Wyrok z dnia 27 marca 2000 r.
I PKN 548/99

Wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę może być uznane za
uzasadnione także wtedy, gdy zmniejszenie zatrudnienia wiąże się z ogranicze-
niem zadań, których zwalniany pracownik bezpośrednio nie realizował w ra-
mach swoich obowiązków pracowniczych.


Przewodniczący SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2000 r. sprawy z powództwa
Bronisława N. przeciwko [...] Przedsiębiorstwu Geologicznemu w K. o przywrócenie
do pracy i odprawę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 15 czerwca 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Powód Bronisław N. ostatecznie precyzując powództwo wniósł o przywrócenie
go do pracy - w związku z tym, że przyczyna wypowiedzenia mu umowy o pracę
przez pozwane [...] Przedsiębiorstwo Geologiczne w K. była nieprawdziwa - a po-
nadto o zasądzenie na jego rzecz odprawy, w wysokości trzymiesięcznego wynagro-
dzenia za pracę, na podstawie art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19
ze zm.) oraz wynagrodzenia w kwocie 3.845 złotych za godziny nadliczbowe prze-
pracowane w okresie od 1 października 1995 r. do 1 października 1998 r.

Pozwane Przedsiębiorstwo wniosło o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach wyrokiem częściowym z dnia 11
grudnia 1998 r. [...] oddalił powództwo o przywrócenie do pracy oraz o zasądzenie
odprawy. Poza rozstrzygnięciem Sądu pozostało roszczenie o zasądzenie wynagro-
dzenia z tytułu godzin nadliczbowych.

Sąd ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanym Przedsiębiorstwie od 14
sierpnia 1992 r. do 30 września 1998 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie-
określony, ostatnio na stanowisku starszego specjalisty do spraw innowacyjno-wdro-
żeniowych w Zespole Geologii Złóż Wydziału Geologii i Ochrony Środowiska. W
czerwcu 1998 r. pozwany wypowiedział powodowi umowę o pracę ze skutkiem na
dzień 30 września 1998 r., wskazując jako podstawę rozwiązania umowy art. 10
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. ,,o zwolnieniach grupowych" i motywując wypowie-
dzenie brakiem zleceń na prace o tematyce złożowej. W ocenie Sądu wskazana
przyczyna wypowiedzenia była rzeczywista. Z materiału dowodowego zebranego w
sprawie wynika bowiem, że strona pozwana nie miała w ostatnim czasie w ogóle zle-
ceń na prace kartograficzne, zaś prace o tematyce złożowej miały zostać wykonane
do końca 1998 r. Fakt zmniejszenia stanu zatrudnienia w pozwanym Przedsiębiors-
twie był między stronami bezsporny. Powód nie wykazał, że wypowiedzenie umowy
o pracę nastąpiło z innych przyczyn niż wskazane przez pracodawcę. Oddalając po-
wództwo o zasądzenie odprawy przewidzianej w art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r., Sąd stwierdził, że chociaż zwolnienie powoda z pracy nastąpiło bez wątpie-
nia w trybie i na zasadach określonych w tej ustawie, to odprawa powodowi nie
przysługuje z przyczyn wskazanych w jej art. 8 ust. 3 pkt 4, ponieważ był zatrudniony
w niepełnym wymiarze czasu pracy i pobierał jednocześnie świadczenia rentowe.

Powód zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego apelacją w części oddalającej po-
wództwo o przywrócenie do pracy. W apelacji zakwestionował ustalenie, że w poz-
wanym Przedsiębiorstwie wystąpił brak zleceń o tematyce złożowej oraz ocenę, że
przyczyna jego zwolnienia była rzeczywista. Podniósł, że w swoim zakresie czynno-
ści nigdy nie miał prac o tematyce złożowej i nigdy takich prac u pozwanego nie wy-
konywał. Twierdził, że faktyczną przyczyną wypowiedzenia mu umowy o pracę było
nieporozumienie, do jakiego doszło między nim i jego przełożoną.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 15 czerwca 1999 r. [...] oddalił apelację powoda. Sąd drugiej instancji
podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjął, że pozwany udowodnił w
toku procesu zasadność wypowiedzenia powodowi umowy o pracę oraz rzeczywiste
istnienie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie. ,,Po pierwsze - trudna sytuacja
pozwanego przedsiębiorstwa i rozpoczęte zwolnienia grupowe - a przy tym priorytety
przyjęte ze związkami zawodowymi zakładały zwalnianie w pierwszej kolejności osób
uprawnionych do świadczeń rentowych i zatrudnionych u pozwanego w niepełnym
wymiarze czasu pracy. Po drugie - sytuacja pozwanego stwarzała konieczność zwal-
niania w pierwszej kolejności pracowników Zespołów, na których prace nie było zle-
ceń. Powód należał do obu tych grup, nie wykazał przy tym, by wypowiedzenie nas-
tąpiło z innych przyczyn, niż te wskazane w oświadczeniu o wypowiedzeniu."

Powód wniósł kasację zaskarżając w całości wyrok Sądu Okręgowego, ,,któ-
rym oddalono powództwo powoda przeciwko pozwanemu przedsiębiorstwu o przy-
wrócenie do pracy i odprawę". Kasację oparto na naruszeniu prawa materialnego
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 30 § 4 KP i art. 45 KP wobec
przyjęcia, że brak zleceń na wykonanie prac o tematyce złożowej stanowił dla poz-
wanego uzasadnioną przyczynę rozwiązania z powodem umowy o pracę. Powód
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa ,,w całości"
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji powód podniósł, że
brak zleceń na prace o tematyce złożowej nie ma w jego sprawie istotnego znacze-
nia, gdyż prac tych nie wykonywał i prace te nie należały do jego obowiązków. Zas-
karżony wyrok narusza zatem przepisy o wypowiadaniu umów o pracę w związku z
tym, że pracodawca podał przyczynę zwolnienia nie mającą zastosowania do powo-
da, a zatem powoda zwolniono bez uzasadnionej przyczyny.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Przede wszystkim rozważenia wymagały granice zaskarżenia (art. 39311
KPC) w związku z zawartym w kasacji wnioskiem o zmianę zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie powództwa ,,w całości". Wyrok częściowy Sądu Rejonowego nie objął
rozstrzygnięciem roszczenia powoda o wynagrodzenie za pracę w godzinach nad-
liczbowych w latach 1995-1998, a zatem ta część żądania nie była w ogóle poddana
kontroli instancyjnej. Powód zaskarżył apelacją wyrok Sądu Rejonowego jedynie w
części oddalającej jego powództwo o przywrócenie do pracy [...], a wobec tego w
części dotyczącej zasądzenia odprawy uprawomocnił się wyrok Sądu Rejonowego
oddalający powództwo. Oznacza to, że przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Okręgo-
wego było wyłącznie roszczenie o przywrócenie do pracy, a kasacja mogła zaskar-
żyć ,,w całości" jedynie wyrok Sądu Okręgowego oddalający apelację powoda od wy-
roku Sądu Rejonowego oddalającego jego powództwo o przywrócenie do pracy i
tylko w takim zakresie rozpoznał sprawę Sąd Najwyższy.
2. W sytuacji, gdy kasacji nie oparto na naruszeniu przepisów postępowania, a
więc na podstawie wskazanej w art. 3931 pkt 2 KPC, Sąd Najwyższy jest związany
stanem faktycznym ustalonym przez Sąd drugiej instancji stanowiącym podstawę
wydania zaskarżonego wyroku (art. 39315 KPC). W świetle poczynionych ustaleń
faktycznych - skutecznie w kasacji niepodważonych - ocena materialnoprawna żą-
dania powoda dokonana przez Sąd Okręgowy jest prawidłowa. Z ustaleń faktycznych
wynika bowiem, że przyczyna wypowiedzenia powodowi umowy o pracę (brak zleceń
na prace o tematyce złożowej) rzeczywiście istniała, a ponadto, że przyczyna ta uza-
sadniała wypowiedzenie umowy powodowi - w ramach zwolnień grupowych - jako
pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy i pobierającemu
świadczenia rentowe.
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 30 § 4
KP. Przepis ten nakłada na pracodawcę obowiązek wskazania w oświadczeniu o
wypowiedzeniu umowy o pracę przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie. Przyczyna
wypowiedzenia powinna być skonkretyzowana i należy ją podać pracownikowi w taki
sposób, aby miał możliwość podjęcia obrony w celu skutecznego kwestionowania
prawdziwości tej przyczyny. Wskazanie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie
jest formalnym elementem instytucji wypowiedzenia umowy o pracę. Nie można
utożsamiać - jak czyni to kasacja - zasadności przyczyny wypowiedzenia z samym
jej podaniem (opisaniem) w treści oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu. Czym
innym bowiem jest formalne wskazanie przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie
(art. 30 § 4 KP), a czym innym merytoryczna zasadność wskazanej przyczyny (art.
45 § 1 KP). W rozpoznawanej sprawie pracodawca podał pracownikowi wystarczają-
co skonkretyzowaną przyczynę wypowiedzenia (brak zleceń na prace o tematyce
złożowej), czym wypełnił w sposób odpowiedni i wystarczający ciążący na nim obo-
wiązek wynikający z art. 30 § 4 KP. Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena prawna
dotycząca tego, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę zawartej na czas nie
określony nie naruszało przepisów o wypowiadaniu tych umów, była zatem prawi-
dłowa, a kasacja bezpodstawnie zarzuca temu Sądowi błędną wykładnię i niewłaści-
we zastosowanie art. 30 § 4 KP.
Skarżącemu chodzi w istocie o wykazanie, że wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę było nieuzasadnione, ponieważ przyczyna wskazana w oświadczeniu
pracodawcy o wypowiedzeniu (nawet jeśli była rzeczywista) nie uzasadniała rozwią-
zania umowy o pracę właśnie z powodem, jako że nie dotyczyła bezpośrednio tych
zadań, których wykonaniem zajmował się powód w ramach swoich obowiązków pra-
cowniczych. Istota kasacji sprowadza się zatem do kwestionowania stanowiska Sądu
Okręgowego co do tego, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę było uzasad-
nione, podczas gdy w ocenie powoda nie istniała uzasadniona przyczyna pozwalają-
ca na rozwiązanie z nim umowy o pracę, albowiem w wypowiedzeniu wskazano
przyczynę nie mającą zastosowania do powoda, który nie wykonywał bezpośrednio
prac o tematyce złożowej. W ten sposób - według skarżącego - Sąd drugiej instancji
naruszył art. 45 § 1 KP. W petitum kasacji nie wskazano, co prawda, który z trzech
paragrafów art. 45 KP został naruszony, jednak z uzasadnienia i wniosków kasacji
wynika, że dotyczy ona jedynie naruszenia paragrafu pierwszego tego artykułu.
Zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 45 § 1 KP jest również nie-
uzasadniony. Jak wynika z niezakwestionowanych skutecznie w kasacji ustaleń fak-
tycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy i przyjętych za własne przez Sąd Okrę-
gowy, powód pracował w pozwanym Przedsiębiorstwie w Zespole Geologii Złóż Wy-
działu Geologii i Ochrony Środowiska. Do zadań tego Zespołu należało między in-
nymi wykonywanie zleceń o tematyce złożowej. Brak zleceń na dotychczasowym
poziomie dotyczących złóż spowodował konieczność ograniczenia zatrudnienia w
Wydziale Geologii i Ochrony Środowiska. Powód nie zajmował się bezpośrednio zle-
ceniami o tematyce złożowej. Powód nie wykonywał prac o tematyce złożowej, po-
nieważ nie miał do tego uprawnień ani praktyki i doświadczenia w tej dziedzinie.
Prace te wykonywał natomiast Zespół, w którym powód był zatrudniony. Ogranicze-
nie, a potem brak zleceń na wskazane prace wymusiły konieczność likwidacji pew-
nych stanowisk pracy. Fakt zmniejszenia stanu zatrudnienia był w rozpoznawanej
sprawie bezsporny. Trudna sytuacja finansowa pozwanego doprowadziła do zwol-
nień grupowych, które objęły w pierwszej kolejności pracowników zatrudnionych w
tych jednostkach organizacyjnych pozwanego, na których prace nie było zleceń, a
także pracowników uprawnionych do świadczeń rentowych i zatrudnionych w niepeł-
nym wymiarze czasu pracy. Działania podjęte przez pozwane Przedsiębiorstwo były
racjonalne i miały na względzie zachowanie miejsc pracy tych pracowników, którym
pozwany mógł zapewnić zatrudnienie. Były uzasadnione zaistniałą sytuacją finanso-
wą Przedsiębiorstwa i zostały uzgodnione ze związkami zawodowymi. Rozwiązanie
stosunku pracy z powodem nastąpiło z przyczyn ekonomicznych i organizacyjnych w
rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Powód speł-
niał kryteria kwalifikujące go do zwolnień grupowych uzgodnione przez pracodawcę
ze związkami zawodowymi. Z tego punktu widzenia okoliczność, że powód nie zaj-
mował się bezpośrednio wykonywaniem prac o tematyce złożowej, nie stanowiła
przeszkody do objęcia wypowiedzeniem umowy o pracę w ramach zwolnień grupo-
wych ani nie czyniła tego wypowiedzenia nieuzasadnionym. Zmniejszenie stanu za-
trudnienia w zakładzie pracy stanowi uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy
o pracę pracownikowi, a sąd pracy nie jest powołany do badania zasadności i celo-
wości zmniejszenia stanu zatrudnienia. Nawet wówczas, gdy zmniejszenie zatrud-
nienia wiąże się z ograniczeniem zadań, których zwalniany pracownik bezpośrednio
nie realizował w ramach swoich obowiązków pracowniczych, zadania te były jednak
wykonywane przez innych pracowników zatrudnionych w tej samej jednostce organi-
zacyjnej (wydziale, zespole) zakładu pracy, wypowiedzenie umowy o pracę przez
pracodawcę może być uznane za uzasadnione, skoro konieczność zmniejszenia
stanu zatrudnienia ma przyczyny organizacyjne i ekonomiczne. Z redukcją zatrud-
nienia wiąże się sprawa doboru pracowników, którzy pozostaną zatrudnieni i będą
wykonywać pozostałe zadania oraz sprawa wyboru pracowników, którzy mają być
zwolnieni. Skoro kryteria doboru pracowników do zwolnienia nie zostały w rozpo-
znawanej sprawie skutecznie zakwestionowane, to tym samym zwolnienie powoda
dokonane w oparciu o te kryteria nie może być skutecznie podważane. W tej sytuacji
nie można przypisać Sądowi drugiej instancji naruszenia art. 45 § 1 KP.
W uzasadnieniu kasacji skarżący powołał się również na to, że ,,brak zakresu
czynności powoda z winy pozwanego pozbawił go jednego z ważnych dokumentów
w sprawie, co utrudniło postępowanie". Ponadto w związku z tym, że powód wystę-
pował w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego, ,,miał trudności z podaniem do-
kładnych wniosków dowodowych w szczególności posiadających istotne znaczenie w
sprawie". Tego rodzaju argumentacja nie ma doniosłości prawnej w sytuacji, gdy nie
zostały w kasacji podniesione zarzuty dotyczące naruszenia konkretnych przepisów
postępowania. Brak zakresu czynności został przez powoda zgłoszony po raz pierw-
szy dopiero w kasacji, nie był zatem przedmiotem ustaleń faktycznych i analizy
prawnej Sądu drugiej instancji. Kasacja nie precyzuje, jakich wniosków dowodowych
powód nie mógł zgłosić we wcześniejszym postępowaniu oraz jaki konkretnie miało
to wpływ na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy. Przed Sądem drugiej instancji powo-
da reprezentował pełnomocnik będący adwokatem, a zatem podniesiony zarzut
ewentualnej nieporadności powoda, która mogła wpłynąć na sposób prowadzenia
przez niego procesu i możliwość przedstawienia własnego stanowiska procesowego,
zdezaktualizował się jeszcze na takim etapie postępowania, kiedy możliwe było
przytoczenie nowych okoliczności faktycznych i zgłoszenie dowodów. Ostatecznie
jednak omawiane zarzuty nie miały znaczenia w postępowaniu kasacyjnym wobec
braku przytoczenia w kasacji stosownych przepisów postępowania.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 KPC
oddalił kasację.
========================================