Wyrok z dnia 12 stycznia 1999 r.
I PKN 525/98

Zakładowe porozumienie płacowe (zakładowy układ zbiorowy pracy)
rozwiązane przez pracodawcę w drodze wypowiedzenia obowiązuje w dalszym
ciągu, chyba że związek zawodowy oświadczy, iż nie zamierza zawrzeć nowego
porozumienia (art. 8 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 5 i 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r.
o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania, jednolity tekst:
Dz.U. z 1990 r. Nr 69, poz. 407; art. 2417 § 1 pkt 3 i § 4 KP).

Przewodniczący: SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Maria Mańkowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 1999 r. sprawy z po-
wództwa Jana P., Józefa C., Jana O. i Kazimierza W. przeciwko "I.-S." Spółce z o.o.
Zakładowi Usługowo-Produkcyjnemu w S.M. o zapłatę, na skutek kasacji Józefa C.
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszo-
wie z dnia 7 maja 1998 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Ropczycach z dnia 11 lutego 1998 r. [...] i przekazał sprawę temu Sądowi Rejono-
wemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powód Józef C. wniósł o zasądzenie od "I.-S." Spółki z o.o.-Zakład Usługowo-
Produkcyjny w S.M. dodatku stażowego w kwocie 4 434,82 zł oraz nagrody jubileu-
szowej w kwocie 1 850 zł.
Wyrokiem z dnia 11 lutego 1998 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Ropczy-
cach oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił, iż powód był zatrudniony u strony
pozwanej od 1 marca 1994 r. do 31 maja 1997 r. Pozwana Spółka powstała w 1994
r. "na bazie" zlikwidowanego Przedsiębiorstwa Państwowego Zakład Usługowo-Pro-
dukcyjny w S.M. W Przedsiębiorstwie, a następnie w pozwanej Spółce sprawy zwią-
zane z ustalaniem wynagradzania pracowników regulowało porozumienie płacowe z
dnia 31 października 1990 r., zawarte w trybie ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o
zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania (jednolity tekst: Dz.U. z
1990 r. Nr 69, poz. 407). Przewidywało ono dla pracowników dodatek stażowy i nag-
rodę jubileuszową. Przy braku zgody zakładowej organizacji związkowej na rozwią-
zanie tego porozumienia, strona pozwana wypowiedziała je pismem z dnia 29 kwiet-
nia 1994 r. ze skutkiem rozwiązującym na dzień 31 lipca 1994 r. Później projekt no-
wego regulaminu wynagradzania został zaakceptowany przez komisję konsultacyjną
składającą się z przedstawicieli załogi i członków organizacji związkowej. Nowy re-
gulamin wynagradzania, którego postanowienia nie przewidywały nagród jubileuszo-
wych oraz dodatków stażowych został zatwierdzony uchwałą zgromadzenia wspólni-
ków i jest stosowany przez stronę pozwaną od dnia 1 października 1994 r. Od 16
września 1990 r. w rejestrze organizacji zakładowych NSZZ "Solidarność" zarejes-
trowana jest organizacja zakładowa, która działała u strony pozwanej. Sąd Rejonowy
uznał, iż porozumienie z dnia 31 października 1990 r. zostało skutecznie i zgodnie z
prawem wypowiedziane przez stronę pozwaną na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wy-
nagradzania. Sąd podkreślił, iż zgodnie z art. 5 tej ustawy zakład pracy nie objęty
układem zbiorowym pracy mógł wprowadzić zakładowy system wynagradzania pod
warunkiem posiadania środków na wynagrodzenia, wypracowanych zgodnie z zasa-
dą samofinansowania. Wprowadzenie zatem tego systemu nie było obligatoryjne.
Ponieważ nowy regulamin wynagradzania ustalony został zgodnie z prawem hand-
lowym i nie przewiduje nagród jubileuszowych ani dodatków stażowych, powództwo
zdaniem Sądu Rejonowego, należało oddalić.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie, wyro-
kiem z dnia 7 maja 1998 r. [...] poza odstąpieniem od obciążania powoda kosztami
postępowania, oddalił jego apelację. Sąd Wojewódzki uznał, że analiza przepisów
ustawy o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania, a zwłaszcza
ich wykładnia systemowa i celowościowa, pozwala na przyjęcie, iż dokonane przez
stronę pozwaną wypowiedzenie zakładowego porozumienia płacowego było sku-
teczne. Ocenił, że mogła ona po upływie okresu wypowiedzenia i wobec braku za-
miaru współdziałania w tym zakresie związków zawodowych, wprowadzić nowy re-
gulamin wynagradzania. Sąd drugiej instancji wywiódł, że ustawa o zakładowych
systemach wynagradzania dopuszczała możliwość rozwiązania porozumienia pła-
cowego z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron (art. 8
ust. 1 pkt 2). Sąd stwierdził, że w doktrynie nie ma jednolitych poglądów co do skutku
takiego wypowiedzenia. Odwołując się jednak do poglądów przedstawionych przez L.
Florka "Rokowania i układy zbiorowe pracy" (PiP 1994 r. nr 12, s. 15-16) Sąd drugiej
instancji uznał, że wobec braku zamiaru współdziałania przez związki zawodowe w
zakresie zawarcia nowego porozumienia, strona pozwana miała prawo wprowadzić
nowy regulamin płacowy. Uznał za sprzeczną z wykładnią celowościową i systemo-
wą interpretację, według której art. 8 ust. 5 i 6 ustawy o zakładowych systemach wy-
nagradzania po upływie okresu jego wypowiedzenia, obowiązuje w dalszym ciągu, aż
do zawarcia nowego porozumienia. Z brzmienia przepisów wynika, że poprzednie
porozumienie obowiązuje w dalszym ciągu, jeśli obie strony oświadczą, że nie zamie-
rzają zawrzeć nowego porozumienia. Jednakże nie jest możliwe przyjęcie, aby poro-
zumienie obowiązywało w dalszym ciągu po jego skutecznym wypowiedzeniu, mimo
iż tylko jedna ze stron (związki zawodowe) oświadczy, że chce zawrzeć nowe poro-
zumienie. Sąd uznał, że do utraty mocy wypowiedzianego porozumienia płacowego
prowadzi także oświadczenie tylko jednej ze stron (pracodawcy) o braku zamiaru
zawarcia nowego porozumienia. Inaczej porozumienia obowiązywałoby w dalszym
ciągu, mimo że zostało skutecznie rozwiązane przez wypowiedzenie.
Wyrok ten zaskarżył kasacją powód, zarzucając naruszenie prawa material-
nego przez błędną wykładnię art. 8 ust. 5 i 6 oraz art. 23 ustawy z dnia 26 stycznia
1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania. Zdaniem po-
woda z jednoznacznej treści art. 8 tej ustawy wynika, że po wypowiedzeniu porozu-
mienia płacowego, obowiązuje ono w dalszym ciągu, aż do zawarcia nowego. Jedy-
nie w przypadku, gdy obie strony (pracodawca i związki zawodowe) oświadczą, że
nie zamierzają zawrzeć nowego porozumienia, to poprzednie traci moc. U strony
pozwanej działała zakładowa organizacja związkowa i błędny jest pogląd, aby nie
miała ona zamiaru współdziałać w negocjacjach nad nowym porozumieniem. Z tej
przyczyny poprzednie porozumienie obowiązywało, mimo upływu okresu jego wy-
powiedzenia przez pracodawcę. Porozumienie to przekształciło się z dniem wejścia
w życie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547 ze zm.) w zakładowy układ zbio-
rowy pracy. Zdaniem powoda, wykładnia zastosowana przez Sąd drugiej instancji
możliwa jest tylko wówczas gdy przepisy nie są jasne czy precyzyjne. Nie można
natomiast stosować takiej wykładni przy precyzyjnych regulacjach, nie budzących
wątpliwości w wykładni gramatycznej. Przy dalszym obowiązywaniu porozumienia
płacowego, wydanie przez stronę pozwaną regulaminu wynagradzania było niedo-
puszczalne.
Strona pozwana wniosła o odrzucenie kasacji ze względu na zbyt niską war-
tość przedmiotu zaskarżenia i "rozstrzygnięcie o kosztach".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 393 pkt 1 KPC do oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia
w kasacji stosuje się odpowiednio przepisy o wartości przedmiotu sporu. Dotyczy to
w szczególności art. 21 KPC, według którego jeżeli powód dochodzi pozwem kilku
roszczeń, to zlicza się ich wartość. Powód dochodził dodatku stażowego w kwocie 4
434,82 zł oraz nagrody jubileuszowej w kwocie 1 850 zł. Suma jego roszczeń prze-
kraczała więc pięć tysięcy złotych i taka była wartość przedmiotu zaskarżenia w ka-
sacji. Wniosek o jej odrzucenie nie był więc zasadny.
Według art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach two-
rzenia zakładowych systemów wynagradzania (jednolity tekst: Dz.U. z 1990 r. Nr 69,
poz. 407) porozumienie zakładowe, zawarte w trybie tej ustawy mogło być wypowie-
dziane przez jedną ze stron w formie pisemnej, co najmniej z trzymiesięcznym wy-
przedzeniem. Jednakże zgodnie z art. 8 ust. 5 tej ustawy do czasu zawarcia nowego
porozumienia stosowało się dotychczasowe porozumienie. Przepisu art. 8 ust. 5 tej
ustawy nie stosowało się w przypadku, jeżeli strony stwierdziły, że nie zamierzają
zawrzeć nowego porozumienia. Po uchyleniu tej ustawy (ustawa z dnia 29 września
1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr
113, poz. 547 ze zm.), omawiane regulacje zostały z niewielkimi tylko zmianami re-
dakcyjnymi przeniesione do Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 2417 § 1 pkt 3 KP układ
zbiorowy pracy rozwiązuje się bowiem z upływem okresu wypowiedzenia dokonane-
go przez jedną ze stron. W razie rozwiązania lub wypowiedzenia układu do czasu
zawarcia nowego układu obowiązuje układ dotychczasowy, chyba że strony oświad-
czą, iż nie zamierzają zawrzeć nowego układu (art. 2417 § 4 KP). Wykładnia grama-
tyczna (językowa) tych przepisów jest jednoznaczna. Przepis art. 8 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. ustanawiał zasadę pozwalającą każdej ze stron na
jednostronne rozwiązanie porozumienia płacowego poprzez jego wypowiedzenie.
Jednakże wypowiedziany układ (rozwiązany) obowiązywał w dalszym ciągu, aż do
czasu zawarcia nowego porozumienia (art. 8 ust. 5). Przepis ten wprowadzał więc
szczególną sytuację, w której z jego mocy dotychczasowe porozumienie w dalszym
ciągu obowiązywało, mimo że zostało skutecznie rozwiązane. Cel (funkcja) tego
przepisu był jednoznaczny i wynikał wprost z jego treści. Ustawodawca wprowadził
zasadę eliminowania stanów bezukładowych w sytuacji, gdy już istniało porozumie-
nie płacowe (zasada ograniczonej skuteczności wypowiedzenia układu, ciągłości
obowiązywania układów). Tylko w przypadku zgodnego oświadczenia obu stron, że
nie zamierzają zawrzeć nowego układu (porozumienia) dotychczasowe porozumienie
przestawało obowiązywać (art. 8 ust. 6). Z jednoznacznego brzmienia tego przepisu
wynikało więc, że takie oświadczenie (pozytywnie) musiało być złożone przez obie
strony. Wystarczyło więc, że związki zawodowe (jeden związek) oświadczyły, że
mają zamiar zawrzeć nowe porozumienie (a ściślej nie oświadczyły, że nie zamie-
rzają zawrzeć nowego porozumienia), aby dotychczasowy układ obowiązywał w dal-
szym ciągu. Konieczne więc było pozytywne wyrażenie stanowiska w tym zakresie, a
nie tylko postawa bierna (milczenie). Rozwiązanie to miało i ma w dalszym ciągu,
określone wady i zalety, a także może być rozumiane jako swego rodzaju paradoks.
Jego prawne istnienie jest jednak niewątpliwe i wynika z funkcji ochronnej oraz
określonego systemu wartości przyjętego przez ustawodawcę. Postawił on bowiem
wyżej wartość ochrony pracowników przed stanem bezukładowym od wartości swo-
body umów w kształtowaniu układów (porozumień) zbiorowych. Przedstawiona wyk-
ładnia nie tylko wynika więc z jednoznacznej interpretacji językowej, ale także reali-
zuje funkcje i cel omawianych przepisów. Jest ona powszechnie przyjęta w doktrynie
(por. np. J. Wratny "Nowy kodeks pracy z komentarzem" Warszawa 1996 r., s. 281;
J. Stelina [w:] "Kodeks pracy z komentarzem" pod red. U. Jackowiak, Gdańsk 1996 r.
s. 555; W. Sanetra "Kodeks pracy - komentarz" Warszawa 1996 r., s. 538; "Kodeks
pracy z komentarzem" pod red. T. Romer, Warszawa 1996 r., s. 370; K. Rączka
"Prawo pracy" Warszawa 1998 r., pkt I/F/22; G. Goździewicz "Układy zbiorowe pracy
- komentarz" Bydgoszcz 1994 r., s. 89; K. Jaśkowski "Układy zbiorowe pracy -
praktyczny komentarz" Warszawa 1994 r., s. 28), a poglądy na których oparł się Sąd
drugiej instancji są odosobnione.
W stanie faktycznym sprawy istniejący (działający) u strony pozwanej związek
zawodowy nie oświadczył, że nie zamierza zawrzeć nowego porozumienia płacowe-
go. Dotychczasowe porozumienie, zgodnie ze wskazanymi przepisami obowiązywało
więc w dalszym ciągu. Nie było w tej sytuacji możliwości wydania przez pracodawcę
regulaminu wynagradzania, do którego stosowałoby się przepisy o porozumieniu (art.
23 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r.). Wydanie takiego regulaminu nie było
także możliwe z tego względu, że u strony pozwanej działała zakładowa organizacja
związkowa, przez co należy rozumieć jej rzeczywiste istnienie, a nie bezczynność w
przedmiocie dążenia pracodawcy do zmiany porozumienia zakładowego.
Z tych względów należało uznać, że kasacja powoda powoływała się na
usprawiedliwione podstawy, co na podstawie art. 39313 § 1 zdanie drugie i 108 § 2
KPC prowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej ins-
tancji w zaskarżonej części dotyczącej powoda Józefa C.
========================================