Wyrok z dnia 26 marca 1998 r.
I PKN 566/97

Działania pracodawcy zmierzające do ogólnego zmniejszenia zatrudnie-
nia nie stanowią wystarczającej podstawy do odmowy uwzględnienia żądania
przywrócenia do pracy, bez oceny czy odnoszą się do stanowiska pracy zaj-
mowanego przez pracownika (art. 45 § 2 KP).


Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 marca 1998 r. sprawy z powództwa
Janusza R. przeciwko Przedsiębiorstwu Państwowej Komunikacji Samochodowej w
L. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 30 października 1997
r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt 1 i w tym zakresie przekazał sprawę Są-
dowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu do po-
nownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w L., pismem z
dnia 5 listopada 1996 r., rozwiązało z Januszem R. umowę o pracę bez wypowie-
dzenia z dniem 6 listopada 1996 r. z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 KP). Stosownie do tego pisma Janusz
R. w dniu 10 października 1996 r. wydał pasażerce niewłaściwy bilet, tzw. ,,stary" na
kwotę 1,70 zł oraz niewłaściwie zachował się wobec rewizora.

W pozwie, który wpłynął do Sądu Rejonowego w Lipnie w dniu 19 listopada
1996 r. Janusz R. żądał przywrócenia do pracy wobec bezzasadności postawionego
mu przez pracodawcę zarzutu.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Lipnie, wyrokiem z dnia 3 kwietnia 1997 r., przy-
wrócił Janusza R. do pracy w pozwanym Przedsiębiorstwie Państwowej Komunikacji
Samochodowej w L. na poprzednich warunkach pracy i płacy oraz zasądził od poz-
wanego na rzecz powoda kwotę 2.127,42 zł tytułem wynagrodzenia za 3 miesiące
pod warunkiem zgłoszenia przez powoda gotowości świadczenia pracy w terminie 7
dni.

Na skutek apelacji pracodawcy sprawę rozpoznawał Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu. Sąd ten, wyrokiem z dnia 30 paździer-
nika 1997 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pracodawcy na
rzecz powoda kwotę 2.127,42 zł tytułem odszkodowania oraz oddalił powództwo w
zakresie żądania przywrócenia do pracy i oddalił apelację dalej idącą. Podstawę wy-
roku Sądu Wojewódzkiego stanowią następujące ustalenia: Wbrew zarzutom apelacji
Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że powód nie naruszył w sposób ciężki
podstawowych obowiązków pracowniczych i w konsekwencji pracodawca bezpods-
tawnie rozwiązał z powodem umowę o pracę. Pomimo to w pozwanym zakładzie
pracy w okresie od listopada 1996 r. do 30 września 1997 r. zmniejszył się stan za-
trudnienia z 279 do 267 pracowników, tj. o 12 osób, w tym z przyczyn zależnych od
zakładu w stosunku do 5 osób, a w grupie kierowców-konduktorów - wobec 2 osób.
W okresie wypowiedzenia z przyczyn leżących po stronie pracodawcy jest 4 pra-
cowników, w tym 2 kierowców-konduktorów. Zwolnień grupowych nie było. Pozwany
nie przyjmuje nowych pracowników. Z uwagi ,,na zmniejszenie zatrudnienia o 12 pra-
cowników Sąd uznał za niecelowe przywrócenie powoda do pracy i na podstawie art.
58 KP oraz art. 56 § 2 KP w związku z art. 45 § 2 KP zasądził odszkodowanie".

Kasację od powyższego wyroku Sądu Wojewódzkiego w Toruniu, wniósł po-
wód, który powołując obie podstawy z art. 3931 KPC żądał zmiany zaskarżonego
wyroku i oddalenia apelacji oraz zasądzenia kosztów postępowania kasacyjnego,
ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania. W zakresie pierwszej z podstaw kasacji zarzucono: ,,naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 403 § 2 i 3 KPC poprzez błędną jego wykładnię, w szczególno-
ści art. 56 § 2 Kodeksu pracy w związku z art. 45 § 2 Kodeksu pracy". W zakresie
drugiej podstawy zarzucono: ,,naruszenie przepisów postępowania, które miało
istotny wpływ na wynik sprawy, w szczególności art. 233 § 1 KPC".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


W zakresie pierwszej z podstaw kasacji dotyczącej naruszenia prawa mate-
rialnego powód, który reprezentowany był przez pełnomocnika będącego adwoka-
tem, powołał w pierwszym rzędzie przepis art. 403 § 2 i 3 KPC. W kontekście pods-
tawy, o której mowa w art. 3931 pkt 1 KPC zarzut naruszenia przepisu o postępowa-
niu i to w zakresie wznowienia postępowania - co nie może odnosić się do stanu
rozpatrywanej sprawy - jest oczywiście bezzasadny. Pomimo to usprawiedliwione
okazały się podstawy kasacji, gdyż Sąd drugiej instancji wadliwie zastosował przepis
art. 45 § 2 KP uznając, że okoliczności wskazujące na zmniejszenie zatrudnienia w
pozwanym przedsiębiorstwie stanowią wystarczającą podstawę faktyczną dla usta-
lenia niecelowości uwzględnienia żądania powoda przywrócenia do pracy. Według
powołanego przepisu sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika przywró-
cenia do pracy: ,,jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub
niecelowe". W treści zacytowanego przepisu nie została określona podstawa tego
zasadniczego ustalenia sądu pracy, z którego ma wynikać niecelowość przywrócenia
pracownika do pracy. Nie może jednak budzić wątpliwości to, że chodzi tu o pewien
szczególny stan stosunków, który uzasadnia odstąpienie od przyznania pra-
cownikowi tego, co mu się słusznie należy. Muszą wszak zachodzić szczególne oko-
liczności, które powodują, że należący do pracownika wybór uprawnienia, w razie
niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia (art. 56 § 1 KP), zostaje zniweczony, wobec niecelowości przywrócenia do
pracy. Innymi słowy, z okoliczności musi wynikać na zasadzie swoistego związku to,
że albo żądanie pracownika o przywrócenie do pracy okazuje się niemożliwe do
zrealizowania, albo co najmniej ,,niecelowe".

Wbrew zasadniczej ocenie Sądu Wojewódzkiego w Toruniu, z faktu, że poz-
wane przedsiębiorstwo po bezprawnym - jak to Sąd ocenił - rozwiązaniu umowy o
pracę z powodem bez wypowiedzenia, zmniejszyło stan zatrudnienia swych pracow-
ników z 279 do 267 osób, nie wynika niecelowość przywrócenia powoda do pracy.
Przyjęcie przez zakład pracy określonej ,,polityki zatrudnienia", np. programu redukcji
etatów samo przez się nie oznacza, że usprawiedliwione jest rozwiązanie umowy o
pracę z dowolnie wybranym pracownikiem. Tymczasem w rozpatrywanej sprawie
Sąd drugiej instancji nie ustalił nawet przyczyn zmian w zatrudnieniu w pozwanym
zakładzie pracy, np. czy mają one charakter strukturalny i czy wynikają z przyjętego
programu, a przede wszystkim, czy odnoszą się one do stanowiska pracy, na którym
zatrudniony był powód do czasu bezpodstawnego rozwiązania z nim umowy o pracę.
W żadnym razie nie można podzielić takiego - jak to przyjęto w zaskarżonym wyroku
- sposobu zastosowania przepisu art. 45 § 2 KP, który w istocie oznaczałby legaliza-
cję zmniejszenia zatrudnienia poprzez wyłączenie konsekwencji prawnych bez-
prawnego rozwiązania umowy o pracę. Rozstrzygający o zastosowaniu art. 45 § 2
KP sąd pracy musi ustalić taki indywidualnie sprecyzowany zespół okoliczności, który
pozwala na zasadzie wnioskowania przyczynowego na ustalenie, że nie jest celowe
przywrócenie do pracy na określonym stanowisku określonego pracownika. Jeżeli
np. pozwany dąży do zmniejszenia stanu zatrudnienia, to może ten cel realizować w
ramach obowiązującego prawa. Nie zostało ustalone, jakie szczególne okoliczności
miałyby przemawiać za tym, że działaniami redukcyjnymi ma być objęty powód, z
którym pozwany bezpodstawnie rozwiązał umowę o pracę. Trzeba zauważyć, że z
danych o ruchu kadrowym w pozwanym Przedsiębiorstwie [...] wynika, że w grupie
kierowców-konduktorów, do której należał powód, nastąpiły nie tylko zwolnienia z
pracy - ogółem 7 osób - ale także 2 osoby zostały do tej pracy skierowane na skutek
przesunięć z innych stanowisk.

Przyjęcie przez Sąd w zaskarżonym wyroku niewłaściwych przesłanek zasto-
sowania art. 45 § 2 KP spowodowało w konsekwencji niedostateczne wyjaśnienie
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, co czyni usprawiedliwioną także drugą podsta-
wę kasacji.

Z przedstawionych przyczyn należało orzec stosownie do art. 39313 § 1 zdanie
pierwsze KPC.
========================================