Wyrok z dnia 24 lipca 2001 r.
I PKN 568/00

W razie wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę z naruszeniem
przepisów o wypowiadaniu umów, a następnie niezgodnego z prawem rozwią-
zania umowy o pracę bez wypowiedzenia w okresie wypowiedzenia, pracowni-
kowi przysługuje odszkodowanie z art. 471 albo art. 60 KP według jego wyboru.


Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Katarzyna Gonera.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 lipca 2001 r. sprawy z powództwa
Andrzeja G. przeciwko Urzędowi Miasta w R. o przywrócenie do pracy i zapłatę, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Toruniu z dnia 13 kwietnia 2000 r. [...]

z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienił w punkcie drugim (II)
wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Lipnie z dnia 28 grudnia 1999 r. [...], przez
podwyższenie zasądzonej w nim kwoty 4.306,10 zł z odsetkami od dnia 21 paździer-
nika 1999 r. do kwoty 6.459,15 zł (sześć tysięcy czterysta pięćdziesiąt dziewięć zło-
tych i 15/100) z odsetkami od wskazanej daty.
o d d a l i ł kasację w pozostałej części.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lipnie wyrokiem z dnia 28 grudnia 1999 r. zasą-
dził od Urzędu Miasta w R. na rzecz Andrzeja G. kwotę 4.306,10 zł z odsetkami
ustawowymi od dnia 21 października 1999 r. tytułem odszkodowania za rozwiązanie
umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów prawa oraz kwoty
415,05 zł i 139,68 zł z odsetkami ustawowymi oznaczonymi w wyroku tytułem dodat-
ku służbowego za czas od 1 września do 20 października 1999 r., oddalił natomiast
powództwo o przywrócenie do pracy oraz o ekwiwalent za odzież roboczą. Sąd Re-
jonowy ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanym Urzędzie od dnia 1 lutego
1993 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie określony, w pełnym wymiarze
czasu pracy, na stanowisku inspektora w wydziale inwestycji, gospodarki przestrzen-
nej, komunalnej, ochrony środowiska i inicjatyw gospodarczych. Jego wynagrodzenie
za pracę było ustalone na podstawie przepisów o wynagrodzeniu pracowników sa-
morządowych i przewidywało płacę zasadniczą, dodatek stażowy oraz dodatek służ-
bowy. Ten ostatni, powód otrzymywał w wysokości 29% płacy zasadniczej. Pismem
z dnia 17 maja 1999 r. pozwany Urząd wypowiedział powodowi warunki płacy w czę-
ści dotyczącej dodatku służbowego, pismem z dnia 1 września 1999 r. wypowiedział
mu umowę o pracę ze skutkiem na dzień 31 grudnia 1999 r. z powodu likwidacji sta-
nowiska, zaś w piśmie z dnia 20 października 1999 r. złożył oświadczenie, że roz-
wiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia z uwagi na wielokrotną nieusprawiedli-
wioną nieobecność w pracy oraz namawianie pracowników do podpisywania za
niego listy obecności. Likwidacja stanowiska powoda miała nastąpić od dnia 1 stycz-
nia 2000 r. i wynikała z jednoosobowej decyzji burmistrza. Zarząd wyraził tylko opinię
w stosunku do tej decyzji. Jednak likwidacja ta faktycznie nie nastąpiła, ponieważ nie
został zmieniony schemat organizacyjny i regulamin organizacyjny Urzędu przez
Radę Miasta (jako jedyny organ do tego uprawniony). Zatem wypowiedzenie powo-
dowi umowy o pracę nie posiadało rzeczywistej przyczyny. Poza tym w dniu wypo-
wiedzenia umowy o pracę powód był przewodniczącym komitetu założycielskiego
Związku Zawodowego Pracowników Urzędu Miejskiego. Uchwała tego komitetu o
utworzeniu związku zawodowego pochodziła z dnia 31 lipca 1999 r., a wniosek o
wpis do rejestru wpłynął do Sądu Okręgowego we Włocławku dnia 27 sierpnia 1999
r. Przed wypowiedzeniem powodowi umowy o pracę pracodawca nie zwrócił się do
komitetu założycielskiego o wyrażenie zgody. Oznacza to, że wypowiedzenie to było
wadliwe.

Gdy chodzi o rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, Sąd Rejonowy
uznał, że było ono zasadne. Ustalił bowiem, że powód spóźniał się wielokrotnie do
pracy. Spóźnienia te nie były ujawniane, gdyż w porozumieniu z powodem od dnia 6
lutego 1998 r. woźny Piotr S. podpisywał za niego listę obecności. W ocenie Sądu
Rejonowego spóźnienia te należało ocenić jako naganne. Według powoda, były one
usprawiedliwione sytuacjami losowymi, takimi jak awaria samochodu lub oczekiwanie
na żonę. Powód nie usprawiedliwiał tych spóźnień ani u burmistrza, ani u sekretarza
Urzędu, który o godzinie rozpoczynania pracy zabierał listę z holu, gdzie była wykła-
dana. Sąd Rejonowy stwierdził jednak, że pracodawca przed rozwiązaniem z powo-
dem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP nie zwró-
cił się do zarządu związku zawodowego o wyrażenie na to zgody. Tym samym naru-
szył przepis art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
Mimo to przywrócenie powoda do pracy nie mogło nastąpić ze względu na charakter
jego czynu. Było to bowiem działanie umyślne (wręcz proceder), które łączyło się z
drugim wysoce nagannym postępowaniem, jakim było aprobowanie fałszowania
przez innego pracownika listy obecności w celu ukrycia spóźnień. Wobec tych usta-
leń Sąd Rejonowy uznał, że dopuszczalne było jedynie zasądzenie na rzecz powoda
odszkodowania na podstawie art. 60 KP z tytułu natychmiastowego rozwiązania w
okresie wypowiedzenia umowy o pracę z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu
umów o pracę w tym trybie. Odszkodowanie to przysługiwało powodowi w wysokości
dwumiesięcznego wynagrodzenia za pracę. Ponadto należał się powodowi dodatek
służbowy za czas od 1 września do 20 października 1999 r., gdyż dodatek ten
wskutek jego przyznania przez pracodawcę stał się składnikiem wynagrodzenia po-
woda i jego odebranie mogło nastąpić w drodze wypowiedzenia zmieniającego wa-
runki płacy.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z
dnia 13 kwietnia 2000 r. oddalił apelację powoda opartą na zarzutach naruszenia art.
45 § 2 oraz art. 60 KP. Ocenił jako trafne ustalenia i wnioski Sądu pierwszej instancji,
a także zastosowanie w sprawie art. 60 KP. W myśl bowiem wymienionego przepisu,
jeżeli pracodawca rozwiązał z pracownikiem umowę o pracę w okresie wypowiedze-
nia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia,
pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Przywrócenie do pracy byłoby
natomiast możliwe tylko wtedy, gdyby zarówno wypowiedzenie umowy o pracę było
wadliwe, jak i rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia naruszało przepisy prawa.
Wprawdzie w postępowaniu dowodowym nie potwierdziła się przyczyna wypowie-
dzenia powodowi umowy o pracę, tj. likwidacja jego stanowiska pracy, a ponadto
pracodawca pominął tryb konsultacji wypowiedzenia umowy o pracę z komitetem
założycielskim związku zawodowego, jak również ,,nie zawiadomił" tego komitetu o
zamiarze rozwiązania z powodem umowy o pracę z jego winy, to jednak zachowanie
powoda stanowiące przyczynę rozwiązania stosunku pracy było szczególnie nagan-
ne. Dlatego żądanie przywrócenia do pracy, jako nieuzasadnione i sprzeczne z art. 8
KP, nie zasługiwało na uwzględnienie. Dla poparcia swojego stanowiska Sąd Okrę-
gowy odwołał się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, które przyjęło, że w stosunku
do pracownika podlegającego szczególnej ochronie, który rażąco naruszył obowiązki
pracownicze, zwolnionego z pracy na podstawie art. 52 § 1 KP z naruszeniem prze-
pisów prawa, sąd pracy może na podstawie art. 4771 § 2 KPC zasądzić odszkodo-
wanie, zamiast przywrócenia do pracy, gdy uzna, że uwzględnienie żądania przywró-
cenia do pracy byłoby sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa przysługującego pracownikowi bądź też z zasadami współżycia społecznego.
Taki zaś charakter miało - w ocenie Sądu Okręgowego - postępowanie powoda pole-
gające ,,co najmniej na akceptowaniu czynu zabronionego w postaci fałszowania list
obecności i to nie jednorazowo, a wielokrotnie, przez innego pracownika na rzecz i
na korzyść powoda, co pozwoliło na ukrywanie jego spóźnień permanentnych do
pracy". Z tego względu Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda, uznając, że zasą-
dzenie na jego rzecz odszkodowania jest rozstrzygnięciem odpowiadającym ustalo-
nemu stanowi faktycznemu i przepisom prawa.

W kasacji złożonej od powyższego wyroku opartej na podstawie określonej w
art. 3931 pkt 1 KPC skarżący zarzucił naruszenie przepisów art. 8, art. 45 § 1 i 2, art.
471 oraz art. 60 KP, które polegało przede wszystkim na przyjęciu przez Sąd Okrę-
gowy, że powodowi nie przysługują uprawnienia przewidziane w Kodeksie pracy w
razie niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy oraz że przywrócenie go do
pracy byłoby sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Postę-
powanie dowodowe nie wykazało bowiem, by zachowanie powoda, będącego dzia-
łaczem związkowym, było szczególnie naganne. Zatem teza Sądu Okręgowego, we-
dług której żądanie przywrócenia do pracy należy ocenić jako nadużycie prawa pod-
miotowego, jest dowolna. Poza tym interpretacja art. 4771 § 2 KPC nie może ignoro-
wać szczególnej ochrony stosunku pracy działaczy związkowych przewidzianej w art.
32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Wreszcie Sąd Okręgo-
wy nie mógł orzec o roszczeniach z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia przed zbadaniem kwestii zasadności dokonane-
go wcześniej wypowiedzenia umowy o pracę. Uznanie zaś wypowiedzenia za bez-
skuteczne ma wpływ na wysokość odszkodowania (art. 471 KP).

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku
Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Nie ulega wątpliwości, że ochrona trwałości stosunku pracy pracownika ze
względu na pełnioną przez niego funkcję związkową przysługuje z mocy samego
prawa. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854) stanowi, że bez zgody zarządu za-
kładowej organizacji związkowej pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać
stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej tej
organizacji w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu. Na-
ruszenie przez pracodawcę wskazanego przepisu, polegające na niezwróceniu się o
wyrażenie zgody na wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę albo na wypo-
wiedzeniu lub rozwiązaniu tej umowy mimo nieuzyskania zgody organu związku za-
wodowego, stwarza po stronie pracownika - według jego wyboru - roszczenie o
przywrócenie do pracy albo o odszkodowanie. Powyższy skutek naruszenia art. 32
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych powstaje przy tym zarówno wtedy, gdy pra-
codawca złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy (art. 45 § 1 KP), jak i wtedy,
gdy złożył oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 56 §
1 KP). Należy zatem przyznać rację tezie skarżącego przedstawionej w kasacji, w
myśl której rozwiązanie z pracownikiem, będącym członkiem zakładowej organizacji
związkowej, umowy o pracę z jego winy z powodu ciężkiego naruszenia podstawo-
wych obowiązków pracowniczych, lecz bez zgody tego organu, nie eliminuje rosz-
czenia pracownika o przywrócenie do pracy tylko dlatego, że dopuścił się on czynu
bezprawnego z winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego jest jednak także utrwalony pogląd, według którego korzystanie
przez pracownika z tak daleko idącej ochrony może w pewnych sytuacjach stanowić
nadużycie przez niego prawa podmiotowego. W takich więc sytuacjach klauzula za-
warta w art. 8 KP, zabraniająca czynienia ze swego prawa użytku, który byłby
sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami
współżycia społecznego, uzasadnia ograniczenie zakresu korzystania przez pracow-
nika z przysługującego mu prawa, a w drastycznych wypadkach - może nawet
usprawiedliwiać oddalenie jego roszczeń w całości. Rozważając kryteria pozwalające
ocenić roszczenie pracownika o przywrócenie do pracy za sprzeczne ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 czerwca
1998 r., I PKN 215/98 (OSNAPiUS 1999 nr 14, poz. 461) przyjął, że jest to przede
wszystkim rodzaj czynu pracownika. Jeżeli więc zachowanie pracownika nie zostało
uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, to żądanie
przywrócenia do pracy z reguły nie stanowi nadużycia prawa. Pogląd ten powtórzył
Sąd Najwyższy w późniejszych orzeczeniach, na przykład w wyroku z dnia 8
czerwca 1999 r., I PKN 108/98 (OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 643). Jeżeli natomiast
zachowanie pracownika było wyjątkowo naganne i zostało ocenione jako ciężkie
naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, żądanie przywrócenia do
pracy może być uznane za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa lub też z zasadami współżycia społecznego. Tytułem przykładu takiego sta-
nowiska można wskazać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1998 r., I PKN
571/97 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 168), wyrok z dnia 17 listopada 1999 r., I PKN
336/99 (OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 220) bądź też wyrok z dnia 9 lutego 2000 r., I
PKN 527/99 (OSNAPiUS 2001 nr 13, poz. 436).

Przechodząc zaś do rozpoznawanej sprawy należy podkreślić, że przyczyną
rozwiązania z powodem umowy o pracę z jego winy było naruszenie dyscypliny
pracy wskutek wielokrotnych nieusprawiedliwionych spóźnień do pracy w 1998 i w
1999 r. Spóźnień tych nie można było przez pewien czas ujawnić, gdyż od dnia 6
lutego 1998 r., w porozumieniu z powodem, listy obecności podpisywał za niego
woźny Piotr S. Jak wynika z ustaleń Sądu pierwszej instancji opartych na oświadcze-
niu powoda, jego spóźnienia do pracy w 1998 r. zdarzały się 1-2 razy w tygodniu.
Powód więc - zdaniem tego Sądu - uczynił z nich swego rodzaju proceder, dostoso-
wując nawet swój podpis do tego, którym podpisywał się za niego Piotr S. W świetle
powyższych ustaleń faktycznych na pełną aprobatę zasługuje ocena postępowania
powoda, przyjęta przez Sądy obu instancji, traktująca to postępowanie jako oczywi-
ście i rażąco naganne. Powód bowiem nie tylko nie przestrzegał dyscypliny pracy i
czasu pracy, lecz ukrywał fakt spóźnień, godząc się na to, by w tych wypadkach listy
obecności podpisywał za niego woźny pozwanego Urzędu. Godził się więc tym sa-
mym na fałszowanie - z korzyścią dla siebie - ważnych dokumentów pracodawcy
przez innego pracownika. W związku z tym Sąd Najwyższy przyjął również za
słuszny wniosek obydwu Sądów, który zadecydował o zasądzeniu na rzecz skarżą-
cego odszkodowania zamiast przywrócenia do pracy, ten mianowicie, że uwzględ-
nienie roszczenia o przywrócenie do pracy byłoby sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego oraz ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa powoda, wy-
nikającym z faktu rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z narusze-
niem art. 32 ust. 3 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Pod-
stawę formalno-prawną rozstrzygnięcia stanowił art. 4771 § 2 KPC.

Jak z przedstawionych uwag wynika, zarzut naruszenia art. 8 KP okazał się
nietrafny.

Nie mógł również wywołać oczekiwanego przez powoda skutku, tj. zmiany za-
skarżonego wyroku i przywrócenia do pracy, zarzut naruszenia art. 60 KP. Sąd dru-
giej instancji, oceniając bowiem roszczenie powoda oparte na podstawie art. 45 § 1
KP, zgłoszone w warunkach gdy w okresie dokonanego wadliwie wypowiedzenia
umowy o pracę pracodawca rozwiązał z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia
również z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów, nie wykluczał dopusz-
czalności przywrócenia powoda do pracy. Przeciwnie, przyjął, że w takiej sytuacji jak
występująca w sprawie, jest ,,teoretycznie" możliwe uwzględnienie roszczenia pra-
cownika o przywrócenie do pracy. Jednak w przedmiotowej sprawie możliwość tę
zdecydowanie odrzucił ze względu na szczególnie naganne postępowanie powoda,
polegające na wielokrotnym naruszaniu podstawowych obowiązków pracowniczych
dotyczących dyscypliny pracy oraz na wyrażeniu zgody na to, by w jego interesie - w
dniach spóźnień - listy obecności podpisywał za niego woźny Piotr S. Uzasadniając
swoje stanowisko, Sąd Okręgowy powołał się na bogate orzecznictwo Sądu Najwyż-
szego pozwalające na powyższe rozstrzygnięcie, a między innymi na wyrok tego
Sądu z dnia 24 lutego 1998 r., I PKN 539/97 (OSNAPiUS 1999 nr 3, poz. 87), według
którego roszczenie o przywrócenie do pracy można ocenić jako nieuzasadnione (art.
8 KP w związku z art. 4771 KPC), jeżeli zachowanie się pracownika było naganne w
takim stopniu, że jego powrót do pracy mógłby wywołać zgorszenie innych zatrud-
nionych. Z przedstawionych zatem względów, rozważonych i właściwie ocenionych
przez Sąd Okręgowy, Sąd Najwyższy nie podzielił zarzutu skarżącego, jakoby za-
skarżony wyrok naruszył przepis art. 45 § 1 KP wskutek nieuwzględnienia roszczenia
o przywrócenie do pracy. Pozostało jednak do rozważenia zagadnienie, na jakiej
podstawie prawnej i w jakiej wysokości przysługuje pracownikowi odszkodowanie w
razie naruszenia przez pracodawcę zarówno przepisów o wypowiadaniu umów o
pracę, jak i przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia: czy na
podstawie art. 471 w związku z art. 45 § 1 KP, czy też na podstawie art. 60 KP.

W tej kwestii należy zasygnalizować, że w najnowszej literaturze prawniczej
dotyczącej zbiegu roszczeń odszkodowawczych przewidzianych w przepisach art. 60
KP i art. 45 § 1 KP przyjmuje się, że nieuzasadnione byłoby pozbawienie pracownika
roszczeń z tytułu nieprawidłowego wypowiedzenia umowy o pracę tylko dlatego, że
pracodawca - obok naruszenia przepisów o wypowiedzeniu - dokonał także niezgod-
nego z prawem rozwiązania umowy bez wypowiedzenia (por. Kodeks pracy, Ko-
mentarz - praca zbiorowa pod redakcją T.Zielińskiego, Warszawa 2001, s. 374). Nie-
kiedy nawet wypowiada się bardziej zdecydowane poglądy na ten temat, mianowicie,
że zasądzenie odszkodowania na jednej ze wskazanych podstaw nie jest przeszko-
dą do zasądzenia odszkodowania na drugiej z nich. Pracownik bowiem ma tyle
roszczeń, ile przyznaje mu prawo, chyba że przepis wyłącza jedno z nich w razie po-
siadania innego roszczenia (por. K.Jaśkowski i E.Maniewska: Kodeks pracy, Ko-
mentarz, 2001, s. 154-155). W związku z tym nie może być wątpliwości co do tego,
że pracownikowi przysługuje odszkodowanie na wybranej przez niego podstawie
oraz że może nią być podstawa z art. 45 § 1 KP wtedy, gdy pracodawca wypowie-
dział umowę o pracę z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów, a ponadto
gdy w okresie wypowiedzenia rozwiązał umowę o pracę z naruszeniem przepisów o
niezwłocznym rozwiązywaniu umów. W konsekwencji należało uznać, że powód był
uprawniony do żądania określenia odszkodowania w wysokości przewidzianej w art.
471 KP, a nie w art. 60 KP.

W myśl art. 471 KP, odszkodowanie, o którym mowa w art. 45 KP, przysługuje
w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak
od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Jest niesporne, i potwierdzone oświad-
czeniem o wypowiedzeniu umowy, że okres wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę wynosił 3 miesiące. Tymczasem Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda od-
szkodowanie w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia. Tak więc powstała
przewidziana w art. 39315 KPC możliwość zmiany zaskarżonego wyroku przez pod-
wyższenie zasądzonego na rzecz powoda odszkodowania do kwoty 6.459,15 zł, od-
powiadającej wynagrodzeniu za trzymiesięczny okres wypowiedzenia. W tym zatem
zakresie Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok i orzekł co do istoty sprawy.

W pozostałej części Sąd Najwyższy oddalił kasację jako niezasadną, stosow-
nie do art. 39312 KPC.
========================================