Wyrok z dnia 7 marca 1997 r.
I PKN 52/96

1. Sąd Najwyższy jest związany granicami kasacji (art. 39311 KPC), może
jednak ocenić naruszenie przepisu wyraźnie nie wskazanego w kasacji, jeżeli jego
błędne zastosowanie doprowadziło do naruszenia innego przepisu wskazanego w
kasacji.
2. Jeżeli w szkole utrzymują się uniemożliwiające zatrudnienie nauczyciela
mianowanego skutki przeprowadzonych zmian organizacyjnych, to nie jest
wyłączone rozwiązanie z nim stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela,
po przywróceniu go do pracy na poprzednich warunkach wyrokiem sądowym z
powodu przeniesienia na inne stanowisko bez jego zgody (art. 18 ust. 1 Karty
Nauczyciela), choćby nie wystąpiły nowe okoliczności.

Przewodniczący Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Kazimierz Jaśkowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 marca 1997 r. sprawy z powództwa
Jana M. przeciwko Zespołowi Szkół Weterynaryjnych w Ł. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku z dnia 30 września 1996 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Łomży z dnia 28 czerwca 1996 r. [...] i przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania.



U z a s a d n i e n i e

Powód Jan M. domagał się przywrócenia do pracy na stanowisko nauczyciela
przedmiotów zawodowych w pozwanym Zespole Szkół Weterynaryjnych w Ł. W
uzasadnieniu pozwu podał, że w wyniku wyroku Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z
dnia 14 marca 1996 r., wydanego we wcześniejszej sprawie [...] został przywrócony do
pracy na warunkach sprzed 1 września 1995 r. Pozwana Szkoła nie wykonała wyroku,
lecz w dniu 10 kwietnia 1996 r. rozwiązała z nim umowę o pracę w trybie art. 20 ustawy
z dnia z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19 ze zm.). Powo-
łano się ponownie na zmiany organizacyjne Szkoły w roku szkolnym 1995/1996, które
wskazano już w poprzedniej sprawie, a żadne inne okoliczności nie zaistniały.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Łomży ustalił, że powód 1 września 1977 r. został
mianowany nauczycielem w Zespole Szkół Weterynaryjnych w Ł. i do 30 sierpnia 1995
r. pracował jako nauczyciel przedmiotów zawodowych. W dniu 30 sierpnia 1995 r.
przeniesiono go na stanowisko nauczyciela wychowawcy w internacie pozwanego
zespołu szkół bez jego zgody. Decyzję tę uzasadniono zmianą planu organizacyjnego
Szkoły. Od dnia 1 września 1995 r. powód podjął pracę w internacie jako wychowawca.
Odwołał się do Sądu Pracy. Wyrokiem z dnia 29 grudnia 1995 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd
Pracy w Łomży zasądził na rzecz powoda kwotę 1945,66 zł tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem przeniesienie na inne stanowisko. Sąd Rejonowy ustalił wówczas,
że powoda przeniesiono bez jego zgody na inne stanowisko w trybie art. 18 ust. 1 Karty
Nauczyciela. Sąd uznał wtedy, że przywrócenie do pracy na poprzednie stanowisko
byłoby niecelowe, a nawet niemożliwe ze względu na zmiany organizacyjne strony
pozwanej (art. 45 § 2 w związku z art. 471 i 42 § 1 KP oraz art. 98 ust. 1 Karty
Nauczyciela). Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 14 marca 1996 r.
[...] powód został jednak, wskutek zmiany wyroku Sądu Rejonowego, przywrócony do
pracy na warunkach sprzed 1 września 1995 r. Sąd Wojewódzki uznał wówczas, że
przepis art. 45 § 2 KP nie może mieć zastosowania do nauczyciela. Sąd Rejonowy
ustalił też, że w dniu 19 marca 1996 r. powód został "przeniesiony" na stanowisko
nauczyciela zawodu w pozwanej Szkole i pozostawał do dyspozycji dyrektora Szkoły.
Od 19 marca 1996 r. do 23 marca 1996 r. powód praktycznie nic nie robił i oczekiwał na
decyzje dyrektora w pokoju nauczycielskim. W dniu 10 kwietnia 1996 r. powód został
poinformowany, iż z dniem 11 kwietnia 1996 r. zostaje rozwiązana z nim umowa o
pracę w trybie art. 20 Karty Nauczyciela, z uwagi na zaistniałe zmiany organizacyjne
szkoły - likwidację jednego oddziału Technikum Weterynaryjnego i zmiany w programie
nauczania oraz z uwagi na niewyrażenie zgody na przeniesienie na stanowisko
nauczyciela wychowawcy w internacie i niezłożenie wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny. Sąd Rejonowy nie podzielił poglądu, że wyrok zapadły w poprzedniej
sprawie był wynikiem tylko błędu formalnego popełnionego przez stronę pozwaną -
brakiem zgody powoda na przejście do pracy w internacie. Wyrok ten obligował,
zdaniem Sądu, dyrekcję pozwanej Szkoły do jego wykonania. "Przeniesienie" powoda z
internatu do szkoły trudno nazwać wykonaniem tego wyroku. Według Sądu Rejonowego
po dniu 14 marca 1996 r. nie zaistniały żadne nowe okoliczności, które skutkowałyby
konieczność rozwiązania z powodem umowy o pracę w trybie art. 20 Karty Nauczyciela.
Nie dokonano żadnych nowych, istotnych zmian organizacyjnych, które nie były
przedmiotem rozważań w poprzedniej sprawie. Nadto, zdaniem Sądu Rejonowego,
wybór powoda do rozwiązania umowy o pracę budzi zastrzeżenia. Sąd uznał, że
rozwiązanie z powodem umowy o pracę w trybie art. 20 Karty Nauczyciela w takich
okolicznościach było naruszeniem zasad współżycia społecznego i nie może
zasługiwać na ochronę (art. 8 KP). Uwzględniając to, Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 28
czerwca 1996 r., [...] przywrócił powoda do pracy i zasądził na jego rzecz wynagro-
dzenie za czas pozostawania bez pracy.
Rewizję strony pozwanej od tego wyroku, w zakresie dotyczącym przywrócenia
do pracy, oddalił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Białymstoku wyrokiem z dnia 30 września 1996 r. [...] Sąd Wojewódzki uznał, że
istotnym w sprawie jest, czy pracodawca wykonał właściwie wyrok z dnia 14 marca
1996 r. i czy rozwiązanie umowy o pracę z powodem na zasadzie art. 20 Karty Nau-
czyciela nie stanowiło nadużycia prawa przez pracodawcę. Sąd Wojewódzki podzielił
ustalenia i oceny Sądu pierwszej instancji. Jego zdaniem, nie stanowiło wykonania
wyroku wręczenie pracownikowi pisma o przeniesieniu go do szkoły, gdy w ślad za tym
pismem nie podjęto nawet próby ustalenia godzin lekcyjnych. Ustalenie planu
organizacji nowego roku szkolnego 1996/1997 z pominięciem powoda nie może mieć,
zdaniem Sądu Wojewódzkiego, żadnego znaczenia dla oceny rozwiązania umowy o
pracę.
Kasację od tego wyroku złożyła strona pozwana. Zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez niewłaściwe zastosowanie konstrukcji naruszenia zasad współżycia
społecznego do rozwiązania umowy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela oraz nadużycie
prawa wynikającego z art. 20 Karty Nauczyciela w sytuacji bezspornej redukcji etatów w
szkole, czyli ingerencję Sądu w "zasady reorganizacyjne szkolnictwa". Strona pozwana
podniosła także naruszenie przepisów postępowania przez pominięcie dowodu z
uzupełniającego przesłuchania świadka M. Wniosła o uchylenie orzeczeń Sądów obu
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sądy obu instancji uznały zasadność powództwa przyjmując, że zastosowanie
przez stronę pozwaną art. 20 Karty Nauczyciela i rozwiązanie z powodem stosunku
pracy było sprzeczne z art. 8 KP (zasadami współżycia społecznego i społeczno-gos-
podarczym przeznaczeniem prawa). W istocie więc kasacja zarzuca naruszenie tego
przepisu, choć nie wymienia go w sposób skonkretyzowany. Sąd Najwyższy jest
wprawdzie związany granicami kasacji (art. 39311 KPC), jednakże możliwa jest ocena
naruszenia przepisu wyraźnie w kasacji nie wskazanego, jeżeli błędne jego zastoso-
wanie prowadzi w konsekwencji do nieprawidłowego stosowania innego przepisu,
wskazanego w kasacji. Ocena ewentualnego naruszenia art. 8 KP nie była więc w
niniejszej sprawie wyłączona, gdyż Sądy poprzez ten przepis, uznały za nieprawidłowe
rozwiązanie z powodem stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela.
Podstawą wyroku Sądu Rejonowego z dnia 29 grudnia 1995 r. [...] zasą-
dzającego na rzecz powoda odszkodowanie było w istocie ustalenie, że w pozwanej
Szkole zaistniały zmiany organizacyjne uzasadniające rozwiązanie z nim stosunku
pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela. Zamiast tego, pozwana Szkoła w sposób
niezgodny z prawem (art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela), bo bez zgody powoda, prze-
niosła go do internatu. Oceny istnienia tych okoliczności nie zakwestionował Sąd Woje-
wódzki w Białymstoku przy wydaniu wyroku z dnia 14 marca 1996 r. [...] Sąd ten jedynie
uznał, że naruszono przepis art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela i nie można stosować do
rozstrzygnięcia art. 45 § 2 KP.
W rozpoznawanej sprawie pozwana Szkoła z powołaniem się na te same oko-
liczności (twierdząc, że w dalszym ciągu występują skutki zmian organizacyjnych unie-
możliwiające zatrudnienie powoda) rozwiązała stosunek pracy w trybie art. 20 Karty
Nauczyciela. W tej sytuacji rzeczą Sądów było przede wszystkim zbadanie istnienia
(utrzymywania się) skutków zmian organizacyjnych uniemożliwiających zatrudnianie
powoda i ocena prawidłowości rozwiązania z powodem stosunku pracy ze względu na
dobór pracownika podlegającego zwolnieniu (por. wyrok z dnia 7 września 1994 r., I
PRN 56/94, OSNAPiUS 1995 nr 1 poz. 5). Sąd Rejonowy tymczasem w tym zakresie
nie poczynił wyraźnych ustaleń i ocen, przechodząc do analizy czy po rozstrzygnięciu
poprzedniej sprawy zaistniały nowe okoliczności i czy rozwiązanie stosunku pracy nie
naruszyło art. 8 KP, co zostało w znacznej części utożsamione z "niewykonaniem"
poprzedniego orzeczenia Sądu. Takiego rozumowania nie można zaakceptować.
Przedmiot spraw był różny i odmienne były okoliczności faktyczne uzasadniające
ewentualne roszczenia. W pierwszej z nich istota problemu sprowadzała się do
ustalenia, że przeniesienie powoda na inne stanowisko nastąpiło bez jego zgody, czyli z
naruszeniem art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela. W rozpatrywanej sprawie natomiast
istotne były wyżej wskazane okoliczności dotyczące zastosowania art. 20 Karty
Nauczyciela.
Należy stwierdzić, że strona pozwana po przywróceniu powoda na poprzednie
stanowisko miała oczywiście obowiązek wykonać wyrok w tym zakresie. Nie pozbawiło
to jednak jej uprawnienia do rozwiązania z powodem stosunku pracy w trybie art. 20
Karty Nauczyciela, jeżeli skutki zmian organizacyjnych, uniemożliwiające zatrudnienie
powoda, utrzymywały się nadal. Nie było więc konieczne wystąpienie nowych, nie
istniejących poprzednio, okoliczności stanowiących przesłanki rozwiązania stosunku
pracy w tym trybie. Należy także podkreślić, że Sąd nie był uprawniony do oceny
celowości dokonania zmian (por. np. teza IX uchwały pełnego składu Izby Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych Sadu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85,
wytyczne w przedmiocie stosowania art. 45 KP, OSNCP 1985 z. 11 poz. 164). Powinien
natomiast ustalić i ocenić ich rzeczywisty charakter oraz stwierdzić, czy dotyczą one
powoda jako nauczyciela, z którym należy rozwiązać stosunek pracy. Pamiętać jednak
należy, że przy wyborze pracownika, z którym zostanie dokonane rozwiązanie stosunku
pracy, niewielkie różnice pomiędzy poszczególnymi pracownikami nie mogą być przez
sąd zakwestionowane (por. teza IX uchwały z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85).
Dopiero wówczas mógł Sąd przeprowadzić analizę w aspekcie ewentualnego
naruszenia przez stronę pozwaną wymienionych w art. 8 KP zasad współżycia
społecznego czy społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa. Przy czym trzeba
zauważyć, że sugerowana przez Sąd Rejonowy w tym aspekcie potrzeba uprzedniego
zaoferowania powodowi innej odpowiedniej pracy, którą dysponuje strona pozwana nie
mogła stanowić podstawy zastosowania art. 8 KP (patrz teza X uchwały z dnia 27
czerwca 1985 r., III PZP 10/85). Uznać więc należy, że Sąd Rejonowy uwzględnił
powództwo (poprzez art. 8 KP), co najmniej przedwcześnie. Nadto oparł się na
błędnych założeniach, że konieczne jest zaistnienie nowych okoliczności po wydaniu
poprzednich orzeczeń oraz że strona pozwana tych orzeczeń nie wykonała.
Sąd Wojewódzki w istocie zaakceptował to stanowisko, wyprowadzając swoje
rozstrzygnięcie z takich samych, nieprawidłowych przesłanek.
Ostatecznie należy wobec tego stwierdzić, że zaskarżony wyrok narusza przepis
art. 20 Karty Nauczyciela w ten sposób, że uznaje jego zastosowanie przez stronę
pozwaną za nieprawidłowe, bez ustalenia zaistnienia przesłanek tego trybu rozwiązania
stosunku pracy. Przedwczesna oraz oparta na nieprawidłowych podstawach jest także
ocena, że postępowanie strony pozwanej było nadużyciem prawa.
Prowadzi to do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego i
przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (art. 39313 §
1 in fine KPC). Przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji jest niezbędne, gdyż
trzeba poczynić jednoznaczne ustalenia dotyczące utrzymywania się w chwili
rozwiązania stosunku pracy z powodem, zaistniałych wcześniej, okoliczności
wymienionych art. 20 Karty Nauczyciela. Dopiero wówczas będzie możliwa, uwzględ-
niająca powyższe wskazania, analiza czy strona pozwana nie nadużyła swojego prawa
do rozwiązania z powodem stosunku pracy.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2
KPC w związku z art. 39319 KPC.

========================================