącz-
nie określeniu gwarantowanego wynagrodzenia za czas przestojów niezawinionych
przez powodów, ponieważ przy takim założeniu powodowie w istocie rzeczy byliby
uprawnieni do wyższego minimalnego gwarancyjnego wynagrodzenia za okres
przestojów, aniżeli wyliczone im przez biegłego wynagrodzenie za pracę wykonaną
na podstawie ,,norm uzgodnionych przez pozwanego z kontrahentem niemieckim",
które - jak wykazano wyżej - pozbawione były waloru prawnego.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uznał za uzasadnione kasacyjne
zarzuty naruszenia art. 83 § 4 KP i § 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27
grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych
do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych
z eksportem w związku z § 5 ust. 1 uchwały Nr 71 Rady Ministrów z dnia 3 maja
1989 r. w sprawie zasad wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń zwią-
zanych z pracą pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji bu-
downictwa eksportowego i usług eksportowych i stosownie do art. 39313 KPC orzekł
jak w sentencji.
========================================