Wyrok z dnia 21 marca 2001 r.
I PKN 618/00

1. Jeżeli pomiędzy biegłym a jedną ze stron lub jej przedstawicielem za-
chodzi stosunek tego rodzaju, że mógłby wywoływać wątpliwości co do bez-
stronności biegłego, to brak stosownego wniosku strony i niezastosowanie
przez sąd art. 49 KPC nie stoi na przeszkodzie uwzględnienia tej okoliczności w
ramach sędziowskiej oceny wiarygodności i mocy dowodów na podstawie art.
233 § 1 KPC.
2. Przepis § 39 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 czerwca
1984 r. w sprawie projektów wynalazczych (Dz.U. Nr 33, poz. 178 ze zm.), doty-
czy tylko tych projektów, które wyłącznie bądź w wyraźnie przeważającej mie-
rze, służą zmniejszeniu zużycia energii, paliwa, surowców i materiałów.


Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Józefa S. i Eugeniusza K. przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego ,,K." Spółce Akcyjnej
w K. o zapłatę, na skutek kasacji powodów i strony pozwanej od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Poznaniu z dnia 16 lutego 2000 r. [...]

o d d a l i ł obie kasacje,
zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


W imieniu powodów Józefa S. i Eugeniusza K. wniesiona została kasacja od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 lutego 2000 r. [...]. Kasację od tego
wyroku wniosła także strona pozwana, tj. Kopalnia Węgla Brunatnego ,,K." SA w K.
Skarżonym kasacjami wyrokiem Sąd drugiej instancji oddalił apelacje obu stron po-
stępowania od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie z dnia 18 października 1999 r.
[...].

W dniu 6 lipca 1988 r. powodowie Józef S., Zygmunt K., Eugeniusz K. i An-
drzej L. zgłosili pozwanej Kopalni Węgla Brunatnego ,,K." w K. pracowniczy projekt
wynalazczy (pt. ,,zwiększenie wydajności Koparki KWK 1500 s przez zabudowanie
dodatkowego napędu bliźniaczego 132 Kw na taśmie nr 24" nr ewidencyjny 126/88),
który został zastosowany od dnia 5 sierpnia 1988 r. w odkrywce L., a przyjęty do wy-
korzystania decyzją dyrektora Kopalni z dnia 22 grudnia 1988 r. W dniu 25 sierpnia
1989 r. powodom wypłacono wynagrodzenie za ten projekt w łącznej sumie 815.042
st. zł, ustalone na podstawie efektów ekonomicznych uzyskanych przez jego stoso-
wanie w ciągu 2 lat (według powodów efektem ekonomicznym zastosowania tego
projektu było zwiększenie wydajności pracy koparki KWK 1500 s, a powstające z
tego tytułu korzyści miały swoje źródło w poprawie techniczno-eksploatacyjnych pa-
rametrów tej koparki, stanowiąc tzw. efekty użytkowe wyrażające się w oszczędno-
ściach wynikających ze zmniejszenia jednostkowego kosztu zdejmowania nadkładu i
ze zmniejszenia strat spowodowanych awariami koparki), a w dniu 13 grudnia 1989 r.
wynagrodzenie w kwocie 893.351 st. zł ,,z tytułu poprawy warunków bhp" (30), które-
go wysokość nie była przez powodów kwestionowana. Dokonane przez pozwaną
Kopalnię wyliczenie należnego powodom jako twórcom projektu wynagrodzenia nie
zostało przez nich zaakceptowane, wobec czego pozwem z 12 stycznia 1994 r. do-
chodzili oni wypłacenia w sumie 55.426.545 st. zł wraz ze zsumowanymi odsetkami
za czas od 15 stycznia 1991 r. do 15 stycznia 1994 r. (łącznie 122.266.062 st. zł). To
pierwotne żądanie powodowie w toku sporu modyfikowali, ostatecznie dochodząc
zapłaty kwoty 1.193.015,00 zł (w nowych złotych), opierając swoje wyliczenia efek-
tów ekonomicznych i należnego im wynagrodzenia na opinii biegłego A.S. Rozstrzy-
gając spór co do zasady na korzyść powodów Sąd Wojewódzki w Koninie w wyroku
z dnia 30 kwietnia 1996 r., odwołując się do opinii powołanych w sprawie biegłych
A.S. i M.S., stwierdził, że projekt powodów spełnia ustalone w art. 83 i 85 ust. 2
ustawy o wynalazczości z 19 października 1972 r. (jednolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr
33, poz. 177 ze zm.) kryteria projektu racjonalizatorskiego. Stąd spoczywający na
stronie pozwanej - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - obowiązek zapłaty powodom wy-
nagrodzenia, którego wysokość wraz z odsetkami, po waloryzacji dokonanej stosow-
nie do art. 3581 § 3 KC (przy przyjęciu za jej miernik średniego wskaźnika inflacji w
latach 1991 - 1995, który wynosił 5,54), ustalona została ostatecznie na kwotę
1.800.107.469 zł (180.010,75 zł po denominacji). Wielkość efektów ekonomicznych
uzyskanych przez stosowanie projektu powodów, będących podstawą do ustalenia
wynagrodzenia, wyliczona została według zasad wynikających z zarządzenia (za-
łącznika) ministra - Kierownika Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń z
dnia 31 stycznia 1986 r. w sprawie zasad obliczania efektów stanowiących podstawę
do ustalenia wysokości wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze (M.P. Nr
12, poz. 87) na kwotę 1.328.505.982 st. zł, zgodnie z opinią A.S., a wielkość wyna-
grodzenia za okres od sierpnia 1988 r. do lipca 1990 r. (bez uwzględnienia waloryza-
cji) na kwotę zł 77.782.678 st. zł (pomniejszoną o wypłaconą im należność w sumie
815.942 st. zł); zsumowane odsetki wyniosły 247.146.468 st. zł (bez uwzględnienia
waloryzacji). Efekty użytkowe stosowania projektu powodów, którego istota sprowa-
dzała się do zmian konstrukcyjnych koparki KWK 1500s, wyraziły się - według argu-
mentacji Sądu orzekającego - w oszczędnościach wynikających ze zmniejszenia
kosztu zdejmowania nakładu i zmniejszenia strat spowodowanych awariami koparki.
Zakres efektu ekonomicznego - zwiększenie wydajności pracy koparki - nie ograni-
cza się przy tym tylko do koparki 1500 s i przenośników stanowiących jej integralną
część P12, P11 i S11 (tak jak to twierdziła strona pozwana), lecz obejmuje cały układ
KTZ (składający się z przenośników S22, S23, S24,Z21 i zwałowarki A2 RsB 8800);
nie jest bowiem możliwe, by istotna dla funkcjonowania układu zmiana jednego lub
niektórych jego elementów była obojętna dla rezultatów funkcjonowania całości. W
kwestii wyeliminowania przy obliczaniu tych efektów czynników nie związanych ze
stosowaniem projektu powodów (o czym mowa w § 11 zarządzenia z 31 stycznia
1986 r.) Sąd Wojewódzki wyraził pogląd, że skoro Kopalnia ,,K." nie wykazała w spo-
sób dostateczny ich wystąpienia w okresie obliczeniowym (była do tego zobowiązana
zgodnie z ogólną regułą dowodzenia wynikającą z art. 6 KC), to należało je pominąć
w obliczeniach. W spornej kwestii ustalenia procentowego udziału tzw. kosztów
zmiennych (tych właśnie kosztów dotyczą oszczędności uzyskane wskutek zastoso-
wania przedmiotowego projektu) w całości wydatków na zdjęcie 1m3 nadkładu Sąd
Wojewódzki posłużył się sporządzonymi przez pozwaną sprawozdaniami GUS ,,z
kosztów węgla brunatnego" za lata 1988-1990 [...], do kosztów tych zaliczając nastę-
pujące pozycje działu 2 tego sprawozdania: 02 - ,,Materiały z kosztami zakupu", 04-
,,Energia", 06 - ,,Remonty" i 07 - ,,Pozostałe koszty ruchu". Zastrzeżenia Kopalni w
tym zakresie nie zostały przy tym przyjęte, bowiem nie wykazała ona, które z tych
pozycji nie są - jej zdaniem - kosztami zmiennymi, lecz stałymi, a także z tego
względu, że brak dokładnej dokumentacji uniemożliwiał zweryfikowanie wpływu pro-
jektu powodów na poszczególne pozycje kosztów zmiennych. Tu jednak jednocze-
śnie - odwołując się do opinii biegłego A.S. - Sąd Wojewódzki przyjął, że istnienie
dokładnej dokumentacji pozwoliłoby wprawdzie na taką weryfikację, z drugiej jednak
strony, byłyby w takiej sytuacji udokumentowane dodatkowe efekty, które skutkowa-
łyby zwiększeniem wydajności koparki, modernizacja której była przedmiotem pro-
jektu powodów. Z braku dokładnej dokumentacji efekty ekonomiczne, o których
mowa w obliczeniach, nie zostały uwzględnione w całości, jak również z tego same-
go powodu nie uwzględniono, ustalając ich wysokość, czynników nie związanych ze
stosowaniem projektu (acz nie jest wykluczone, że miały one wpływ na wielkość
tychże efektów), co powoduje, że następuje w tym zakresie - według Sądu Woje-
wódzkiego - ,,w pewnym sensie kompensacja". Rozstrzygając spór Sąd Wojewódzki
posłużył się opinią A.S., której jednak nie podzielił w części dotyczącej przyjętego w
niej miernika waloryzacji wynagrodzenia należnego powodom w postaci przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej, zastępując go - przy
odwołaniu się do zasad współżycia społecznego i interesu obu stron, ,,celem zapo-
bieżenia nadmiernemu uprzywilejowaniu jednej ze stron i pokrzywdzeniu drugiej" -
średnim wskaźnikiem inflacji w latach 1991 - 1995 wynoszącym 5,54, zaproponowa-
nym przez drugiego z biegłych M.S.; opinia tego biegłego w pozostałym zakresie zo-
stała procesowo zdyskwalifikowana jako nie uwzględniająca nowelizacji prawa wy-
nalazczego.

W wyniku rewizji obu stron wyrok ten orzeczeniem rewizyjnym z dnia 10 grud-
nia 1996 r. zmieniono w pkt I w części zasądzającej, w ten sposób, że każdemu z
powodów zasądzono po 1.743,09 zł z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomoc-
nienia się orzeczenia oraz uchylono w pkt II - w części oddalającej roszczenia powo-
dów Józefa S. i Eugeniusza K. oraz z rewizji pozwanej uchylono go także w pkt I w
części zasądzającej ponad kwotę 6.972,38 zł z odsetkami. Gdy chodzi o rewizję po-
wodów Andrzeja L. i Zygmunta K. postępowanie rewizyjne w sprawie z ich skargi
rewizyjnej wobec jej wycofania umorzono. Zgodnie z argumentacją wynikającą z
uzasadnienia tego wyroku ponownego zbadania i rozważenia w aspekcie określenia
efektów ekonomicznych stosowania projektu powodów wymagała przede wszystkim
kwestia udziału tzw. kosztów zmiennych i kwestia waloryzacji przysługującego im
wynagrodzenia, przy przyjęciu jako miernika tej waloryzacji wzrostu przeciętnego
wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej.
W trakcie ponownego rozpoznania sporu z udziałem wyłącznie powodów Jó-
zefa S. i Eugeniusza K. zażądano przyznania wynagrodzeń w kwotach po 485.926
zł, po czym żądanie to rozszerzono do sumy po 779.029,62 zł dla każdego z nich (k.
776). Wyrokiem z dnia 18 października 1999 r. Sąd Okręgowy w Koninie przyznał
powodom wynagrodzenie w kwotach po 162.145 zł (każdemu), z ustawowymi odset-
kami od uprawomocnienia się tego orzeczenia, dalej idące ich żądania oddalając
przy obciążeniu Kopalni kosztami sądowymi w sumach 17.814,51 zł i 7.861,25 zł. W
spornej kwestii wielkości kosztów zmiennych - ich procentowego udziału w całości
wydatków na zdjęcie 1 m3 nadkładu - Sąd meriti posłużył się opinią powołanej biegłej
A.A. (w znaczącej części zbieżnej z poprzednimi opiniami biegłych A.S i M.S.),
uznając, iż nie jest możliwe w oparciu o materiał dowodowy sprawy określenie rze-
czywistego wpływu projektu powodów na kształtowanie się tych kosztów, zwłaszcza
wobec braku właściwej ewidencji księgowej, a wobec tego efekty ekonomiczne jego
stosowania w okresie: od 1 sierpnia 1988 r. do 31 lipca 1989 r. i od 1 sierpnia 1989 r.
do 31 lipca 1990 r. określić należało w sposób szacunkowy, na co zresztą pozwala
uregulowanie z § 37 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 czerwca 1984 r.
w sprawie projektów wynalazczych (Dz.U. Nr 33, poz. 178 ze zm.). Przy przyjęciu
efektów na kwotę netto łącznie 1.239.850.766 st. zł [...] biegła uwzględniła dane
księgowe wynikające ze złożonych do akt sprawy sprawozdań GUS z lat 88, 89 i 90
[...], obrazujące w szczególności koszty wydobycia węgla i zdejmowania nadkładu.
Te wyliczenia (II wersja obliczenia) Sąd orzekający zaaprobował i w związku z tym
należne twórcom wynagrodzenie wyliczył na sumę 61.992.538 st. zł (5% efektów
ekonomicznych uzyskanych ze stosowania projektu - § 37 ust. 2 rozporządzenia w
sprawie projektów wynalazczych w brzmieniu nadanym przez rozporządzenie nowe-
lizujące z dnia 5 lutego 1990 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie projektów
wynalazczych, Dz.U. Nr 9, poz. 51). W ocenie Sądu pierwszej instancji brak było
podstaw do podwyższenia tego wynagrodzenia zgodnie z § 39 ust. 1 rozporządzenia
w sprawie projektów wynalazczych, bowiem efekty uzyskane przez zastosowanie
projektu powodów nie były oszczędnościowymi w rozumieniu tego przepisu. Winno
ono zostać natomiast zwaloryzowane (art. 3581 § 3 KC), przy przyjęciu jako kryterium
waloryzacyjnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia netto ,,w gospodarce uspo-
łecznionej". Jeśli przyjąć, że wynagrodzenie winno być wypłacone do daty 5 paź-
dziernika 1988 r., równało się ono wówczas 1150 średnim miesięcznym pensjom
netto (61.992.538 st. zł; 53.902 st. zł). Odliczając wynagrodzenie już wypłacone sta-
nowiące łącznie 11,76 średnich wynagrodzeń (815.042 st. zł - wypłacone w sierpniu
1989 r., stanowiące wówczas 3,31 średnich miesięcznych wynagrodzeń oraz
7.295,20 zł - wypłacone w kwietniu 1992 r., stanowiące 8,45 średnich wynagrodzeń)
otrzymujemy według wyliczeń Sądu pierwszej instancji - ostateczną sumę należnego
twórcom wynagrodzenia odpowiadającą 1.138,24 średnich miesięcznych wynagro-
dzeń netto w gospodarce narodowej (po odliczeniu od wynagrodzenia brutto podatku
i składek ZUS), tj. równającego się kwocie 1.297.161 zł (1.139,62 x 1.138,24). Kie-
rując się jednak ustawowym wymaganiem rozważenia przy dokonywaniu waloryzacji
interesów obu stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego Sąd Okręgowy,
uznając, że ,,obie strony powinny ponosić w równym stopniu negatywne skutki
zmiany siły nabywczej pieniądza" [...], wynagrodzenie to obniżył o połowę, tj. do
kwoty 648.580,50 zł, z której powodom Józefowi S. i Eugeniuszowi K. przypada po
162.145 zł (648.580,50 : 4 twórców). Ich żądania sumę tę przewyższające uznane
zostały za ,,zbyt wygórowane" [...]; rozstrzygnięcie o kosztach sporu wydano z powo-
łaniem się na przepisy art. 98 § 1 i 108 § 1 KPC. Tak orzekając Sąd pierwszej ins-
tancji zdyskwalifikował procesowo opinię biegłego B. z AGH w K. [...], ,,głównie z
uwagi na wywołujące wątpliwości co do obiektywizmu biegłego jego powiązania za-
wodowe z pozwaną Kopalnią", a gdy idzie o określenie wpływu projektu ,,na koszt
energii elektrycznej", brał pod uwagę oficjalne dokumenty pochodzące z Energetyki
K.

Apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji wniosły obie strony. Powodowie
Eugeniusz K. i Józef S. żądali zasądzenia tytułem zwaloryzowanego wynagrodzenia
za ,,dokonany i stosowany od 5 sierpnia 1988 r. aż po dziś dzień projekt wynalazczy
o nr ewidencyjnym 126/88, powodujący zwiększenie wydajności koparki KWK 1500s
w ciągu 10-letniego stosowania projektu aż o 20,8% kwot po 779,030 zł i zobowiąza-
nia strony pozwanej do zwrotu poniesionych przez nich kosztów opłaty rzecznika
patentowego, nadzorującego ich interes prawny". Pozwana Kopalnia żądała ,,uchyle-
nia w całości wyroku w pkt 1 i 3 oraz zasądzenia od powodów kosztów procesu". Po
ponownym rozpoznaniu sprawy i ocenie wyników postępowania przed Sądem pierw-
szej instancji Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, iż obie apelacje nie zasługi-
wały na uwzględnienie (art. 385 KPC). Co do apelacji strony pozwanej Sąd ten w
szczególności stwierdził, że przytaczając zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej in-
stancji prawa materialnego, strona pozwana nie powołała konkretnego przepisu,
który został naruszony i nie wskazała na czym to naruszenie miałoby polegać. Tym-
czasem, strona apelująca winna wykazać, że w sprawie doszło do naruszenia kon-
kretnego przepisu; takiego, który bezzasadnie posłużył za podstawę rozstrzygnięcia
lub który nie był, choć powinien być, w tym celu wykorzystany. ,,Temu pozwana nie
sprostała, omawiany więc zarzut nie zasługiwał na uwzględnienie. Podobnie rzecz
się ma, gdy chodzi o drugi z zarzutów apelacyjnych pozwanej, w ramach którego
skarżąca winna wskazać konkretne ustalenia Sądu I instancji, sprzeczne z konkret-
nym fragmentem materiału dowodowego sprawy, a tymczasem Kopalnia zarzut ten
sprowadza do polemiki z opinią biegłej dr Alicji A., co do merytorycznej słuszności
której Sąd procesowy nie miał wątpliwości, a nie sposób dokonanej przezeń oceny
tej opinii podważać tylko z tego względu, że nie koresponduje ona z oczekiwaniami
pozwanej Kopalni, czy też z jej koncepcjami szacowania omawianych efektów eko-
nomicznych, które skarżąca uznaje za możliwe i zapewne dla niej korzystniejsze pro-
cesowo, w sposób dostatecznie przekonywujący nie wykazując jednak, by koncepcja
prezentowana przez wym. biegłą, która przekonała Sąd I instancji, była zwłaszcza
pod względem naukowym wadliwa". Możliwość zastosowania różnej metodyki osza-
cowania efektów dostrzegła biegła, przedstawiając wszak nie jedną wersję ich sza-
cowania. Powody, dla których Sąd Okręgowy przyjął drugą wersję ich oszacowania
zostały w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyjaśnione z powołaniem się w szcze-
gólności na dane księgowe. Wprawdzie w apelacji pozwana dane te (wynikające
zresztą z jej własnych miesięcznych sprawozdań ,,z kosztów węgla brunatnego"),
deprecjonuje, jednak podniesiona przez nią okoliczność, że odnośne sprawozdania
sporządzone były tylko na jej wewnętrzne potrzeby (k. 823), nie przekreśla ani ich
wiarygodności, ani przydatności dla celów niniejszego procesu. Zarzucając Sądowi
meriti, że ,,nie ocenił obiektywnie fachowości opinii biegłych", skarżąca nie baczy na
to, że biegły A.B., stwierdzając, iż projekt powodów ,,miał dodatni wpływ tylko na
zmniejszenie jednostkowego zużycia energii elektrycznej na 1 m3 zdjętego nadkładu
w okresie obliczeniowym (...)", jest w tym poglądzie (na tle opinii A.A., M.S. oraz
A.S.), całkowicie odosobniony i popada w sprzeczność z początkowymi zapatrywa-
niami strony pozwanej, która np. w arkuszu obliczenia efektów ujmowała nie tylko
efekt zmniejszenia zużycia energii elektrycznej na 1 m3 zdjętego nadkładu. O ile
zbieżność poglądów w tej materii trzech biegłych przekonuje, o tyle zbieżność poglą-
dów biegłego A.B. i świadka K.B. (o czym mowa w apelacji) jest o tyle procesowo
nieistotna, że obowiązującemu prawu nie jest znany tzw. świadek-biegły, a taką rolę
skarżąca temu świadkowi nietrafnie przyznaje. Ponieważ strona pozwana nie zdołała
podważyć trafności wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonej przez siebie czę-
ści, jej apelacja podlegała oddaleniu.
Odnosząc się do apelacji powodów Sąd drugiej instancji stwierdził, że zmie-
rzają oni do uzyskania wynagrodzeń wyższych od przyznanych im przez Sąd Okrę-
gowy, które traktują jako rażąco niskie w stosunku do osiąganych przez stronę poz-
waną korzyści z zastosowania ich projektu. Zarzucają, że ,,wydany wyrok (...) naru-
sza materię prawa wynalazczego (...)", nie przytaczają jednakże, (podobnie zresztą
jak pozwana w swojej apelacji) konkretnego przepisu, który został przekroczony i nie
wskazują na czym naruszenie to miałoby polegać, co sprawia, że zarzut ten nie pod-
daje się rzeczowej kontroli. Ocenę opinii biegłej A.A., dokonaną przez Sąd pierwszej
instancji Sąd Apelacyjny zaaprobował, uznając w konsekwencji za prawidłowe wyli-
czenie należnego powodom wynagrodzenia dokonane przy ogólnym założeniu, że
efektem stosowania projektu powodów jest zwiększona wydajność koparki KWK
1500. Nie jest to przy tym efekt oszczędnościowy w rozumieniu powoływanego przez
powodów § 39 ust. 1 rozporządzenia w sprawie projektów wynalazczych, ponieważ
mowa tam o zmniejszeniu dzięki zastosowaniu projektu wynalazczego zużycia ener-
gii, paliw itp., co występuje wówczas gdy zmniejsza się energochłonność urządzenia
(koparki), a tymczasem w rozstrzyganym przypadku energochłonność ta została
zwiększona (zamontowanie dodatkowego napędu). Stąd słusznie Sąd pierwszej in-
stancji odmawiał podwyższenia o 50% należnego powodom wynagrodzenia; nie jest
w tym zakresie wystarczający argument, że biegły A.S. podwyżkę tę zastosował, ,,bo
nie miało to oczywiście znaczenia przesądzającego, a przy tym Sąd meriti wyrokował
w tej mierze posługując się opinią biegłej A.A., której więc rozumowanie uznał za
bardziej przekonywujące, a wnioski jej opinii w omawianej kwestii sformułowane na
gruncie cyt. uregulowania - za logicznie poprawne". To stanowisko Sąd Apelacyjny w
pełni podzielił.

Kasacja strony pozwanej stawia zarzut naruszenia art. 98 ust. 1 i 2 ustawy o
wynalazczości oraz ,,§ 35.1 i § 37.1 Rozporządzenia z 29 czerwca 198.. w sprawie
projektów wynalazczych (Dz.U. 38/84 poz. 178/2/ i załącznika do Zarządzenia Mini-
stra - Kierownika Urzędu Postępu Naukowo -Technicznego i Wdrożeń z 31 stycznia
1986 r. w sprawie zasad obliczania efektów stanowiących podstawę do ustalenia wy-
sokości wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze (M.P. 12/86 poz. 87/3/, w
związku z art. 112.1.1. i 3 ustawy o wynalazczości (1)". Ponadto zarzucono w niej
naruszenie art. 3821 KPC i art. 48 i 49 KPC oraz art. 281 KPC.

Strona powodowa zarzuciła natomiast obrazę § 39 ust. 1 rozporządzenia w
sprawie projektów wynalazczych, a także art. 233 KPC, art. 328 § 2 KPC oraz art.
382 KPC.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zarówno kasacja strony pozwanej jak i kasacja powodów nie mają usprawie-
dliwionych podstaw i dlatego nie zostały przez Sąd Najwyższy uwzględnione. Gdy
idzie o kasację strony pozwanej, to w zakresie zarzutów dotyczących naruszenia
prawa materialnego należy stwierdzić, że nie korespondują one z wywodami za-
mieszczonymi w jej uzasadnieniu, a ponadto zarzut naruszenia ,,załącznika" zarzą-
dzenia z 31 stycznia 1986 r. nie mógł zostać wzięty pod rozwagę przez Sąd Najwyż-
szy, gdyż w kasacji nie wskazuje się o jaki konkretnie przepis (przepisy) stronie poz-
wanej w tym przypadku idzie (Sąd Najwyższy zgodnie zaś z art. 39311 KPC rozpo-
znaje sprawę w granicach kasacji, a granice te wyznaczone są zwłaszcza przez jej
podstawy - pod którymi rozumie się konkretne wymienione w niej przepisy - oraz ich
uzasadnienie - art. 3933 KPC). W istocie z uzasadnienia kasacji nie wynika przy tym,
na czym konkretnie polegało naruszenie wskazanych w niej przepisów art. 98 ust. 1 i
2 ustawy o wynalazczości oraz § 35 ust. 1 i 37 ust. 1 rozporządzenia w sprawie pro-
jektów wynalazczych. Wywody uzasadnienia kasacji w gruncie rzeczy sprowadzają
się bowiem do twierdzenia, że Sąd drugiej instancji nie miał podstaw, by oprzeć
swoje ustalenia o charakterze faktycznym na opiniachi biegłych A.A., M.S. i A.S. i nie
dać wiary twierdzeniom biegłego A.B. W kasacji nie twierdzi się wszakże, że pomija-
jąc opinię A.B. Sąd drugiej instancji naruszył art. 233 § 1 KPC przekraczając ramy
przysługującej mu swobody oceny wiarygodności i mocy dowodów i wobec tego wy-
wody kasacji na temat tego, że Sąd ten powinien się kierować opinią właśnie tego
biegłego, a pominąć powinien opinie innych biegłych, nie mogły stać się podstawą
rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego. Niezależnie od tego Sąd Najwyższy jest zdania,
że w sytuacji rozbieżności opinii biegłych, przy uwzględnieniu treści opinii, przyjętych
w nich założeń oraz przedstawionego sposobu argumentacji, jak również tego, że
opinia A.B. wyraźnie odbiega od opinii trzech pozostałych biegłych, Sąd drugiej in-
stancji miał podstawy, by swoje rozstrzygnięcie oprzeć zasadniczo na tym, co wyni-
kało z opinii innych niż opinia A.B. W związku z zarzutem pominięcia opinii A.B. po-
zostaje twierdzenie kasacji, że doszło do naruszenia art. 3821 KPC. Przepisu takiego
nie ma w Kodeksie postępowania cywilnego, można jednakże przyjąć, że stronie po-
zwanej idzie w tym wypadku o art. 382 KPC. Wbrew wywodom skargi kasacyjnej
przepis ten nie uniemożliwia ograniczenia się przez sąd drugiej instancji jedynie do
dokonania oceny, czy w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie doszło do przekro-
czenia ram wyznaczonych przez art. 233 § 1 KPC, a tak w istocie postąpił Sąd Ape-
lacyjny. Ponieważ kasacyjny zarzut pominięcia opinii A.B. jest bezpodstawny, a na
tym zarzucie oparte zostało twierdzenie, że w następstwie tego doszło do wyliczenia
wynagrodzenia powodów przy przyjęciu błędnie ustalonych (zbyt wysokich) efektów
zastosowania ich projektu racjonalizatorskiego, to tym samym nieusprawiedliwiony
jest zarzut naruszenia art. 98 ust. 1 i 2 ustawy o wynalazczości i § 35 ust. 1 i § 37
ust. 1 rozporządzenia w sprawie projektów wynalazczych. Jeżeli bowiem za prawi-
dłowe uznać wyliczenia biegłej A.A. - a na nich oparł się Sąd pierwszej instancji, co
zostało zaakceptowane przez Sąd Apelacyjny - to o naruszeniu art. 98 ust. 1 i 2
ustawy o wynalazczości i § 35 ust. 1 oraz 37 ust. 1 rozporządzenia w sprawie pro-
jektów wynalazczych nie może być mowy. Zaskakujący jest zarzut naruszenia art. 48
i 49 KPC oraz art. 281 KPC. Może być on bowiem rozumiany tak, iż zdaniem strony
pozwanej biegły A.B. powinien w sprawie zostać wyłączony, a jednocześnie według
niej to właśnie jego opinia powinna stanowić podstawę wyroku Sądu Apelacyjnego.
Nie bierze się przy tym pod uwagę, że to Sąd pierwszej instancji, a nie Sąd Apela-
cyjny powoływał biegłych, kasacja zaś skierowana jest przeciwko wyrokowi Sądu
drugiej instancji. Ponadto w kasacji nie uprawdopodobniono, że naruszenie tych
przepisów (art. 49 KPC) - jeżeli przyjąć, że miało ono miejsce, do czego skądinąd nie
ma podstaw - mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3931 pkt 2 KPC). W
kasacji nie wskazuje się, by w sprawie zachodziły okoliczności uzasadniające wyłą-
czenie biegłego A.B. z mocy samej ustawy (art. 48 KPC) i by tym samym w rachubę
wchodziła nieważność postępowania (art. 379 pkt 4 KPC), natomiast gdy idzie o wy-
łączenie go na wniosek strony (art. 49 KPC, art. 281 KPC), to wniosku takiego nie
było, co zresztą potwierdza się w uzasadnieniu kasacji. W myśl art. 49 KPC w
związku z art. 281 KPC sąd wyłącza biegłego na wniosek strony, jeżeli między nim a
jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że
mógłby wywoływać wątpliwości co do bezstronności biegłego. Istnienie takiej możli-
wości - wbrew temu co zdaje się zakładać strona pozwana - nie oznacza jednakże,
że sąd dokonując oceny wiarygodności i mocy dowodów, w tym opinii biegłego, nie
może wziąć pod uwagę tego, że zachodzący stosunek osobisty między biegłym a
jedną ze stron lub jej przedstawicielem wywołuje wątpliwości co do bezstronności
biegłego. Oznaczałoby to bowiem przekreślenie zasady sędziowskiej swobody oceny
wiarygodności i mocy dowodów, zwłaszcza że brak wniosku strony o wyłączenie bie-
głego może być spowodowany różnymi okolicznościami, a ponadto powody uzasad-
niające to wyłączenie mogą ujawnić się dopiero po ukończeniu czynności biegłego
(wniosek o wyłączenie biegłego może zostać zaś zgłoszony nie później niż do ukoń-
czenia czynności biegłego). Jeżeli między biegłym a jedną ze stron lub jej przedsta-
wicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości
co do bezstronności biegłego, to brak stosownego wniosku strony i niezastosowanie
przez sąd art. 49 KPC nie stoi na przeszkodzie uwzględnienia tej okoliczności w ra-
mach sędziowskiej oceny wiarygodności i mocy dowodów na podstawie art. 233 § 1
KPC. Niezależnie od tego należy stwierdzić, że o naruszeniu w sprawie niniejszej art.
48 i 49 KPC nie może być mowy, bo brak było podstaw (nikt nie twierdził, by one ist-
niały) do wyłączenia biegłego A.B. z mocy samej ustawy (art. 48 KPC), zaś art. 49
KPC nie mógł być zastosowany z uwagi na brak stosownego wniosku strony powo-
dowej, a ponadto, nawet gdyby doszło do naruszenia tego przepisu, to nie mogłoby
ono mieć istotnego wpływu na wynik sprawy, bo opinia A.B. i tak została pominięta.
Inaczej mówiąc, Sąd pierwszej instancji nie zastosował ani art. 48 KPC, ani art. 49
KPC, bo nie miał do tego podstaw, a wobec tego nie może być mowy o naruszeniu
tych przepisów. Do kasacji strony pozwanej dołączone zostało pismo uzupełniające
wywody uzasadnienia kasacji (pismo z dnia 29 lipca 2000 r.). Wskazana została w
nim dodatkowa podstawa kasacyjna, a mianowicie § 37 ust. 2 rozporządzenia w
sprawie projektów wynalazczych (w kasacji wskazano jedynie § 37 ust. 1 tego rozpo-
rządzenia). Ten dodatkowy zarzut nie może zostać uwzględniony przez Sąd Najwyż-
szy, gdyż został przedstawiony z przekroczeniem miesięcznego terminu do wniesie-
nia kasacji (art. 3934 KPC). Wprawdzie zgodnie z art. 39311 zdanie drugie KPC strony
mogą przytaczać nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych, co oznacza, że nie są
skrępowane terminem z art. 3934 KPC, jednakże wskazanie nowego przepisu lub
przepisów jako tych, które w ocenie skarżącego zostały naruszone przez sąd drugiej
instancji mieści się w pojęciu podstaw kasacyjnych, a nie w pojęciu ich uzasadnienia.
Nowe (dodatkowe) podstawy kasacyjne mogą być przedstawione tylko przy zacho-
waniu terminu do wniesienia kasacji (art. 3934 KPC). Niezależnie od tego należy
stwierdzić, że ten dodatkowy zarzut jest bezpodstawny, a przy tym w istocie sprowa-
dza się on do twierdzenia, że nie tyle nieprawidłowo zastosowany został § 37 ust. 2
rozporządzenia w sprawie projektów wynalazczych, lecz § 2 pkt 1 rozporządzenia z
dnia 5 lutego 1990 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie projektów wynalaz-
czych (Dz.U. Nr 9, poz. 51), w myśl którego przepisy tego rozporządzenia stosuje się
również do wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze, zgłoszone przed
dniem wejścia w życie tego rozporządzenia, za okresy obliczeniowe, które kończą się
po dniu wejścia w życie rozporządzenia, a także za okresy obliczeniowe już zakoń-
czone, za które wynagrodzenie nie zostało wypłacone w całości lub w części do dnia
wejścia w życie rozporządzenia, chyba że wynagrodzenie, ustalone według przepi-
sów dotychczasowych byłoby wyższe. W związku z tym przepisem strona pozwana
jest zdania, że skoro za pierwszy okres obliczeniowy (od 1 sierpnia 1988 r. do 31
lipca 1989 r.) powodowie otrzymali wynagrodzenie, to do obliczenia jego wysokości
powinny mieć zastosowanie mniej korzystne dla nich zasady obowiązujące do dnia
wejścia w życie rozporządzenia z 5 lutego 1990 r. Stanowisko to jest błędne, bo § 2
pkt 1 rozporządzenia z 5 lutego 1990 r. przewiduje stosowanie nowych zasad ustala-
nia wysokości wynagrodzenia za pracownicze projekty wynalazcze (jeżeli nie jest to
mniej korzystne dla twórców) także wtedy, gdy wynagrodzenie wyliczone dla okresów
obliczeniowych już zakończonych zostało wypłacone tylko w części. Tak jest zaś w
niniejszej sprawie. W uzupełnieniu kasacji strony pozwanej zarzuca się ponadto, że
Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił treści i wniosków A.B. i oparł się na opiniach
A.A. i A.S., nie wskazuje się jednakże w tym kontekście, jaki przepis prawa proceso-
wego został w ten sposób naruszony przez Sąd Apelacyjny (powołanie takiego prze-
pisu lub przepisów i tak nie mogłoby zresztą odnieść skutku skoro uzupełnienie ka-
sacji zostało złożone z przekroczeniem terminu z art. 3934 KPC), co oznacza, że za-
rzut ten nie mógł zostać w ogóle wzięty pod uwagę w postępowaniu kasacyjnym.

Kasacja powodów zasadniczo sprowadza się do zarzutu naruszenia § 39 ust.
1 rozporządzenia w sprawie projektów wynalazczych, gdyż zawarte w niej pozostałe
zarzuty naruszenia art. 233 KPC i art. 382 KPC oraz art. 328 § 2 KPC w gruncie rze-
czy zmierzają do wykazania, że właśnie ten pierwszy przepis bezzasadnie nie został
zastosowany przez Sąd Apelacyjny. Sąd Najwyższy jest zdania, że w sprawie nie
doszło do naruszenia art. 233 KPC, bo Sąd drugiej instancji miał podstawy by uznać,
że ocena wiarygodności i mocy dowodowej złożonych w sprawie opinii biegłych nie
wykroczyła poza ramy wyznaczone tym przepisem. Nie jest także zasadny zarzut
naruszenia art. 328 § 2 KPC, gdyż uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego odpo-
wiada wymaganiom tego przepisu, a niezależnie od tego w kasacji nie wykazano -
czego wymaga art. 3931 pkt 2 KPC - że jego naruszenie (jeżeli przyjąć, że rzeczywi-
ście miało ono miejsce) mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. O wpływie tym
zresztą trudno w ogóle mówić, jeżeli zważyć, że uzasadnienie wyroku jest sporzą-
dzane po jego wydaniu, a więc w sytuacji gdy wynik sprawy jest już przesądzony.
Gdy idzie o twierdzenie, że w sprawie powinien zostać zastosowany § 39 ust. 1 roz-
porządzenia w sprawie projektów wynalazczych, to Sąd Najwyższy podziela wykład-
nię tego przepisu przyjętą - za Sądem Okręgowym - przez Sąd drugiej instancji, która
prowadzi do wniosku, iż wynagrodzenie powodów nie powinno zostać podwyższone
o 50 %. Przepis ten przewiduje, że za projekty wynalazcze zmniejszające zużycie
energii, paliw, surowców i materiałów wynagrodzenie ustalone na podstawie § 37
rozporządzenia w sprawie projektów wynalazczych ulega podwyższeniu o 50 %.
Ustanawia on odstępstwo od reguł ogólnych i wobec tego nie może być interpreto-
wany w sposób rozszerzający. W przepisie tym idzie o projekt wynalazczy służący
zmniejszeniu zużycia energii, paliw, surowców i materiałów, a więc projekt, który w
całości (jako projekt, a nie jakieś jego elementy, czy części składowe), a nie tylko w
pewnym zakresie (w pewnym aspekcie), temu służy. Przy przyjęciu innego stanowi-
ska nie wiadomo byłoby, dlaczego wynagrodzenie twórców miałoby być podwyższa-
ne o 50 % w związku z tymi efektami, które przynosi on poza zakresem zmniejszenia
zużycia energii, paliw, surowców i materiałów. W § 39 ust. 1 rozporządzenia w spra-
wie projektów wynalazczych idzie tylko o takie projekty wynalazcze, które wyłącznie
lub w wyraźnie przeważającej mierze służą zmniejszeniu zużycia energii, paliw, su-
rowców i materiałów. Innymi słowy idzie o projekty, których celem jest osiągnięcie
tego typu efektów (zmniejszenie zużycia energii, paliw, surowców i materiałów), nie
zaś o projekty, w przypadku których są to efekty uboczne. Inne podejście do tej kwe-
stii prowadziłoby do wniosku, że podwyższenie o 50 % wynagrodzenia twórcy miało-
by następować także wtedy, gdy projekt wynalazczy powoduje obok głównych efek-
tów także zmniejszenie zużycia energii, paliw, surowców i materiałów w jakimkolwiek,
a więc także w minimalnym czy śladowym stopniu. Na rzecz przedstawionego poj-
mowania reguły z § 39 ust. 1 rozporządzenia w sprawie projektów wynalazczych
przemawia systematyka tego rozporządzenia, jak i wykładnia systemowa tego prze-
pisu, a także względy natury celowościowej i funkcjonalnej. Przemawia za nim także
użycie przez pracodawcę zwrotu ,,projekty wynalazcze służące", który wskazuje na
to, iż idzie o projekty, których celem wyłącznym, a co najmniej wyraźnie dominują-
cym, jest zmniejszenie zużycia energii, paliw, surowców i materiałów. Projekt racjo-
nalizatorski powodów przyniósł tzw. efekty (poprawił właściwości) użytkowe (§ 13 ust.
1 pkt 3 załącznika do zarządzenia z 31 stycznia 1986 r.), czego oni nie kwestionują,
uważając, iż przyjęcie takiego stanowiska w wypadku ich projektu jest prawidłowe i
twierdząc, że zastosowanie go doprowadziło do obniżenia kosztu jednostkowego
zdejmowanego nakładu, a w koszcie tym zużycie energii i materiałów jest tylko jedną
z kilku pozycji. Odrzucają jednocześnie twierdzenie strony pozwanej, która - opiera-
jąc się na opinii A.B. - utrzymuje, że oszczędności polegające na ograniczeniu zuży-
cia energii elektrycznej w następstwie zastosowania projektu powodów to jedyne
efekty ekonomiczne jakie ono przyniosło. W tym stanie rzeczy - mając na uwadze to,
że stanowisko wyrażone przez stronę pozwaną w kwestii wielkości i rodzaju efektów
wynikających z zastosowania projektu racjonalizatorskiego powodów jest, jak już
stwierdzono, nie do zaakceptowania - należy stwierdzić, że wyłącznego, ani nawet
wyraźnie dominującego, następstwa jego zastosowania przez stronę pozwaną nie
stanowiło zmniejszenie zużycia energii i materiałów, a przy tym gdy idzie o samo
urządzenie, które było przedmiotem projektu, to jego energochłonność - na co zwró-
ciła uwagę biegła A.A. - nie zmniejszyła się, a wzrosła w wyniku zamontowania do-
datkowego napędu. Nie każde bowiem zmniejszenie zużycia energii i materiałów,
stanowiące następstwo zastosowania projektu wynalazczego, uzasadnia podwyż-
szenie wynagrodzenia twórcy o 50 %. Tym samym, przyjmując wyżej przedstawioną
interpretację § 39 ust. 1 rozporządzenia w sprawie projektów wynalazczych - a tak w
istocie postąpił Sąd drugiej instancji akceptując stanowisko przyjęte w wyroku Sąd
Okręgowego oraz w opinii biegłej A.A. - brak było podstaw do jego uwzględnienia w
niniejszej sprawie i wobec tego słusznie przepis ten nie został przez Sąd Apelacyjny
zastosowany.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 KPC , orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================