Wyrok z dnia 15 lutego 2000 r.
I PKN 530/99

Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych oso-
bom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową,
przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172 ze zm.) uregulowała
wyczerpująco uprawnienia pracownika i dlatego brak podstaw do stosowania
przepisów Kodeksu cywilnego dla uzasadnienia roszczeń odszkodowawczych
z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy w przypadkach objętych tą
ustawą.


Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2000 r. sprawy z powództwa
Bogumiła N. przeciwko Kuratorium Oświaty w B. o odszkodowanie, na skutek kasacji
powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 1999 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 11 marca 1999 r. oddalił apelację powoda Bogumiła N. od wyroku Sądu Wo-
jewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy z dnia 7 grudnia
1998 r. [...], oddalającego jego powództwo przeciwko Kuratorium Oświaty w B. i
Gminie B. o zasądzenie kwoty 805.436,02 zł z ustawowymi odsetkami tytułem odsz-
kodowania za zwolnienie z pracy w dniu 31 sierpnia 1985 r. z powodu jego działalno-
ści związkowej i brak możliwości wykonywania pracy nauczycielskiej. W sprawie tej
ustalono, że powód był zatrudniony w Zespole Szkół Gastronomicznych w B. jako
mianowany nauczyciel matematyki. Prowadzenie przez niego aktywnej działalności
związkowej w latach 1980-1985 spotkało się z prześladowaniami ze strony służb
bezpieczeństwa, których efektem było zwolnienie powoda z pracy za przekonania
polityczne z dniem 31 sierpnia 1985 r., kiedy to przeszedł na emeryturę nauczyciels-
ką. Powód domagał się przyznania mu odszkodowania na podstawie art. 361 i 471
KC w związku z art. 300 KP w wysokości różnicy pomiędzy wynagrodzeniem, jakie
otrzymywałby, gdyby nie pozbawiono go pracy, a otrzymywaną emeryturą w okresie
od 1 września 1985 r. do 12 czerwca 1990 r., wraz ze skapitalizowanymi odsetkami,
utrzymując , że ustawa z dnia 24 maja 1989 r. przywróceniu praw pracowniczych
osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, prze-
konania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172 ze zm.) nie reguluje roszczeń
pieniężnych przysługujących pracownikom pozbawionym pracy. Na mocy orzeczenia
Społecznej Komisji Pojednawczej z dnia 28 maja 1990 r., wydanego na podstawie
art. 6 ust. 1 tej ustawy, na pracodawcę zatrudniającego powoda w dniu zwolnienia z
przyczyn związkowych i politycznych został nałożony obowiązek zawarcia umowy o
pracę na stanowisku odpowiadającym posiadanym przez niego kwalifikacjom, jednak
nie niższym niż poprzednio zajmowane, pod warunkiem zgłoszenia gotowości
podjęcia tej pracy w ciągu siedmiu dni od wydania tego orzeczenia. W wykonaniu
tego orzeczenia Kurator Oświaty i Wychowania w B. mianował powoda na
stanowisko nauczyciela matematyki w Zespole Szkół Gastronomicznych w B., gdzie
powód pracuje do chwili obecnej.
Na tle tych ustaleń Sąd Apelacyjny uznał, że ponowne zatrudnienie powoda,
które nastąpiło w wykonaniu orzeczenia Społecznej Komisji Pojednawczej nie resty-
tuowało poprzedniego zatrudnienia, co oznaczało, że w okresie od dnia rozwiązania
stosunku pracy z powodu działalności związkowej powoda nie istniał ów stosunek
pracy. Jedynie z mocy art. 11 ust. 2 ustawy z 24 maja 1989 r. okres pozostawania
bez pracy wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w
tym również z ubezpieczenia społecznego, co znalazło wyraz w wydanym powodowi
świadectwie pracy. Równocześnie powód nie był uprawniony do żądania wynagro-
dzenia za pracę za okres, w którym nie istniał ponownie nawiązany w dniu 12
czerwca 1990 r. stosunek pracy. Wynika to z wyczerpującego uregulowania w usta-
wie z 24 maja 1989 r. wszystkich pracowniczych uprawnień osób, z którymi rozwią-
zano stosunki z pracy z przyczyn w niej określonych. W szczególności ustawodawca
nie przewidział w tej ustawie prawa do wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy, ani do odszkodowania. Oznacza to, że powołana ustawa zaliczana do materii
prawa pracy nie daje możliwości uznania zasadności roszczeń powoda dochodzo-
nych na podstawie przepisów prawa cywilnego. W konsekwencji Sąd Apelacyjny
potwierdził prawidłowość stanowiska Sądu pierwszej instancji o braku materialno-
prawnych podstaw dochodzonego roszczenia, co powodowało bezprzedmiotowość
zarzutu przedawnienia tych nieistniejących roszczeń oraz brak potrzeby ustosunko-
wywania się do przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji braku legitymacji biernej pro-
cesowej obu pozwanych.
W kasacji powoda podniesiono zarzuty naruszenia następujących przepisów
prawa materialnego: art. 300 KP - przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że prze-
pisy ustawy z 24 maja 1989 r. w sposób samodzielny i wyczerpujący regulują upraw-
nienia osób pozbawionych zatrudnienia z przyczyn określonych w tej ustawie, przez
co wadliwie ustalono, że w rozpoznawanej sprawie nie znajdują zastosowania prze-
pisy art. 417 i 4202 KC, a nadto że pozwanemu Skarbowi Państwa nie przysługuje
legitymacja bierna, oraz zarzut naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji ,, przez błędną
wykładnię, tj. przyjęcie, iż przepis ten nie ma w niniejszej sprawie zastosowania".
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji, wskazując na brak podstaw
prawnych do stosowania w rozpoznawanej sprawie przepisów Kodeksu cywilnego
poprzez art. 300 KP.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie jest uzasadniona kasacja oparta na twierdzeniu o dopuszczalności stoso-
wania przepisów art. 417 i 4202 KC w związku z art. 300 KP do odszkodowawczych
roszczeń z tytułu pozbawienia powoda zatrudnienia w 1985 r. za jego działalność
związkową i przekonania polityczne. Taki bezprawny sposób ustania stosunku pracy
został potwierdzony - wydanym na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy z 24 maja 1989 r. -
orzeczeniem Społecznej Komisji Pojednawczej z dnia 28 maja 1990 r. nakładającym
na pracodawcę, zatrudniającego powoda w chwili przymusowego przejścia na wcze-
śniejszą emeryturę nauczycielską, obowiązek ponownego jego zatrudnienia w za-
wodzie nauczycielskim. Trzeba wszakże zważyć, że przepisy prawa pracy, w tym
przepisy pragmatyki nauczycielskiej i Kodeksu pracy - obowiązujące w czasie bez-
prawnego rozwiązania z powodem nauczycielskiego stosunku pracy w 1985 r. - po-
zostają niezmienione w spornym zakresie dotyczącym pracowniczych uprawnień
związanych z rozwiązaniem stosunku pracy w sposób niezgodny z przepisami prawa
pracy. Regulują one wyczerpująco wszelkie rodzaje pracowniczych roszczeń wyni-
kające z bezprawnych działań pracodawcy zmierzających do rozwiązania stosunku
pracy. Oznacza to, że w tym zakresie w prawie pracy nie ma luki prawnej, która do-
puszczałaby - z mocy i w związku z art. 300 KP - odpowiednie stosowanie przepisów
Kodeksu cywilnego do stosunków pracy w wyczerpująco unormowanej przepisami
prawa pracy materii i limitów co do rozmiaru pracowniczych roszczeń
przysługujących w przypadkach bezprawnego rozwiązywania stosunków pracy.
Przyjęty i nadal obowiązujący system wyczerpującego unormowania przepi-
sami prawa pracy pracowniczych uprawnień związanych z bezprawnym rozwiąza-
niem przez pracodawcę stosunków pracy jest regulacją zamkniętą, która wyklucza
dopuszczalność stosowania w spornym zakresie przepisów Kodeksu cywilnego z
uwagi na brak luki w prawie pracy. Uwzględnienie zgłoszonych przez powoda rosz-
czeń odszkodowawczych byłoby możliwe wyłącznie w razie wprowadzenia takiej
możliwości przez ustawodawcę w drodze wyraźnej regulacji prawa pracy. Tymcza-
sem ustawa z dnia 24 maja 1989 r., która w pierwotnym brzmieniu była ustawą o
szczególnych uprawnieniach niektórych osób do ponownego nawiązania stosunku
pracy, nie rozszerzyła ani katalogu pracowniczych roszczeń wynikających z bez-
prawnego rozwiązania stosunków pracy z osobami pozbawionymi zatrudnienia za
działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne, ani rozmia-
ru przysługujących im z tego tytułu roszczeń odszkodowawczych, skoro przyznała
takim osobom jedynie prawo do ponownego nawiązania stosunków pracy (art. 1 i 2
ustawy) oraz do wliczenia okresu pozostawania bez pracy do stażu pracy, od którego
zależą uprawnienia pracownicze, w tym z ubezpieczenia społecznego (art. 11 ust. 2 i
3). Dlatego Sąd Apelacyjny trafnie wywiódł, że wobec wyczerpująco uregulowanej
przepisami prawa pracy materii pracowniczych roszczeń związanych z bezprawnym
rozwiązaniem przez pracodawcę stosunku pracy nie znajdują zastosowania przepisy
Kodeksu cywilnego, a przeto podtrzymywane przez powoda w oparciu o art. 417 i
4202 KC w związku z art. 300 KP roszczenie odszkodowawcze nie ma materialno-
prawnego uzasadnienia. W konsekwencji nie było również podstaw prawnych do
rozważania kwestii dotyczących upływu przedawnienia tych nieistniejących roszczeń
czy braku legitymacji biernej pozwanych.
Nietrafny był również zarzut naruszenia art. 77 ust. 1 w związku z art. 87 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483), który przewiduje prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona
przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, albowiem ta norma
konstytucyjna nie obowiązywała w dacie bezprawnego zwolnienia powoda z pracy i
w okresie, jakiego dotyczyły zgłaszane przez powoda roszczenia, niezależnie od
tego, że szkoła przymusowo kierująca powoda w 1985 r. na wcześniejszą emeryturę
nauczycielską nie miała statusu prawnego organu władzy publicznej.
Mając powyższe na uwadze kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art.
39312 KPC.
Incydentalnie należało sygnalizować, że w rozpoznawanej sprawie z zakresu
prawa pracy (art. 476 § 1 KPC) sądy pracy nie miały uprawnień do weryfikacji
ewentualnej zasadności odszkodowawczych roszczeń powoda z tytułu bezprawnych
i represyjnych zachowań wobec jego osoby ze strony komunistycznego aparatu bez-
pieczeństwa.
========================================