Wyrok z dnia 4 października 2000 r.
I PKN 531/00

Ocena niemożności lub niecelowości przywrócenia do pracy (art. 45 § 2
KP) powinna uwzględniać także okoliczności, które wystąpiły po dokonaniu
wypowiedzenia umowy o pracę.


Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 października 2000 r. sprawy z po-
wództwa Zenona M. przeciwko L. Bibliotece Publicznej w L. o przywrócenie do pracy,
na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 11 maja 2000 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


W imieniu powoda Zenona M. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 11 maja
2000 r. [...], którym oddalono jego apelację od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy
w Legnicy z dnia 27 stycznia 2000 r. [...].

Powód Zenon M. wniósł o przywrócenie go do pracy na dotychczas zajmowa-
nym stanowisku pracy przy zachowaniu tej samej płacy i zatrudnienia w wymiarze 3/4
etatu, a także o uznanie wypowiedzenia mu umowy o pracę przez L. Bibliotekę w L.,
za nieuzasadnione. Powód był zatrudniony w Miejskiej Bibliotece Publicznej w L. na
stanowisku starszego referenta do spraw przeciwpożarowych i obrony cywilnej w
wymiarze 3/4 etatu. W wyniku zmian reorganizacyjnych polegających na połączeniu
się Miejskiej Biblioteki Publicznej w L. z Wojewódzką Biblioteką Publiczną w L., z
dniem 1 lipca 1999 r. stał się pracownikiem L. Biblioteki Publicznej w L. W dniu 10
września 1999 r. strona pozwana złożyła powodowi wypowiedzenie umowy o pracę z
zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, jako jego przyczynę podając
konieczność zmniejszenia zatrudnienia w związku z dokonanymi zmianami organiza-
cyjnymi i niemożliwością utrzymania ,,łącznego poziomu zatrudnienia z obu połączo-
nych bibliotek." Termin wypowiedzenia upłynął w dniu 31 grudnia 1999 r. Rada Mia-
sta i działający w jej imieniu zarząd, będący organizatorem L. Biblioteki Publicznej w
L., zobowiązały kierownictwo placówki, do zmniejszenia stanu zatrudnienia do 95
etatów. W chwili połączenia biblioteki zatrudnionych było 115 osób, zaś liczba etatów
wynosiła 104,75. Kryterium doboru pracowników do zwolnienia było posiadanie przez
pracownika innego źródła utrzymania oraz zatrudnienie w niepełnym wymiarze etatu.
Strona pozwana rozwiązała umowy o pracę z 11 osobami. Obecnie u strony pozwa-
nej zatrudnione są 104 osoby, zajmujące 98 etatów i przewidziane jest dalsze
zmniejszenie zatrudnienia o przynajmniej 3 osoby. Stanowisko pracy zajmowane
przez powoda uległo likwidacji, a jego obowiązki przejęła Jolanta M. zajmująca się
sprawami kadrowymi, przy czym zgłoszona ona została do uczestniczenia w kursie z
zakresu przepisów przeciwpożarowych i bhp. Od stycznia 2000 r. powód zajmuje się
u strony pozwanej sprawami z zakresu obrony cywilnej w ramach zawartej przez
strony umowy zlecenia. Powód został wytypowany do zwolnienia z uwagi na ustalo-
ne prawo do renty inwalidzkiej oraz ze względu na fakt zatrudnienia w niepełnym
wymiarze czasu pracy - 3/4 etatu; zarówno w chwili wypowiedzenia umowy o pracę,
jak i rozwiązania stosunku pracy, powód pobierał rentę inwalidzką. Mając na wzglę-
dzie tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd Pracy uznał, iż przyczyna podana przez
stronę pozwaną w wypowiedzeniu powodowi umowy o pracę jest rzeczywista i praw-
dziwa, a tym samym żądanie powoda przywrócenia go do pracy na poprzednio zaj-
mowane stanowisko jest niezasadne, bowiem rzeczywiście wyłączną przyczyną wy-
powiedzenia powodowi stosunku pracy była konieczność zmniejszenia zatrudnienia
u strony pozwanej. W ocenie tego Sądu strona pozwana przyjęła obiektywne kryteria
doboru pracowników do zwolnienia, rozwiązując umowy o pracę w pierwszej kolejno-
ści z pracownikami posiadającymi inne źródło utrzymania (zwłaszcza rencistami i
emerytami), a następnie z osobami zatrudnionymi w niepełnym wymiarze czasu
pracy. Powód spełniał oba ustalone przez stronę pozwaną kryteria. Stanowisko pracy
zajmowane przez powoda uległo likwidacji, a jego obowiązki w zakresie bhp i
przepisów przeciwpożarowych przyjęła (dodatkowo) pracownica prowadząca sprawy
kadrowe. Doszło w tym zakresie do połączenia stanowisk i powierzenia jednej osobie
obowiązków wykonywanych przez dwóch pracowników.

Oddalając apelację powoda Sąd drugiej instancji w szczególności stwierdził,
że w świetle całokształtu ujawnionych w sprawie okoliczności, istotnych dla kontrolno
- odwoławczej oceny poprawności postępowania i rozstrzygnięcia podjętego przez
Sąd Pracy, nie zasługuje ona na uwzględnienie. Ze zgromadzonego materiału dowo-
dowego jednoznacznie wynika, iż w wyniku zmian organizacyjnych, tj. połączenia
Miejskiej Biblioteki Publicznej w L. i Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w L. powstała
L. Biblioteka Publiczna, której pracownikiem był powód. W związku z koniecznością
dokonania redukcji zatrudnienia likwidacji uległo zajmowane przez powoda stanowi-
sko pracy, w ten sposób, iż jego obowiązki i kompetencje w sprawach z zakresu bhp
i przeciwpożarowych zostały powierzone innemu pracownikowi, który miał je wyko-
nywać jako czynności dodatkowe, natomiast sprawy z zakresu obrony cywilnej
strona pozwana powierzyła powodowi w oparciu o umowę zlecenia. Na stanowisko
powoda nie został przyjęty nowy pracownik. W ocenie Sądu drugiej instancji ponad
wszelką wątpliwość w rozpoznawanej sprawie przyczyną rozwiązania z powodem
umowy o pracę była konieczność zmniejszenia zatrudnienia (liczby pracowników za-
trudnionych w L. Bibliotece Publicznej w L.) z uwagi na to, iż w wyniku połączenia
dwóch podmiotów nie było możliwe utrzymanie poziomu zatrudnienia z obu połączo-
nych bibliotek. W związku z tym stało się niezbędne przeprowadzenie restrukturyza-
cji zatrudnienia, w wyniku której nastąpiło zmniejszenie liczby zatrudnionych pra-
cowników. Zatem za prawdziwe, rzeczywiste i konkretne należy uznać to, iż u strony
pozwanej nastąpiło zmniejszenie zatrudnienia spowodowane przyczynami ekono-
micznymi i organizacyjnymi (leżącymi po stronie zakładu pracy) i objęło ono powoda.
Likwidacja stanowiska pracy w ramach rzeczywistych zmian organizacyjnych, pole-
gających na zmniejszeniu zatrudnienia, uzasadnia wypowiedzenie pracownikowi
umowy o pracę. Bezprzedmiotowe są zatem rozważania powoda, iż opracowana
przez stronę pozwaną nowa struktura organizacyjna i zmiana zakresu czynności
niektórych pracowników L. Biblioteki Publicznej miała służyć jedynie za swego ro-
dzaju alibi uzasadniające wypowiedzenie powodowi umowy o pracę. Bezspornym
bowiem faktem było połączenie się dwóch bibliotek w jeden podmiot, faktem było
również, iż zgodnie z polityką racjonalnego zatrudnienia, którą zobowiązany jest
prowadzić każdy pracodawca, niemożliwe było utrzymanie dotychczasowego pozio-
mu zatrudnienia. Bezsporne w sprawie jest ponadto, że strona pozwana dokonała
redukcji zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych i organizacyjnych. Strona pozwana
wykazała, iż jedynym powodem rozwiązania umowy o pracę z powodem było
zmniejszenie zatrudnienia w zakładzie pracy (likwidacja stanowiska pracy powoda).
Za chybiony uznany został zatem zarzut podnoszony przez skarżącego, iż przyczyną
rozwiązania z powodem umowy o pracę było zatrudnienie powoda w niepełnym wy-
miarze czasu pracy, oraz otrzymywanie przez niego świadczenia rentowego. Były to
jedynie kryteria, według których strona pozwana dokonywała wyboru osób, z którymi
postanowiła rozwiązać umowę o pracę. Kryteria te nie są same w sobie przyczynami
zwolnienia, stanowią one jedynie pewien element dyscyplinujący pracodawcę w
zakresie własnej inicjatywy i aktywności w sferze polityki kadrowej. Powodem roz-
wiązania stosunku pracy w przedmiotowej sprawie niezmiennie pozostaje okolicz-
ność zmniejszenia zatrudnienia u strony pozwanej.
W skardze kasacyjnej zaskarżonemu nią wyrokowi zarzucono, iż narusza on
art. 1 i 10 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) i art. 45 § 1 KP. Po-
nadto zarzucono w niej ,,rażące naruszenie przepisu art. 3161 § 1 KPC i sprzeczność
ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kasacja jest pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i skutkiem tego nie zo-
stała uwzględniona. W jej uzasadnieniu twierdzi się, że uznanie przez Sąd drugiej
instancji, iż wypowiedzenie powodowi umowy o pracę było zgodne z przepisami art.
1 i 10 ustawy z 28 grudnia1989 r. i art. 45 § 1 KP, jest ,,zupełnie dowolne i sprzeczne
z zebranym w sprawie materiałem dowodowym". W istocie więc, co wynika przy tym
z całości uzasadnienia kasacji, jej zarzut naruszenia wskazanych w niej przepisów
prawa materialnego nie jest oparty na założeniu, iż naruszenie to polegało na błędnej
wykładni lub niewłaściwym ich zastosowaniu, czego wymaga art. 3931 pkt 1 KPC, ale
na stwierdzeniu, że przepisy te zostały naruszone, bo zastosowano je do stanu fak-
tycznego, który został wadliwie ustalony (nie odpowiada prawdzie). To zaś oznacza,
że w gruncie rzeczy kasacja oparta została na zakwestionowaniu faktycznej podsta-
wy rozstrzygnięcia Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Podstawa ta może jed-
nakże być w postępowaniu kasacyjnym kwestionowana jedynie w sposób pośredni, a
mianowicie przez uprawdopodobnienie, że w rozstrzyganej sprawie doszło do naru-
szenia konkretnych przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wy-
nik sprawy (art. 3931 pkt 2 KPC). W przeciwnym razie z uwagi na zasadę, że Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art. 39311 KPC), za miarodajne
uznane muszą zostać ustalenia faktyczne, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia
zaskarżonego kasacją wyroku. Powód w kasacji nie zakwestionował w sposób sku-
teczny, tj. zgodnie z wymaganiami procedury kasacyjnej, faktycznych ustaleń Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, zaś w ich świetle prawidłowość i zastosowania
przez ten Sąd art. 1 i 10 ustawy z 28 grudnia 1989 r. oraz art. 45 § 1 KP - w ocenie
Sąd Najwyższego - nie można zaprzeczyć. Wprawdzie w kasacji powołano jeden
przepis postępowania, a mianowicie art. 3161 § 1 KPC, ale zarzut jego naruszenia
nie jest trafny. Po pierwsze, w Kodeksie postępowania cywilnego nie ma art. 3161 § 1
KPC, w związku z czym można przypuszczać, że wnoszącemu kasację w istocie
idzie o art. 316 § 1 KPC. Po drugie, nie ma podstaw dla przyjęcia zasadności twier-
dzenia - uznając, iż idzie o art. 316 KPC - że Sąd drugiej instancji orzekał nie biorąc
za podstawę stanu rzeczy, istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy. Ocena zasad-
ności wypowiedzenia dotyczy bowiem stanu rzeczy jaki istnieje w chwili składania
stosowanego oświadczenia woli przez stronę, a nie tego, czy z uwagi na stan rzeczy
w chwili wyrokowania jest ono uzasadnione czy też bezzasadne. Wypowiedzenie
umowy o pracę jest zasadne albo bezzasadne w momencie jego składania, a to
oznacza, że stan rzeczy, który ukształtował się już po jego złożeniu nie ma znacze-
nia z tego punktu widzenia. Tym samym z punktu widzenia zasadności (bezzasad-
ności) wypowiedzenia stanem rzeczy istniejącym w chwili zamknięcia rozprawy w
rozumieniu art. 316 § 1 KPC jest stan jaki istniał w momencie składania oświadcze-
nia woli przez pracodawcę, natomiast inaczej kwestia ta przedstawia się np. w
aspekcie oceny celowości i możliwości przywrócenia pracownika do pracy. Po trze-
cie, stawiając zarzut naruszenia art. 316 § 1 KPC powód w istocie nie kwestionuje
tego, że stan rzeczy w rozumieniu tego przepisu nie uległ zmianie w toku toczącego
się postępowania i że zostało to wzięte pod rozwagę przez Sąd drugiej instancji, ale
jedynie inaczej ocenia jeden z elementów stanu faktycznego sprawy, a mianowicie
twierdzi, że strona pozwana nie powierzyła żadnemu pracownikowi czynności w
sprawach z zakresu bhp. Sąd drugiej instancji w swoich ustaleniach przyjął, że obo-
wiązki i kompetencje powoda w sprawach z zakresu bhp zostały powierzone innemu
pracownikowi, który miał je wykonywać jako czynności dodatkowe, co należy trakto-
wać jedynie jako sposób, czy też rodzaj argumentacji prowadzącej do wykazania
prawdziwości tezy, iż zmiany organizacyjne i przesłanki ekonomiczne stanowiły rze-
czywistą przyczynę dokonanego powodowi wypowiedzenia umowy o pracę, a nie
jako samą w sobie przyczynę tego wypowiedzenia. Jeżeliby za wiarygodne przyjąć
twierdzenie skargi kasacyjnej, że strona pozwana nie powierzyła żadnemu pracowni-
kowi ,,czynności bhp", to oznaczałoby to, że stan taki istniał nie tylko w dacie wyro-
kowania przez Sąd drugiej instancji, ale także (i tym bardziej) wcześniej, a wobec
tego nie uległ w tym aspekcie zmianie i wobec tego o naruszeniu art. 316 § 1 KPC
nie może być mowy. Z wywodów uzasadnienia kasacji wynika przy tym, że według
powoda okoliczność ,,nie powierzenia żadnemu pracownikowi czynności bhp" znaj-
duje oparcie w materiale dowodowym sprawy, brak jednakże w tym kontekście
wskazania stosowanego przepisu postępowania, który wskutek tego został naruszo-
ny. Bez wątpienia bowiem naruszenie art. 316 § 1 KPC nie polega na wadliwym czy-
nieniu ustaleń natury faktycznej. Granice kasacji, które są wiążące dla Sądu Najwyż-
szego, wyznaczone są zaś głównie przez jej podstawy, pod pojęciem których rozu-
mie się konkretne przepisy wskazane w kasacji (których naruszenie zarzuca się za-
skarżonemu nią wyrokowi) oraz ich uzasadnienie (art. 3933 KPC). To zaś oznacza,
że kwestionowanie ustaleń faktycznych, do których w gruncie rzeczy sprowadzają się
zarzuty kasacji, nie mogło być wzięte pod uwagę przez Sąd Najwyższy.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 KPC, orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================